Los Syna i Matki

publikacja 19.03.2003 17:58

Dróżki w Kalwarii Zebrzydowskiej: Droga pojmania

"(...) Kalwaria ma w sobie coś takiego, że człowieka wciąga. Co się do tego przyczynia? Może i to naturalne piękno krajobrazu, który stąd się roztacza u progu polskich Beskidów... Nade wszystko jednakże to co tutaj człowieka stale przyciąga na nowo, to właśnie owa tajemnica zjednoczenia Matki z Synem i Syna z Matką. Tajemnica tego opowiedziana jest plastycznie i szczodrze poprzez wszystkie kaplice i kościółki, które rozłożyły się wokół centralnej bazyliki. (...)"
Takie słowa wygłosił Jan Paweł II w Kalwarii Zebrzydowskiej 7 czerwca 1979 roku.
...Tajemnica zjednoczenia Matki z Synem i Syna z Matką... Myśl o tym niewątpliwie towarzyszyła już przed 400 laty twórcy Kalwarii, Mikołajowi Zebrzydowskiemu. Ta idea wyróżnia Kalwarię Zebrzydowską spośród wielu kalwarii istniejących na całym świecie. Tej idei podporządkowany jest program artystyczny i ideowy tego niezwykłego "parku modlitwy".

Na wzór Jerozolimy
Wojewoda krakowski Mikołaj Zebrzydowski w 1600 roku postanowił w swych dobrach w okolicach Lanckorony zbudować dwa kościoły będące kopią jerozolimskich kaplic Krzyża Świętego i Grobu Pańskiego. Wojewoda, człowiek pobożny, postawił kościoły z dala od ludzkich siedzib, aby nic nie zakłócało jego medytacji. Do posługi duszpasterskiej i opieki nad świątyniami sprowadził ojców bernardynów. Ufundował dla nich niewielki kościółek i klasztor.
W 1605 r. Zebrzydowski przeczytał książkę Chrystiana Adrichomiusa (Adriana Cruysa) o Jerozolimie w czasach Chrystusa. Były tam opisane miejsca uświęcone męką Jezusa oraz podane odległości między poszczególnymi miejscami. Autor zachęcał czytelników, aby takie budowle odtwarzali koło swych domów, by rozważać tam cierpienia Chrystusa. Zebrzydowski zapalił się do tego pomysłu tym bardziej, że dopatrzył się w swych dobrach znacznego podobieństwa terenu do położenia Jerozolimy. Góra Żarek przypominała mu wzgórze Golgoty, rzeczka Skawinka – jerozolimski potok Cedron, Góra Lanckorońska – Górę Oliwną.
Ksiądz Feliks Żebrowski, wychowawca syna wojewody, rozmierzył teren i pomógł Zebrzydowskiemu ustalić miejsca poszczególnych stacji. W tych miejscach ustawiono krzyże, a w następnych latach budowano później kaplice.
Kalwaria Zebrzydowska, bo tak nazwano później miejscowość, która powstała przy kalwarii, już w XVII wieku ściągała tłumy pielgrzymów.
Stopniowo dobudowywano nowe kaplice. Kilkanaście z nich powstało jeszcze za życia Mikołaja Zebrzydowskiego. Ich twórcą był niderlandzki architekt i złotnik Paul Baudarth.
W latach 1605-1611 stanęły Ratusz Piłata, Grób Pana Jezusa, Ogrójec, kaplica Pojmania, Dom Annasza, Dom Kajfasza, Pałac Heroda. W latach 1611-1615: kaplica Grobu Matki Bożej, Domek Matki Bożej, kaplica Włożenia Krzyża, Wieczernik i kaplica Wniebowstąpienia. W latach 1616-1617: kaplica płaczu, zwana Sercem Maryi, kaplica Drugiego Upadku zwana również Bramą Zachodnią, kaplica świętego Rafała. Powstało także wiele budowli towarzyszących.
Po śmierci wojewody kolejne kaplice stawiali jego syn i wnuk. Pojedyncze budowle uzupełniały dróżki jeszcze w wiekach XIX i XX.
Kaplice kalwaryjskie są niezwykłymi dziełami sztuki. Każda jest oryginalna i niepodobna do innych. Najciekawsze są najstarsze kaplice, postawione przez Baudartha. Są utrzymane w stylu manieryzmu niderlandzkiego. Wiele z nich ma symboliczne kształty. Nie zabrakło i takich, które mają kształt serca czy róży...

Droga Pojmania
Już Mikołaj Zebrzydowski ustalił dwa główne szlaki pielgrzymkowe: dróżki Pana Jezusa i dróżki Matki Bożej. Oba szlaki biegną w przeciwnych kierunkach, ale w wielu miejscach spotykają się w jednych i tych samych kaplicach.
Dróżki Pana Jezusa od początku dzieliły się na Drogę Pojmania i Drogę Krzyżową.


Kościół Grobu Matki Bożej i kaplica Pożegnania

Intencje twórcy Kalwarii widać już w tym miejscu, gdzie w jego czasach rozpoczynano Drogę Pojmania. Pierwsza stacja – pożegnanie Syna z Matką została umieszczona w kościele Grobu Matki Bożej, stojącym na stoku Góry Oliwnej.
Kościół został zbudowany w latach 1611-1615 przez Paula Baudartha w kształcie sarkofagu. Potem, w latach 1620-1630 kościół rozbudowano. Pierwotna kaplica – sarkofag znalazła się w części wschodniej przyziemia. Kościół stał się budowlą dwupoziomową. Ma to symbolizować dwa wydarzenia jakie ta świątynia upamiętnia: Pożegnanie Pana Jezusa z Matką (dróżki Pana Jezusa) i Wniebowzięcie Matki Bożej (dróżki Matki Bożej).
Kościół nakrywa dach siodłowy z obeliskami na narożnikach i figurą Matki Bożej z Dzieciątkiem na szczycie frontowym. Od wschodu budowlę zamyka absyda, od zachodu kruchta przykryta kopułą.
Kamienne posągi 12 apostołów i sztachetowe ogrodzenie ustawiono na początku XIX w. W XIX wieku też postawiono nieopodal kaplicę Pożegnania. Obrazy ołtarzowe A. Małeckiego przedstawiają sceny pożegnania Chrystusa z Apostołami.


Ogrójec i Pojmanie
Nieopodal znajduje się miejsce aresztowania Chrystusa. Zebrzydowski i Baudarth zdecydowali się upamiętnić je dwiema stojącymi obok siebie kaplicami. U podnóża Góry Oliwnej były ogrody oliwne. Chrystus bardzo często przychodził tam się modlić. Jego ulubionym miejscem był ogród Getsemani, należący zapewne do matki św. Marka Ewangelisty. Zebrzydowski i Baudarth nie mogli odtworzyć śródziemnomorskiego ogrodu, więc w 1609 r. postawili kaplicę o podstawie pięcioboku z kopulastą wieżą. W jej środku zbudowali grotę wyłożoną kamieniami, a w niej postawili naturalnej wielkości posąg Chrystusa modlącego się i anioła z kielichem. Około 1818 r. umieszczono tam jeszcze obrazy Jana Jerzyczka: "Chrystus budzący Szymona Piotra" i "Judasz zbliżający się z żołnierzami do Chrystusa".
Kaplica Pojmania została zbudowana jednocześnie. Jest bardzo skromnie dekorowana. Ma kształt wydłużonego ośmioboku wpisanego w prostokąt.
Około 1818 r. kaplicę udekorowano obrazami Jana Jerzyczka: "Pocałunek Judasza" i "Żołnierze padający przed Chrystusem w Ogrójcu".

Most na Cedronie i Brama Wschodnia
2000 lat temu Chrystus był prowadzony z Góry Oliwnej do Jerozolimy przez potok Cedron i wchodził do miasta przez jedną z 12 bram. Dlatego Zebrzydowski i Baudarth, starający się wiernie odtworzyć jerozolimskie realia, wybudowali w 1612 r. most na potoku nazwanym Cedron. Bramę Wschodnią wystawił już syn wojewody, Jan Zebrzydowski, w roku 1623. Jej orientalizujące kształty (zwłaszcza cztery spiczaste wieżyczki) miały nawiązywać do wschodniej zabudowy Jerozolimy.

Od Annasza do Kajfasza
Sanhedryn przeprowadzał sąd nad Jezusem w domach Annasza i Kajfasza. W Kalwarii Zebrzydowskiej obie budowle wystawił Baudarth w roku 1609. Dom Annasza ma kształt trójkątny. Wewnątrz są dwa obrazy J. Jerzyczka z ok. 1811 r.: "Chrystus przed Annaszem" i "Chrystus odbierający policzek".
Znacznie bardziej rozbudowany jest Dom Kajfasza. Tu bowiem Chrystus spędził noc. Jest to budowla w kształcie elipsy, nakryta kopułą z ośmioboczną latarnią. Składa się z kaplicy górnej i dolnej, tak zwanej Piwnicy. W kaplicy umieszczono dwa obrazy J. Jerzyczka: "Chrystus przed Kajfaszem" i "Zaparcie się Piotra".
W Piwnicy, na środku, umieszczono naturalnej wielkości figurę Chrystusa przykutego do kolumny. Figura ta cieszy się szczególnym kultem wiernych.
W XVII wieku pielgrzymi spędzali w tej piwnicy lub przed Pałacem Kajfasza noc z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek.




Blisko Matki
Kalwaria Zebrzydowska naocznie ukazuje pielgrzymom jak bardzo los Jezusa i Jego Matki był spleciony. Nawet jeśli część obiektów należy tylko do dróżek Pana Jezusa, to dróżki Matki Bożej znajdują się tuż obok. Tak jest np. w kluczowych miejscach Drogi Pojmania. O tym, że kościół Grobu Matki Bożej upamiętnia też Jej pożegnanie z Synem pisaliśmy powyżej. Drugim kluczowym miejscem Dogi Pojmania jest Pałac Kajfasza. I oto w jego najbliższym sąsiedztwie znajduje się Domek Matki Bożej...
Następna budowla – Ratusz Piłata, jest już początkiem Drogi Krzyżowej.

Droga Krzyżowa na następnej stronie

Wszystkie zdjęcia pochodzą ze strony internetowej sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej
Dróżki w Kalwarii Zebrzydowskiej: Droga Krzyżowa


Droga Krzyżowa rozpoczyna się w Kalwarii Zebrzydowskiej od Ratusza Piłata. W XVII wieku pielgrzymi w piątek rano opuszczali piwnicę Domu Kajfasza i dochodzili do Ratusza...

Ratusz Piłata
Kościół Ratusz Piłata to jedna z pierwszych i najpiękniejszych budowli Kalwarii. Paweł Baudarth zbudował ją w latach 1605-1609 na rzucie krzyża greckiego, czyli równoramiennego. Wewnątrz, w każdym z ramion krzyża artysta umieścił ołtarze. W roku 1815 ozdobiono je obrazami Jana Jerzyczka: "Wyrok Piłata", "Biczowanie" i "Cierniem koronowanie".
Strop został ozdobiony bogatą sztukaterią gipsową w stylu manieryzmu niderlandzkiego.
Kluczowym miejscem Ratusza jest balkon. Podczas misteriów kalwaryjskich już w XVII wieku z tego balkonu Piłat odczytywał swój wyrok. Wówczas też na balkonie ustawiono na stałe drewniane, barokowe rzeźby, przedstawiające Chrystusa, Piłata i rzymskiego żołnierza.

Święte Schody – Gradusy
Ta niezwykła kaplica pochodzi z ok. 1630 roku. To 28 schodów przykrytych na kształt tunelu. Gradusy kalwaryjskie zaprojektowano na wzór Scala Santa (Świętych Schodów) przed bazyliką św. Jana na Lateranie. Oznaczają one stopnie, po których Chrystus miał wchodzić do ratusza Piłata. Pielgrzymi idą po nich na klęczkach. W stopniach umieszczone są relikwie świętych i ziemia z miejsc świętych w Jerozolimie.
We wnęce po prawej stronie znajduje się obraz z końca XVII w., pędzla prawdopodobnie Michała Swaryczewskiego, przedstawiający Chrystusa w otoczeniu straży.

Pałac Heroda
Piłat, gdy dowiedział się, że Chrystus przybył z Galilei, odesłał Go do Heroda Antypasa, tetrarchy tej prowincji. Miał nadzieję, że uniknie w ten sposób odpowiedzialności za wydanie wyroku. Herod jednak próbował zakpić z Jezusa, namawiając Go do uczynienia cudu. Ponieważ więzień milczał, znudzony władca odesłał Go z powrotem do Piłata.
Kaplicę Pałac Heroda Baudarth zbudował w r. 1609. Jest to budowla wyróżniająca się ozdobnością. Herod uważany był bowiem za władcę o wielkich ambicjach, otaczającego się przepychem. Baudarth użył do budowy kamienia łamanego, ciosu i cegły. Kaplica została nakryta dachem namiotowym z dekoracyjnymi małymi daszkami w narożnikach.
We wnętrzu znajdują się trzy ołtarze z obrazami Jana Jerzyczka z początku XIX wieku ("Chrystus odchodzący od Heroda", "Ścięcie św. Jana Chrzciciela", "Uwolnienie św. Piotra z okowów"). Dwa z nich nawiązują więc do innych sytuacji z życia Heroda.

Włożenie Krzyża i Pierwszy Upadek
Kaplica Włożenia Krzyża istniała już w XVII wieku. Miała ona symboliczny kształt krzyża łacińskiego (czyli o jednym ramieniu dłuższym). Popadła w ruinę i w latach 1834-43 zastąpiono ją obecną, o takim samym kształcie, tylko nieco większą.
Z 1614 r. pochodzi Kaplica I Upadku. Jej najważniejsze miejsce znajduje się w środku – to kamienna figura przedstawiająca Jezusa upadającego pod ciężarem krzyża (obecny posąg pochodzi z lat 1632-1641. Głównym celem architekta było wyeksponowanie tej figury. Uzyskał to w ten sposób, że ze wszystkich stron wybił w kaplicy duże otwory w kształcie bram, otoczone żelazną kratą.

Cyrenejczyk i Weronika
Kolejne dwie kaplice mają podobny charakter. Przypominają raczej baldachimy ponad rzeźbami. Kaplica Cyrenejczyka, zbudowana ok. 1632 r., osłania kamienną figurę Chrystusa (z lat 1632–1641) i drewnianą Cyrenejczyka (z roku 1716), który pomaga nieść krzyż Zbawicielowi.
Z tego samego czasu pochodzi Kaplica św. Weroniki, która miała chustką obetrzeć z potu twarz Jezusa.

Drugi Upadek i Płaczące Niewiasty
Kaplica II Upadku to kolejna z kaplic wybudowanych przez Baudartha. Powstała w latach 1615-1616. Jest to budowla dwukondygnacyjna. Tu rzeźba upadającego Chrystusa została ukryta wewnątrz.
W roku 1782 dodano natomiast Kaplicę Płaczących Niewiast. Została ona przebudowana w 1902 roku.

Trzeci Upadek
Kościół III Upadku istniał już w XVII wieku. W roku 1754 postanowiono jednak zastąpić go bardziej okazałą budowlą, ufundowaną przez Franciszka Rusockiego, podskarbiego zatorskiego i oświęcimskiego. To okazała budowla, która kryje we wnętrzu chór z organami i dwustronny ołtarz z posągiem Chrystusa upadającego pod krzyżem. Rzeźba cieszy się kultem wiernych, co potwierdzają liczne wota.
Kościół został ozdobiony ok. 1843 r. polichromią, a w latach trzydziestych XX wieku obrazami Męki Pańskiej na srebrzystej blasze, malowanymi przez Władysława Lisowskiego.

Obnażenie, Ukrzyżowanie, Namaszczenie
Kościół Ukrzyżowania to pierwszy obiekt, ustawiony na kalwarii przez Mikołaja Zebrzydowskiego. Został zbudowany w 1600 roku.
Wewnątrz kościoła znajdują się cztery obrazy pędzla o. Franciszka Lekszyckiego: "Przybicie do krzyża", "Ukrzyżowanie", "Zdjęcie z krzyża" i "Namaszczenie".
Kaplica Obnażenia powstała niedaleko w roku 1624. Na jej dachu umieszczono dwie kamienne figury: Chrystusa Frasobliwego i Matki Bożej Bolesnej.
Kaplica Namaszczenia jest natomiast prawie nowa. Dodano ją w roku 1936. Wewnątrz znajduje się obraz Kazimierza Bieńkowskiego "Namaszczenie Chrystusa".


Grób Chrystusa
Kościół Grobu Pana Jezusa został zbudowany przez Baudartha w latach 1605-1609. Jest to budowla wzorowana na gipsowym modelu oryginalnej kaplicy Grobu Chrystusa, przywiezionym z Jerozolimy przez dworzanina Mikołaja Zebrzydowskiego.
Wnętrze dzieli się na właściwy Kościół Grobu Chrystusa, pokryty kopułą zwieńczoną kamienną, sześcioboczną latarnią oraz tak zwany przedsionek Anioła, nad którym kopuła przechodzi w trójspadowy dach. Obie części dzieli niski mur z drzwiczkami i kratą. Wewnątrz "właściwego" Grobu Chrystusa znajduje się drewniana mensa ołtarzowa z figurą leżącego Chrystusa.

Serce i róża: Dróżki Matki Bożej na następnej stronie



Wszystkie zdjęcia pochodzą ze strony internetowej sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej
Dróżki Matki Bożej: Serce i róża


Dróżki Matki Bożej zaczynają się kaplicą Matki Bożej Bolesnej, wchodzącą w skład dawnych murów obronnych klasztoru, a kończą na Placu Rajskim przed bazyliką. Biegną w odwrotnym kierunku niż dróżki Pana Jezusa.
Połowa stacji znajduje się w tych samych obiektach, które tworzą dróżki Pana Jezusa. Kilka innych, o prostej architekturze, dodano w XVIII-XX wieku jako uzupełnienie. A jednak nie można powiedzieć, że dróżki Matki Bożej są mniej ważnym dodatkiem do dróżek Pana Jezusa. Zarówno rozmieszczenie najważniejszych kaplic poświęconych Matce Bożej, jak i ich symboliczna architektura są ważnym dopełnieniem idei jaka przyświecała twórcom Kalwarii.
Dróżki Matki Bożej dzielą się na trzy części: Boleści, Zaśnięcia (Pogrzebu) i Wniebowzięcia. Założył je Jan Zebrzydowski, syn Mikołaja, twórcy kalwarii.

Kaplica Serca Matki Bożej
Kaplica ta była niegdyś zwana Kaplicą Płaczu. Jej obecna nazwa pochodzi od symbolicznego kształtu – kształtu serca. Upamiętnia ona spotkanie Matki z Synem podczas Drogi Krzyżowej.
Kaplica została wybudowana według projektu Paula Baudartha w 1615 roku. Na jej kształt zasadniczy wpływ miał fundator dróżek, wojewoda krakowski Mikołaj Zebrzydowski.
Kaplicę nakrywa kopuła w kształcie serca. Wewnątrz znajduje się polichromia i malowidła na srebrnej blasze Władysława Lisowskiego z 1936 roku. Przedstawiają one Matkę Bożą Bolesną i Chrystusa pod krzyżem.
Ta niezwykła kaplica, jedna z najpiękniejszych, stoi pomiędzy kaplicą Pierwszego Upadku a kaplicą Cyrenejczyka i wchodzi w skład również dróżek Pana Jezusa.

Kaplica Omdlenia Matki Bożej
Dodano ją dopiero w 1869 roku. Jej twórcą jest brat zakonny Dydak Baturyna. Zbudował ją po powrocie z pielgrzymki do Ziemi Świętej. Nawiązuje do orientalnych wzorów tego typu budowli. Zwieńczona jest strzelistymi obeliskami. Ma charakter baldachimu nakrywającego umieszczony na postumencie posąg Matki Bożej.







Domek Matki Bożej
To jedna z najpiękniejszych kaplic kalwaryjskich, wybudowana w latach 1612-1614 przez Paula Baudartha, przy współudziale Mikołaja Zebrzydowskiego. Została zbudowana na kształt kwiatu róży, złożonego z sześciu płatków.
Róża była w chrześcijaństwie ważnym symbolem Bożej miłości już w średniowieczu. Podobnie jak lilia stała się też znakiem czystości. W czasach budowy kaplicy była uważana przede wszystkim za symbol maryjny. Nie jest przypadkiem, że do nazwy tego kwiatu nawiązuje nazwa modlitwy różańcowej.
Oryginalność kaplicy podkreśla brak tynku. Twórcy zachowali naturalny koloryt cegły, z której kaplicę wykonano. Domek Matki Bożej nawiązuje do oryginalnej budowli z Nazaretu przeniesionej do Loreto (Włochy). Tamten Domek jest jednak prostokątny.
Płaskorzeźby wewnątrz przedstawiają Chrystusa ukazującego się Matce po Zmartwychwstaniu oraz Maryję ze św. Janem Ewangelistą.


Wieczernik
Wieczernik, podobnie jak Domek Matki Bożej, stoi obok Domu Kajfasza. To budowla prostokątna o sklepieniu nieckowym, zbudowana przez Baudartha w latach 1612-1614. Dach pierwotnie czterospadowy, kryty gontem, wymieniony został w r. 1910 na mansardowy (łamany), pokryty dachówką.
Obecnie jest to kościół należący tylko do dróżek matki Bożej. W XVII wieku jednak tam rozpoczynała się kalwaryjska Droga Męki Pańskiej. Z Wieczernika wyruszano do Ogrójca.
Wewnątrz znajdują się obrazy Jana Jerzyczka z ok. 1818 r.: "Wieczerza Pańska" i "Wyjście Zbawiciela z uczniami z Wieczernika".






Kościół Grobu Matki Bożej
Ta dwupoziomowa świątynia łączy dróżki Pana Jezusa i Matki Bożej. Tu umieszczono bowiem również stację pożegnania Jezusa z Matką. Do pierwotnego założenia Paula Baudartha z lat 1611-1615, dobudowano w roku 1630 barokową kruchtę, zakłócając pierwotną, symboliczną wymowę świątyni. Baudarth zbudował ją bowiem w kształcie sarkofagu. Dzisiaj ta część znajduje się we wschodnim przyziemiu.

Wszystkie zdjęcia pochodzą ze strony internetowej sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej