166. W piątek po II niedzieli po Zesłaniu Ducha Świętego Kościół obchodzi uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa. Serce Jezusa jest nie tylko przedmiotem celebracji liturgicznej, lecz także licznych innych form pobożności. Nie ulega bowiem wątpliwości, że nabożeństwo do Serca Zbawiciela do dzisiaj było i nadal jest jednym z wyrazów najbardziej rozpowszechnionych i ulubionych przez pobożność kościelną.

W świetle Pisma świętego wyrażenie „Serce Jezusa" oznacza misterium Chrystusa w ogóle, całe Jego istnienie, Jego Osobę rozumianą najgłębiej i istotowo: Syn Boży, Mądrość przedwieczna, nieskończona Miłość, Źródło zbawienia i uświęcenia całej ludzkości. „Serce Jezusa" to Chrystus, Słowo wcielone i zbawiające, w Duchu Świętym istotowo złączone z nieskończoną miłością bosko-ludzką do Ojca i do ludzi jako swoich braci.

167. Jak często przypominali papieże, nabożeństwo do Serca Jezusowego ma solidne podstawy w Piśmie świętym.

Jezus zjednoczony z Ojcem (por. J 10,30) zaprasza wszystkich swoich uczniów do życia w ścisłej jedności z sobą, do przyjęcia Jego osoby i Jego słowa jako normy postępowania, objawia siebie jako Nauczyciela „cichego i pokornego serca" (Mt 11,29). Można powiedzieć, że w pewnym sensie nabożeństwo do Serca Jezusowego jest kultycznym wyrazem tego spojrzenia, które - według słów prorockich i ewangelicznych - wszystkie narody chrześcijańskie skierują na Tego, którego przebodli (por. J 19,37; Za 12,10), czyli na bok Chrystusa, przebity włócznią, z którego wypłynęły krew i woda (por. J 19,34), symbol „przedziwnego sakramentu całego Kościoła".

Tekst św. Jana opowiadający, że Chrystus ukazał swoim uczniom ręce i bok (por. J 20,20), a Tomaszowi polecił włożyć rękę w swój bok (por. J 20,27), miał wielki wpływ na powstanie i rozwój kościelnej pobożności do Najświętszego Serca.

168. Te oraz inne teksty przedstawiające Chrystusa jako Baranka paschalnego, zwycięskiego, chociaż zabitego (por. Ap 5,6), były przedmiotem głębokiego rozważania Ojców Kościoła, którzy w owym obrazie odkryli bogactwa doktrynalne i zachęcali wiernych do wejścia w misterium Chrystusa przez otwartą bramę Jego boku. Święty Augustyn tak pisze: „Wejście jest dostępne: Chrystus jest bramą. Otworzył się także dla ciebie, gdy Jego bok został otwarty włócznią. Pamiętaj, co wyszło z tego boku. Wybieraj więc, którędy chcesz wejść. Z otwartego włócznią boku Chrystusa, gdy wisiał na krzyżu i umierał, wypłynęła krew i woda. W wodzie jest twoje oczyszczenie, we krwi twoje zbawienie".

 

 

 

 

169. Średniowiecze było epoką szczególnego rozwoju nabożeństwa do Serca Zbawiciela. Ludzie znani ze swej świętości i wiedzy, jak św. Bernard (+ 1153), św. Bonawentura (+ 1274), i mistycy, jak św. Lutgarda (+ 1246), św. Matylda z Magdeburga (+ 1282), święte siostry Matylda (+ 1299) i Gertruda (+ 1302) z klasztoru Helfta, Ludolf z Saksonii (+ 1378), św. Katarzyna ze Sieny (+ 1380) pogłębili rozumienie tajemnicy Serca Chrystusa, w którym widzieli „dom ucieczki", gdzie można się schronić, stolicę miłosierdzia, miejsce spotkania z Nim, źródło nieskończonej miłości Pana, źródło, z którego wytryska woda Ducha Świętego, prawdziwą ziemię obiecaną i prawdziwy raj.

170. W epoce nowożytnej kult Serca Zbawiciela nadal się rozwijał. W czasie, gdy jansenizm głosił surową sprawiedliwość Bożą, nabożeństwo do Serca Chrystusa stanowiło skuteczne antidotum, wzbudzając u wiernych miłość do Pana oraz ufność w Jego nieskończone miłosierdzie, którego rękojmią i symbolem jest Serce. Święty Franciszek Salezy (+ 1622) jako normę życia i apostolatu przyjął postawę Serca Jezusowego, tzn. pokorę, łagodność (por. Mt 11,29) oraz delikatną i miłosierną miłość. Święta Małgorzata Maria Alacoąue (+ 1690), której Pan wielokrotnie objawiał bogactwa swego Serca, św. Jan Eudes (+ 1680), promotor liturgicznego kultu Najświętszego Serca, św. Klaudiusz Colombiere (+ 1682), św. Jan Bosko (+ 1888) oraz inni święci i święte byli szczególnymi apostołami nabożeństwa do Serca Jezusowego.

171. Formy nabożeństwa do Serca Zbawiciela są bardzo liczne. Niektóre z nich w sposób wyraźny zatwierdziła i często poleca Stolica Apostolska. Wśród nich można przypomnieć:

 

 

 

 

 

- osobiste poświęcenie siebie, która to praktyka - według Piusa XI - „wśród wszystkich innych praktyk, które dotyczą specjalnie czci Najświętszego Serca, wybija się i wyniesiona musi być";
- poświęcenie rodziny, przez które środowisko rodzinne, mocą sakramentu małżeństwa uczestniczące już w misterium jedności i miłości Chrystusa i Kościoła, zostaje poświęcone Panu po to, by zakrólował w sercu każdego z członków rodziny;
- Litanię do Najświętszego Serca Pana Jezusa, zatwierdzoną w roku 1891 dla całego Kościoła, która ma treść wyraźnie biblijną;
- akty przebłagania, stanowiące formułę modlitewną, przez którą wierny, świadomy nieskończonej miłości Chrystusa, prosi o miłosierdzie i postanawia wynagrodzić zniewagi wyrządzone w różny sposób najsłodszemu Sercu;
- praktykę dziewięciu pierwszych piątków miesiąca, opartą na „wielkiej obietnicy" danej przez Jezusa św. Małgorzacie Marii Alacoąue. W czasie, gdy przyjmowanie Komunii sakramentalnej było u wiernych bardzo rzadkie, praktyka dziewięciu pierwszych piątków miesiąca miała znaczący wpływ na powrót do częstszego korzystania z sakramentu pokuty i Eucharystii. W naszych czasach praktyka dziewięciu pierwszych piątków miesiąca, jeśli tylko jest spełniana w sposób duszpastersko poprawny, może przynosić niewątpliwe owoce duchowe. Jest jednak konieczne, aby wierni byli o tym odpowiednio pouczani. Chodzi głównie o to, by praktyka ta nie prowadziła do próżnej ufności, która w porządku zbawienia znosiłaby wymagania wiary czynnej czy też wysiłki prowadzenia życia zgodnego z Ewangelią. Katecheza wiernych ma też przypominać absolutną wyższość niedzieli jako „pierwszego i najważniejszego święta", domagającego się pełnego uczestnictwa wiernych w celebracji eucharystycznej.

 

 

 

172. Nabożeństwo do Najświętszego Serca stanowi głębokie historyczne świadectwo pobożności Kościoła wobec Jezusa Chrystusa, jego Oblubieńca i Pana. Pobożność ta wymaga zdecydowanej postawy, polegającej na nawróceniu i zadośćuczynieniu, miłości i wdzięczności, zaangażowaniu apostolskim i poświęceniu się Chrystusowi oraz Jego zbawczemu dziełu. Dlatego Stolica Apostolska i biskupi zalecają to nabożeństwo i dążą do jego odnowy, dotyczącej form językowych i ikonograficznych, świadomości jego korzeni biblijnych i ścisłego związku z najważniejszymi prawdami wiary oraz potwierdzenia w nim pierwszeństwa miłości Boga i bliźniego. Wszystko to powinno stanowić podstawową treść tej pobożności.

173. Pobożność ludowa dąży do odzwierciedlania swojej wiary w przedstawieniach ikonograficznych. Jest to normalne i niewątpliwie ma aspekty pozytywne, ale może też prowadzić do pewnych niewłaściwości. Wyraz ikonograficzny nie odpowiadający gustowi wiernych może powodować zmniejszenie szacunku dla przedmiotu pobożności, niezależnie od jego podstaw teologicznych i treści historyczno-zbawczej.

Tak stało się również ze czcią Serca Jezusowego. Niektóre obrazy typu oleograficznego, czasem przesłodzone, niezdolne do wyrażenia poważnej treści teologicznej, nie ułatwiają wiernym nawiązania kontaktu z misterium Serca Zbawiciela.

W naszych czasach z zadowoleniem zauważa się tendencję do przedstawiania Najświętszego Serca w momencie ukrzyżowania, bo wtedy miłość Chrystusa objawia się w stopniu najwyższym. Najświętsze Serce to Chrystus ukrzyżowany, z którego otwartego boku przebitego włócznią wypływa krew i woda (por. J 19,34).







Tekst podajemy za:Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii. Zasady i wskazania, Poznań 2003, s. 120-124.