Wstęp do części pierwszej

Głównym celem tego kompendium jest przygotowanie odpowiedniej pomocy dla formowania służby liturgicznej. Chcemy w nim także przyjrzeć się bliżej posłudze ceremoniarza i od tej strony ukazać poszczególne części Mszy św.

Dlaczego kompendium? Powód jest jeden – bardzo prosty: zwięźle i zrozumiale przedstawić kwestie posługi liturgicznej. Często nie jest to takie łatwe, gdyż cała liturgia jest rzeczywistością bardzo bogatą i złożoną. Pragniemy, by kompendium tworzyło praktyczny przewodnik dla tych, którzy chcą dźwigać ciężar odpowiedzialności za oprawę liturgiczną w swojej parafii. Dlatego większą uwagę zwracamy na wymiar praktyczny, mniejszą natomiast na aspekt teologiczny, choć oczywiście, dla lepszego zrozumienia niektórych kwestii, nie można go całkowicie pominąć. Pragniemy krok po kroku zgłębiać Eucharystię, zaczynając od obrzędów wstępnych, aż do obrzędów zakończenia. To pomoże nam w odpowiedni sposób rozdzielić poszczególne funkcje związane z posługą przy ołtarzu, a także poza prezbiterium. Umożliwi także ustawienie wszystkiego w odpowiednim czasie i miejscu, tak by każdy gest i znak oraz słowo stosowane w liturgii były zrozumiałe i przejrzyste.

Należy zwrócić uwagę, że to kompendium jest tylko pewnego rodzaju propozycją. Nie próbujemy wykonać tego, co niemożliwe, czyli ujmować całego bogactwa liturgii w tak krótkim opracowaniu. Jest to schemat poprawnej służby liturgicznej, którą można wykorzystać w każdym z kościołów. Opieramy nasze wskazania na autorytecie podstawowych dokumentów liturgicznych. Należy także pamiętać, że kierując się tymi wytycznymi, trzeba brać pod uwagę tradycje konkretnej wspólnoty parafialnej, zalecenia księdza proboszcza oraz możliwości organizacyjne danej parafii. Kwestie te, na ile to będzie możliwe, bierzemy pod uwagę, wskazując równocześnie źródła w postaci pozycji książkowych czy internetowych, na podstawie których można będzie poszerzać swoją wiedzę.

Powstanie tej skromnej pozycji nie byłoby możliwe, gdyby nie wsparcie Księży Rektorów Seminarium Częstochowskiego – dr. Włodzimierza Kowalika oraz dr. Andrzeja Przybylskiego. Autorzy zatem pragną wyrazić swoją wdzięczność za wszelką pomoc, życzliwe przyjęcie pomysłu, cenne rady i doprowadzenie do wydania Kompendium ceremoniarza drukiem.

ks. Damian Kwiatkowski

Wstęp do części drugiej

Po opisaniu w pierwszej części Kompendium ceremoniarza reguł funkcjonowania asysty liturgicznej oraz posługi ceremoniarza w trakcie sprawowania Eucharystii, przedstawiamy czytelnikom jego drugą część, ukazującą akcję liturgiczną podejmowaną w okresie od Niedzieli Palmowej aż do Uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego.

Czas Wielkiego Tygodnia, a szczególnie Triduum Paschalnego, jest sercem liturgii Kościoła i naszej religijności. Staje się również niezwykłym wyzwaniem dla tych, którzy są odpowiedzialni za przygotowanie służby liturgicznej w naszych wspólnotach parafialnych. Omawiany okres cechuje bogactwo znaków, które są przeznaczone specjalnie dla liturgii tych dni. Niesie to za sobą występowanie niecodziennych czynności, które muszą zostać zrealizowane przez Liturgiczną Służbę Ołtarza. Ceremoniarze nie mogą tu liczyć na wprawę posługujących czy utarte schematy postępowania asysty w swoich świątyniach. Dlatego należy uczynić wszystko, by dobrze przygotować te specyficzne obrzędy odpowiednio wcześnie i zgodnie z przepisami liturgicznymi.

Treść drugiej części Kompendium ma za zadanie pomoc właśnie tym, którzy chcą zadbać nie tylko o piękno, ale i o prawidłowość liturgii w Wielkim Tygodniu. Podobnie jak poprzednio mamy świadomość, iż nie zdołamy ująć wszystkiego, co jest związane z bogactwem liturgii tego okresu, a chcemy jedynie zaproponować układ służby ministrantów, lektorów i innych posługujących, który byłby możliwy do realizacji w warunkach naszych kościołów.

Obszerność i złożoność poruszanego zagadnienia przymusza nas do rezygnacji z podania schematu postępowania krok po kroku, jak czyniliśmy to w pierwszej części. Ograniczamy się zatem do opisania tego, co rożni liturgię Wielkiego Tygodnia od codziennie celebrowanej Eucharystii. W ten sposób niniejsze opracowanie jest wręcz organicznie powiązane z pierwszą częścią, nie tylko bowiem ma analogiczne wytyczne, ale również zakłada znajomość jej treści. Tak więc to, co dotyczy sprawowania Eucharystii w typowy dla niej sposób, nie zostało w drugiej części opisane. Jednakże forma przekazu informacji pozostanie ta sama.

Kompendium ceremoniarza – Wielki Tydzień jest także próbą podania, jak najprościej, a jednocześnie całościowo, zasad postępowania w trakcie celebracji liturgicznych, zbudowanych na podstawie przepisów dotyczących omawianych kwestii. Taka próba wiąże się z tworzeniem pewnych założeń co do liczby asystujących osób, warunków w świątyni i posiadanych paramentów. Opracowanie to sugeruje też konieczne adaptacje i możliwe sposoby wykonania danych czynności liturgicznych. Zasadniczo podajemy najkorzystniejsze we-dług nas rozwiązania, które jednak trzeba przystosować do sugestii celebransa lub księdza proboszcza, odpowiedzialnego za duszpasterstwo na terenie parafii, oraz do rozwiązań architektonicznych i wyposażenia danej świątyni. Najwięcej uwagi ceremoniarz powinien poświęcić dostosowaniu podanych tu zaleceń do specyfiki miejsca i liczby asystujących osób, z którymi przyjdzie mu współpracować.

Niniejsze opracowanie cechuje się tym, iż jest proste w korzystaniu i unika podawania zbędnej treści. Konieczne dopowiedzenia zostały umieszczone w przypisach. Niektóre paragrafy, dotyczące na przykład Mszy Krzyżma czy Liturgii godzin, mogą być niewykorzystane w parafiach, jednak zostały tu umieszczone jako integralne części poruszanego tematu, aby umożliwić zrozumienie ducha liturgii Wielkiego Tygodnia.

Dla przejrzystości tekstu fragmenty dotyczące osoby biskupa czy diakona – nie zawsze obecnych na liturgii – zostały specjalnie oznaczone. Dla lepszego zobrazowania opisywanych sytuacji dołączamy zdjęcia z liturgii, w których stosowaliśmy omawiane zasady. Mamy nadzieję, że to studium tematu ułatwi adaptację przepisów do życia liturgicznego naszych parafii.

ks. Damian Kwiatkowski

„Chrystus jest obecny zawsze w swoim Kościele, zwłaszcza w czynnościach liturgicznych” – czytamy w soborowej Konstytucji o liturgii świętej (KL 7). „Jest obecny w ofierze Mszy św. tak w osobie celebrującego (…), jak zwłaszcza pod postaciami eucharystycznymi. Jest obecny swoją mocą w sakramentach (…) w swoim słowie. Jest obecny, gdy Kościół modli się i śpiewa psalmy” (KL 7). Liturgia ziemska jest przedsmakiem liturgii niebieskiej, źródłem łaski dla nas, ale wymaga ona odpowiedniego wyrobienia duszy. Takie zaś ułatwia godne i piękne sprawowanie czynności liturgicznych. Należą one do całego Kościoła. „W sprawowaniu liturgii każdy, kto wykonuje swą funkcję – czy to duchowny, czy wierny świecki – powinien w pełni wykonywać wyłącznie tylko to, co należy do niego z natury rzeczy i na podstawie przepisów liturgicznych” (KL 28). „Należy więc starannie wychować te osoby w duchu liturgii oraz przygotować je do odpowiedniego i zgodnego z przepisami wykonywania przysługujących im czynności” (KL 29).

Z radością zatem należy powitać inicjatywę alumnów Częstochowskiego Seminarium Duchownego, którzy postanowili przygotować Kompendium ceremoniarza. Ceremoniarz najbardziej jest odpowiedzialny za godne i piękne sprawowanie liturgii świętej, potrzebuje więc dobrego opanowania całego bogactwa znaków i gestów świętych czynności. Alumni naszego Seminarium pokusili się nawet o wzorcowe ukazanie modelu świętej posługi przy Pańskim ołtarzu w czasie sprawowania Przenajświętszej Eucharystii. Nasza liturgia rzymska odznacza się estetyką, szlachetną prostotą i czytelnością znaków – dokładne jej więc wykonywanie będzie rodziło u wiernych ducha skupienia i pobożności.

Cieszę się, że wydane Kompendium ceremoniarza ubogacone obrazkami, wychodzi w czasie, kiedy archikatedra częstochowska doczekała się wielkiej inwestycji budowy nowego ołtarza, nowej ambony i nowego miejsca przewodniczenia w pięknie odnowionym prezbiterium. Ufamy, że dzięki temu hymn na cześć Baranka, Chrystusa Ukrzyżowanego i Zmartwychwstałego, będzie rozbrzmiewał jeszcze piękniejszym głosem.

Dziękuję Wszystkim, którzy przyczynili się do powstania Kompendium ceremoniarza. Życzę uczestnikom świętej liturgii w naszej archikatedrze i gdzie indziej głębokich przeżyć religijnych i duchowych, dzięki którym przybliżamy się do uszczęśliwiającego sprawowania niebieskiej liturgii.

Słowo wprowadzające rektora WSD w Częstochowie

Wiara jest najwyższą troską. Jeśli w naszym życiu wiary chodzi o sprawy najważniejsze, boskie i wieczne, to bez wątpienia sprawy wiary domagają się naszego wielkiego zaangażowania, pietyzmu, wysiłku. Liturgia jest centralną przestrzenią wiary. W ramach tej przestrzeni Bóg staje się obecny w Eucharystii, w sakramentach i obrzędach liturgicznych, w uroczystej proklamacji Słowa. Liturgia wreszcie jest najważniejszym momentem uobecniania się Kościoła. Tyle wystarczy, żeby zrozumieć, dlaczego tak wiele troski wymaga nasza dbałość o liturgię. Nawet w wymiarze duszpasterskim i ewangelizacyjnym liturgia ma wiodące znaczenie. „Najlepszym i najskuteczniejszym duszpasterstwem jest bowiem piękna liturgia Kościoła” – naucza Ojciec Święty Benedykt XVI, szczególny znawca i miłośnik liturgii.

Cieszy więc fakt, że w formacji przyszłych kapłanów troska o liturgię ma znaczenie szczególne. Seminarium jako dom ziarna jest miejscem kształtowania się wrażliwości liturgicznej alumnów, od których w przyszłości będzie przecież zależeć poziom celebracji liturgicznych we wspólnotach parafialnych.

Wyższe Seminarium Duchowne Archidiecezji Częstochowskiej ma szczęście do alumnów, którzy pielęgnują i kochają swoją posługę wokół ołtarza. Ich praca i zaangażowanie sprawiają, że zarówno liturgia sprawowana w kościele seminaryjnym, jak i ta związana z ogólnodiecezjalnymi uroczystościami w archikatedrze częstochowskiej, jest liturgią wzorcową. Dodatkowym dowodem tej troski jest również fakt tworzenia Kompendium ceremoniarza. Mamy już za sobą jedno wydanie Kompendium będące zbiorem zaleceń dla posługi liturgicznej podczas Mszy św. Jest ono owocem nie tylko teoretycznych zainteresowań, ale przede wszystkim praktycznych doświadczeń alumnów, którzy pełniąc posługę ceremoniarzy, dzielą się swoimi spostrzeżeniami. Praca ta spotkała się z tak dużym zainteresowaniem, że w niedługim czasie został wyczerpany cały nakład i trzeba było podjąć starania o drugie wydanie.

Tym razem do rąk Czytelników trafia drugi tom Kompendium ceremoniarza poświęcony w całości posłudze liturgicznej podczas okresu Wielkiego Tygodnia. Ten szczytowy moment roku liturgicznego domaga się przecież wielkiej dbałości, a od strony celebracji jest wyjątkowo bogaty w znaki i akcje liturgiczne. Z pewnością zalecenia te staną się nieocenioną pomocą dla kapłanów przygotowujących liturgię Wielkiego Tygodnia w kościołach parafialnych, dla osób pełniących funkcję ceremoniarza w ramach Liturgicznej Służby Ołtarza. Bogata treść, oparta na oficjalnych wskazaniach Kościoła, precyzyjnie przygotowane zdjęcia, pozwalające wyraźnie zobaczyć działania liturgiczne, są bez wątpienia wielkim walorem tego Kompendium.

Tom został przygotowany przez pięcioosobowy zespół redakcyjny w składzie: ks. Damian Kwiatkowski, ks. Mariusz Bakalarz, ks. Wojciech Torchalski, dk. Michał Woźniak, kl. Paweł Gorecki. Wielkim wsparciem dla redaktorów była pomoc ks. Michała Biedaka, szczególnie przy przygotowaniu materiału fotograficznego. Zarówno tym wymienionym osobom, jak i wszystkim innym, którzy włączyli się w to dzieło, jesteśmy winni wielką wdzięczność.

Niech ten drugi tom Kompendium ceremoniarza stanie się jeszcze jednym przyczynkiem do większej chwały Boga i pożytkiem dla ludzi, którzy chcą Mu służyć, zarówno przez posługę w przygotowaniu świętej liturgii, jak również w jej rozumieniu.