Święta w Betlejem

Opis podróży Egerii po Ziemi Świętej, Ormiański Lekcjonarz Jerozolimy oraz Lekcjonarz Gruziński to pierwsze dokumenty, zawierające opisy obchodów świąt chrześcijańskich w Ziemi Świętej. Najstarsze świadectwo istnienia w Betlejem pamięci o Bożym Narodzeniu nie pochodzi jednak od chrześcijan.

Zawsze to samo miejsce

Po stłumieniu drugiego powstania żydowskiego Hadrian, rzymski cesarz w pierwszej połowie II w. po Chr., konsekwentnie usuwał wszystkie ślady żydowskiej obecności w Palestynie. Na dziedzińcu zburzonej świątyni jerozolimskiej pojawił się posąg Jowisza Kapitolińskiego. Represje dotknęły nie tylko wyznawców judaizmu, ale również chrześcijan pochodzenia żydowskiego: w Jerozolimie zniszczono miejsce grobu Jezusa; w bliskim Betlejem poświęcono Adonisowi gaj, aby - jak tłumaczył św. Hieronim - „opłakiwano śmierć faworyta Wenery w tym samym żłobie, gdzie po raz pierwszy usłyszano płacz Syna Bożego”.

Pogańskie łzy nie zdołały wymazać historii. Niecałe sto lat później Orygenes widział w „grocie żłóbka w Betlejem” dowód prawdziwości ewangelicznych opowiadań o narodzeniu Jezusa. Pamięć o tym miejscu była przekazywana z pokolenia na pokolenie, dlatego na początku IV wieku chrześcijanie nie mieli żadnych trudności ze wskazaniem miejsca pod budowę ogromnej pięcionawowej bazyliki. Powstała ona nad Grotą Narodzenia. Dwa wieki później odbudowano ją według nowego planu, a na fasadzie świątyni umieszczono mozaikę, przedstawiającą Trzech Króli ubranych w narodowe stroje perskie. Najprawdopodobniej właśnie ten szczegół powstrzymał Persów przed zniszczeniem świątyni.

W pierwszym tysiącleciu wokół bazyliki koncentrowało się życie monastyczne chrześcijaństwa zachodniego i wschodniego, niepodzielonego doktrynalnie, ale bogatego i zróżnicowanego, jeśli chodzi o obrzędy i tradycje. W XIV wieku przybyli do Betlejem franciszkanie, którzy razem z mnichami greckimi i ormiańskimi stali się współpatronami bazyliki. W starożytności obchody świąteczne rozpoczynały się w Wigilię, w godzinach popołudniowych na Polu Pasterzy w Bait Sahur - osiedlu oddalonym o ponad dwa kilometry od Betlejem. Kulminacyjnym momentem liturgii była proklamacja opisu zwiastowania narodzenia Jezusa pasterzom, następnie lektura ze Starego Testamentu, celebracja Eucharystii, podczas której czytano pieśni z Księgi Daniela oraz fragment mówiący o przybyciu Mędrców ze Wschodu z Ewangelii Mateusza. Ta liturgia była obchodzona wspólnie przez chrześcijan Jerozolimy i Betlejem. Następnie biskup Jerozolimy i jego wierni wracali do Jerozolimy, a mieszkańcy Betlejem udawali się do bazyliki, aby kontynuować czuwanie aż do świtu.

Dzisiaj w Betlejem chrześcijanie różnych wyznań nie obchodzą razem Bożego Narodzenia. Dzielą ich nie dogmaty, lecz daty.

Dzisiaj trzy daty Bożego Narodzenia

Obecnie katolickie obchody Bożego Narodzenia w Betlejem rozpoczynają się 24 grudnia uroczystym przybyciem łacińskiego patriarchy Jerozolimy. Na głównym placu Betlejem, przed Bazyliką Narodzenia, witają go uroczyście franciszkańscy gospodarze uroczystości oraz władze miasta. Wieczorem - tak było w czasie pokoju - centralny plac miasta wypełniają miejscowi chrześcijanie oraz pielgrzymi oczekujący na wejście do kościołów, aby uczestniczyć równocześnie w celebrowanej nocą liturgii. Zdecydowana większość udaje się do franciszkańskiego kościoła św. Katarzyny, który przylega do Bazyliki Narodzenia. Łaciński patriarcha Jerozolimy przewodniczy tam Pasterce, która ma bardzo uroczystą formę. Po uzyskaniu autonomii, w bardziej spokojnych latach, w uroczystościach brały udział najwyższe władze palestyńskie, z muzułmaninem Arafatem na czele. W tym samym czasie w oddalonej o kilkanaście metrów od kościoła Grocie Narodzenia ściśle ograniczona liczba osób uczestniczy w skromnej uroczystości, której zasady ustalono w połowie XIX wieku. Zgodnie ze status quo, w miejscu żłóbka kilku kapłanów odprawia krótkie Msze święte, które mogą być tylko recytowane i bez homilii. Następnie wielu uczestników obydwu liturgii udaje się pieszo na Pole Pasterzy, gdzie aniołowie zwiastowali narodzenie Chrystusa.

Dla wschodniego chrześcijaństwa pierwotnym świętem związanym z tajemnicą Wcielenia był Chrzest Pański. W nocy z 5 na 6 stycznia świętowano narodzenie Jezusa, natomiast 6 stycznia obchodzono Jego chrzest w Jordanie. Liturgia odbywa się według tradycji poświadczonej przez starożytne dokumenty.
Za grecko-prawosławnym świętowaniem podążają także inne wspólnoty prawosławne na świecie i w Ziemi Świętej. Wyjątek stanowi Kościół ormiańsko-prawosławny w Ziemi Świętej. Według jego palestyńskiego kalendarza Wigilia Bożego Narodzenia rozpoczyna się po południu 17 stycznia. Również ormiańska liturgia trwa w Bazylice Narodzenia przez całą noc, aż do ranka 18 stycznia. Możemy więc powiedzieć, że w Betlejem radosna wieść o Bożym Narodzeniu rozbrzmiewa trzykrotnie.