Nawrócenie św. Pawła Apostoła

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE

Święty Paweł opowiada o swoim nawróceniu

Czytanie z Dziejów Apostolskich

Paweł powiedział do ludu:
„Ja jestem Żydem, urodzonym w Tarsie w Cylicji. Wychowałem się jednak w tym mieście, u stóp Gamaliela otrzymałem staranne wykształcenie w Prawie ojczystym. Gorliwie służyłem Bogu, jak wy wszyscy dzisiaj służycie. Prześladowałem tę drogę, głosując nawet za karą śmierci, wiążąc i wtrącając do więzienia mężczyzn i kobiety, co może poświadczyć zarówno arcykapłan, jak cała starszyzna. Od nich otrzymałem też listy do braci i udałem się do Damaszku z zamiarem uwięzienia tych, którzy tam byli, i przyprowadzenia do Jerozolimy dla wymierzenia kary. W drodze, gdy zbliżałem się do Damaszku, nagle 'około południa otoczyła mnie wielka jasność z nieba. Upadłem na ziemię i posłyszałem głos, który mówił do mnie: «Szawle, SzawIe, dlaczego Mnie prześladujesz?»
Odpowiedziałem: «Kto jesteś, Panie».
Rzekł do mnie: «Ja jestem Jezus Nazarejczyk, którego ty prześladujesz».

Towarzysze zaś moi widzieli światło, ale głosu, który do mnie mówił, nie słyszeli.
Powiedziałem więc: «Co mam czynić, Panie?»
A Pan powiedział do mnie: «Wstań, idź do Damaszku, tam ci powiedzą wszystko, co masz czynić».
Ponieważ zaniewidziałem od blasku owego światła, przyszedłem do Damaszku prowadzony za rękę przez moich towarzyszy.

Niejaki Ananiasz, człowiek przestrzegający wiernie Prawa, o którym wszyscy tamtejsi Żydzi wydawali dobre świadectwo, przyszedł, przystąpił do mnie i powiedział: «Szawle, bracie, przejrzyj!» W tejże chwili spojrzałem na niego. On zaś powiedział: «Bóg naszych ojców wybrał cię, abyś poznał Jego wolę i ujrzał Sprawiedliwego, i Jego własny głos usłyszał. Bo wobec wszystkich ludzi będziesz świadczył o tym, co widziałeś i słyszałeś. Dlaczego teraz zwlekasz? Ochrzcij się i obmyj z twoich grzechów, wzywając Jego imienia!»”
Dz 22,3-16

Mowa Pawła w Świątyni (22,3-21). Z trzech relacji o powołaniu Pawła ta jest wyraźnie przeznaczona dla nacjonalistycznie nastawionej żydowskiej publiczności. Mimo swej oczywistej żydowskiej tożsamości, odmowa wyparcia się Bożego powołania do pracy wśród *pogan, która pojawia się na końcu mowy, wywołuje w tłumie szał gniewu. Paweł zawsze okazywał wrażliwość na swych słuchaczy, nigdy jednak nie szedł na ustępstwa w sprawie *Ewangelii. Mowy zawierały zwykle element *narracyjny. Tym razem wypełnia on niemal całą mowę Pawła, być może dlatego, że nie dano mu jej dokończyć.

3. W starożytnych wypowiedziach zwroty w rodzaju „wychowałem się", „otrzymałem wykształcenie" zwykle nawiązują do różnych okresów w życiu danego człowieka. Paweł wychowywał się więc w Jerozolimie (por. Dz 23,16; zob. komentarz do Flp 3,5) i studiował „Prawo, by w przyszłości zostać jego nauczycielem, pod kierunkiem Gamaliela I (sławnego ucznia *Hillela; zob. komentarz do Dz 5,34-35). Chociaż urodził się w innym kraju, może jednak uzasadniać, że jest prawdziwym obywatelem Jerozolimy dzięki wychowaniu i studiom odbytym u ortodoksyjnego *faryzejskiego nauczyciela.

Jako syn wykształconych i być może arystokratycznych rodziców (jego ojciec też był obywatelem Rzymu; por. też Dz 9,1), Paweł zaczął się przypuszczalnie uczyć Prawa około piątego roku życia (w innych tradycjach faryzejskich naukę rozpoczynano w dziesiątym roku życia) i po skończeniu trzynastu lat został posłany na dalszą naukę, by osiągnąć biegłość w nauczaniu Prawa (por. też Ga 1,14 i styl debat stosowany w jego listach). Ludzie zasiadali zwykle na krzesłach (lub spoczywali na sofach podczas uczt) - siedzenie u czyichś stóp oznaczało przyjęcie postawy „ucznia. Dla Pawła wzorem „gorliwości" mógł być Pinchas, który zabijał w imię Boga (Lb 25,13) oraz jego następcy, *Machabeusze. Jeszcze przez osiem lat od mowy Pawła powstańcy nazwali siebie *zelotami, dosł. „gorliwymi", oczywiście ze względu na Boga. Słowo to mogło więc wywrzeć duże wrażenie na bardziej nacjonalistycznie nastawionych słuchaczach Pawła.

w tym mieście: Por. M. Hengel (Acts 81-82), nie brzmi to zbyt przekonująco (→ Święty Paweł 85,18).

wykształcenie: Łukaszowy Paweł ukazuje „jednoznacznie pozytywny" wizerunek swoich żydowskich korzeni, w porównaniu z oceną, jakiej dokonał sam Apostoł, opisując swoje dawne życie takimi słowami jak „strata" i „śmieci" (Flp 3,4-11; Loening, Saulustradition [→ § 541] 167). Jest to możliwe, bowiem Łukasz łączy Prawo z obietnicą (24,14-15; 26,5-7), podczas gdy dla Pawła stanowią one przeciwieństwo (Ga 3,16-29; Rz 4,13-17).

Prawie ojczystym: Por. Ga 1,13-14; Flp 3,6.

4-5. Zob. komentarz do Dz 9,2. Powołanie się na świadectwo arcykapłana i *Sanhedrynu może wskazywać na to, że Paweł ufał w ich uczciwość. W każdym razie urząd sprawował teraz inny arcykapłan, nieznany Pawłowi (Dz 23,5).

Na temat jego roli jako prześladowcy Kościoła (8,3; 9,1-2) zob. komentarz do 26,9.

6-8. Zob. komentarz do 9,3-5; typowe rozwinięcie szczegółów w powtórzonej opowieści.

6. O ile było to możliwe, ludzie starali się unikać żaru słońca w południe, wyjątek stanowiły pilne misje i długie podróże, kiedy wędrówka zajmowała większość dnia.

7-16. Tło jest zasadniczo takie samo jak w Dz 9,4-17, chociaż w mowie tej Paweł podkreśla inne elementy, np. żydowską pobożność Ananiasza, która zjednać mogła nacjonalistycznie nastawionych słuchaczy.

9. widzieli światło: W 9,7 towarzysze Pawła czynili coś dokładnie przeciwnego; usłyszeli głos, lecz niczego nie widzieli. Łukasz wprowadza tę zmianę celowo: światło oznacza raczej objawienie niż walkę, zaś głos zamienia się w przesłanie skierowane wyłącznie do Pawła. Tradycja dotycząca Szawła została zręcznie przekształcona w opowiadanie o jego bezpośrednim powołaniu przez zmartwychwstałego Chrystusa.

11. blasku owego światła: Określenie to dodatkowo osłabia element walki z prześladowcą Kościoła, Występujący w dawnej opowieści; podobny skutek daje usunięcie wzmianki o uzdrowieniu Szawła (w. 13; por. 9,17-19).

12. Ananiasz: Jego żydowskie uprawnienia zostały ukazane w zupełnie nowym świetle w porównaniu z 9,10; wspomnienie ich sprowokowane zostało przez forum, na którym bronił się Paweł, oraz słuchającą go publiczność.

13. Por-. 9,17.

14. abyś poznał (...) i ujrzał: Słowa te nie są jedynie zapowiedzią wizji w świątyni (w. 18: podobnie Stalle, Zeuge [→ § 54] 108) ani interpretacją wizji na drodze do Damaszku (ww. 6-9; podobnie Burchard, Der dreizehnte Zeuge [→ § 50] 107-108); odnoszą się do obydwu tych wydarzeń, łącząc je ze sobą. Połączenie owych fragmentów powoduje, że poznajemy wszystkie fakty dotyczące Pawłowego powołania; rolę podsumowania pełnią słowa pouczenia samego Pana, skierowane do Pawła (w.21; zob. też 26,15-18).

Sprawiedliwego: Por. 3,14; 7,52.

15. będziesz świadczył: Słowa te dostarczają nowego wyjaśnienia określenia „naczynie wybrane” z 9,15, odnosząc je do sytuacji oskarżenia i obrony. Konstytutywnym elementem roli „świadka" jest obronna pozycja (Łk 21,12-13), zaś sprzeczności konflikt powodują, że świadectwo mówcy staje się bezpośrednią kontynuacją roli Jezusa (Loening, Saulustradition [→ § 54] 149; Stolle, Zeuge [→ § 54] 140-154). Skierowanie świadectwa „do wszystkich ludzi” kontrastuje z pierwotnym zwiastowaniem „przed ludem” (13,31), wskazując, że Paweł niesie apostolskie świadectwo na zewnątrz, do mieszkańców świata, zgodnie z Bożym przeznaczeniem, o którym czytamy w 1,8.

Katolicki Komentarz Biblijny, prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.
Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu, Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

albo:

Nawrócenie św. Pawła w Damaszku

Czytanie z Dziejów Apostolskich

Szaweł ciągle jeszcze siał grozę i dyszał żądzą zabijania uczniów Pańskich. Udał się do arcykapłana i poprosił go o listy do synagog w Damaszku, aby mógł uwięzić i przyprowadzić do Jerozolimy mężczyzn i kobiety, zwolenników tej drogi, jeśliby jakichś znalazł.

Gdy zbliżał się już w swojej podróży do Damaszku, olśniła go nagle światłość z nieba. A gdy upadł na ziemię, usłyszał głos, który mówił: „Szawle, Szawle, dlaczego Mnie prześladujesz?”
Powiedział: „Kto jesteś, Panie?”
A On: „Ja jestem Jezus, którego ty prześladujesz. Wstań i wejdź do miasta, tam ci powiedzą, co masz czynić”.

Ludzie, którzy mu towarzyszyli w drodze, oniemieli ze zdumienia, słyszeli bowiem głos, lecz nie widzieli nikogo. Szaweł podniósł się z ziemi, a kiedy otworzył oczy, nic nie widział. Wprowadzili go więc do Damaszku, trzymając za ręce. Przez trzy dni nic nie widział i ani nie jadł, ani nie pił.

W Damaszku znajdował się pewien uczeń, imieniem Ananiasz. Pan przemówił do niego w widzeniu: „Ananiaszu!”
A on odrzekł: „Jestem, Panie!”
A Pan do niego: „Idź na ulicę Prostą i zapytaj w domu Judy o Szawła z Tarsu, bo właśnie się modli”. (I ujrzał w widzeniu, jak człowiek imieniem Ananiasz wszedł i położył na nim ręce, aby przejrzał).
Odpowiedział Ananiasz: „Panie, słyszałem z wielu stron, jak dużo złego wyrządził ten człowiek świętym Twoim w Jerozolimie. I ma on także władzę od arcykapłanów więzić tutaj wszystkich, którzy wzywają Twego imienia”.
Odpowiedział mu Pan: „Idź, bo wybrałem sobie tego człowieka za narzędzie. On zaniesie imię moje do pogan i królów i do synów Izraela. I pokażę mu, jak wiele będzie musiał wycierpieć dla mego imienia”.

Wtedy Ananiasz poszedł. Wszedł do domu, położył na nim ręce i powiedział: „Szawle, bracie, Pan Jezus, który ukazał ci się na drodze, którą szedłeś, przysłał mnie, abyś przejrzał i został napełniony Duchem Swiętym”. Natychmiast jakby łuski spadły z jego oczu i odzyskał wzrok, i został ochrzczony. A gdy go nakarmiono, odzyskał siły. Jakiś czas spędził z uczniami w Damaszku i zaraz zaczął głosić w synogogach, że Jezus jest Synem Bożym. Wszyscy, którzy go słyszeli, mówili zdumieni: „Czy to nie ten sam, który w Jerozolimie prześladował wyznawców tego imienia i po to tu przybył, aby ich uwięzić i zaprowadzić do arcykapłana?” A Szaweł występował coraz odważniej, dowodząc, że Ten jest Mesjaszem, i szerzył zamieszanie wśród Żydów mieszkających w Damaszku.
Dz 9,1-22

1-9. Nawrócenie Szawła

Trzy relacje nawróceniu Pawła, jakie znaleźć można w Dziejach Apostolskich, zawierają pewne różnice (w rozdziałach 9, 22 i 26; wszystkie odpowiadają relacjom zamieszczonym w listach apostoła). Literatura klasyczna często cytuje przesłanie powierzone posłańcom, później zaś ponownie je przytacza gdy zostaje dostarczone. *Retoryczny styl, który obowiązywał w czasach Łukasza, nakazywał wprowadzanie pewnych zmian, by powtarzane *narracje byty mniej nużące, a więc i bardziej interesujące w lekturze.

1-2. W starożytności powszechnie stosowano oficjalne listy polecające lub upoważniające. *Józef Flawiusz potwierdza, że na terenie całej Palestyny respektowano polecenia znajdującego się w Jerozolimie *Sanhedrynu. Społeczności żydowskie poza obszarem Palestyny szanowały urząd arcykapłański, zaś list od arcykapłana, który upoważniał Szawła do wypełnienia powierzonej mu misji był zobowiązujący dla tamtejszej *synagogi. Arcykapłan miał prawo żądać ekstradycji ludzi, którzy zbiegli z terenu Judei, zaś lokalne synagogi przypuszczalnie uznawały to prawo, chociaż miejscowy władca świecki zapewne się nim nie przejmował. Społeczności lokalnych synagog mogły współdziałać z Szawłem w jego misji, która miała na celu likwidację żydowskich chrześcijan. Członkowie grupy *esseńczyków w *Qumran również określali siebie jako „zwolenników drogi”. Było to naturalne określenie dla grupy, która wierzyła, że tylko ona jedna podąża drogą sprawiedliwości. Esseńczycy najwyraźniej osiedlili się również w Damaszku, o ile teksty mówiące o tym odczytamy dosłownie. W Damaszku mieszkało kilkadziesiąt tysięcy Żydów (w 66 r. po Chr. dokonano tam masakry 18 000 Żydów).

3. Światłość z nieba wskazuje na Szechinę - obecność Bożą (związaną z pojęciem Jeqarah, „chwały”) -która często towarzyszyła objawieniu przez Boga Jego chwały w *Starym 'Testamencie.

4. W Starym Testamencie i literaturze żydowskiej ludzie często upadali na ziemię w obliczu boskich lub anielskich objawień. W utworach żydowskich imiona są często powtarzane, gdy Bóg zwraca się do kogoś, by w ten sposób zwrócić uwagę na to, co zaraz zostanie powiedziane. Zważywszy na charakter objawienia, słowo „Pan” oznacza więcej niż „Jego dostojność”. Być może Paweł zastanawiał się, czy zwraca się do niego Bóg, czy też anioł, lub po prostu nie jest w stanie pojąć, że swoim działaniem sprzeciwia się Bogu.

5-6. Prześladowanie uczniów jest równoznaczne prześladowaniu Jezusa, ponieważ są oni Jego przedstawicielami (Łk 10,16).

7. Reakcja towarzyszy Szawła jest podobna do opisanej w Dn 10,7.

8. Bóg dotykał czasami ludzi ślepota, by przeszkodzić im w realizacji złych zamiarów lub jako tymczasowy środek mający zwrócić ich uwagę (Rdz 19,11, 2 Krl 6,18-20; kontrast do Dz 6,17).

9. Trzydniowy post nie był czymś niespotykanym, jednak powstrzymywanie się przed spożywaniem wody mogło wywołać odwodnienie dnienie organizmu, a dłuższy jej brak - nawet śmierć. Przykłady z *'Nowego Testamentu łączą często post z modlitwą, lecz zwykle praktyka ta była wyrazem żałoby lub *nawrócenia. W Łukaszowej *narracji Szaweł nie zmienia wyznawanej religii, poznaje jedynie właściwy sposób praktykowania swojej żydowskiej wiary.

10-19a. Misja Ananiasza

10. Również inny człowiek nosi w Dziejach Apostolskich imię Ananiasz (Dz 23,2), była to popularna grecka forma hebrajskiego imienia „Chananiasz" (np. Jr 28,1; Dn 1,6). Jego reakcja przypomina odpowiedź posłusznego sługi Bożego, gotowego spełniać Jego rozkazy (1 Sm 3,10; Iz 6,8). (Damaszek, stolica dzisiejszej Syrii, wówczas była stolicą Nabatejczyków).

11-12. Zarówno Paweł, jak i Ananiasz, zostali wzajemnie o sobie powiadomieni w widzeniu. Takie bliźniacze wizje rzadko pojawiają się w literaturze starożytnej (np. *Apulejusz, Metamorfozy 11,13. por. Tb 3). Sytuacja niewątpliwie została zaplanowana przez Boga (por. Rdz 41,21). Starożytni Żydzi znani byli z gościnności. W Damaszku nietrudno było ugościć współbrata Żyda, niezależnie od tego, czy gospodarz został wcześniej powiadomiony o przybyciu Szawła. Ulica Prosta była przypuszczalnie długą arterią przecinającą cały Damaszek na kierunku wschód-zachód (tradycja w dalszym ciągu umieszcza tam starożytny dom Ananiasza).

Istnieją dowody potwierdzające, że Żydzi mieszkali w starożytnym Tarsie, stolicy i najznakomitszym mieście Cvlicji, które miało świetne szkoły i chlubiło się dużą liczbą mieszkających tam filozofów ( por. jednak komentarz do Dz 22,3).

13-14. Naturalnie, Ananiasz okazuje niechęć wobec rozkazu, który otrzymał (Dz 9,10)- Na temat poleceń, które wydają się absurdalne zob. komentarz do Dz 8,26.

15-16. Słownictwo fragmentu przypomina *starotestamentowy język powołania lub też *narracje o udzieleniu posłannictwa. W Szawle najwyraźniej dokonało się już nawrócenie i był gotów przyjąć powołanie do swej posługi. Zwrot „dla mego imienia” oznacza albo dla chwały imienia Jezusa albo wskazuje na cierpienia, których Szaweł dozna jako Jego przedstawiciel (por. komentarz do J 14,12-14).

17. Słowo „brat” było często używane w odniesieniu do współwyznawców jakiejś religii, członków tego samego greckiego stowarzyszenia lub przez Żydów względem swoich rodaków.

18-19a. Uzdrowienie Szawła przypomina uleczenie ślepoty Tobiasza w znanej żydowskiej opowieści, która u Szawła mogła spotęgować wrażenie cudowności tego wydarzenia.

19b-31. Konfrontacja w Damaszku i Jerozolimie

19b-21. Chociaż Szaweł miał nadal przy sobie listy upoważniające go do wykonania powierzonej misji (Dz 9,2) i przypuszczalnie nie przekazał ich, wieść o niej dotarła już do wspólnoty żydowskiej w Damaszku. Określenie „*Syn Boży" jest charakterystyczne dla stylu Pawła, nie zaś Łukasza. Pisarze starożytni starali się naśladować styl tych, których mowy przedstawiali. Jest wątpliwe, by Łukasz znał styl przemawiania Pawła tak wcześnie, chyba że znał go osobiście (zapewne tak było; zob. Wprowadzenie do Dziejów Apostolskich).

22. Pozycja Szawła wskazuje na jego biegłość w dziedzinie wykładania Pisma. Teraz obraca tę wiedzę przeciwko swej wcześniejszej misji.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu, Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

1-19a. Nawrócenie Szawła. 
Nawrócenie etiopskiego pielgrzyma ponownie ukazało w symboliczny sposób cel chrześcijańskiej misji; Łukasz omawia teraz jeden z największych kamieni milowych - nawrócenie jej budzącego grozę wroga, który mial się stać największym misjonarzem i głównym bohaterem drugiej części księgi, Opis nawrócenia Szawła, wraz z opisem nawrócenia domu Korneliusza, znajduje się w centralnym punkcie historii Dziejów - niezwykłego znaczenia każdego z tych wydarzeń dowodzi fakt, że zostały one dwukrotnie zrelacjonowane przez głównych bohaterów opowieści. Historia Szawła została powtórzona drugi i trzeci raz w jego mowach obrończych (22,3-21; 26,2-23); zmiana gatunku literackiego w celu opisu tego samego wydarzenia daje rzadką okazję poznania zainteresowań redakcyjnych Łukasza na podstawie opracowania materiału źródłowego. Pamiętając, że mowy są dla Łukasza narzędziem historiograficznym (→ § 7), przed-Łukaszowych elementów opowiadań o Szawle będziemy poszukiwać przede wszystkim w pierwszej wersji, zaś „powtórzenia" w mowach potraktujemy raczej jako jej ukazanie z Łukaszowej perspektywy (Loening, Saulstradition → § 54] 18-19; C:W. Hedrick, JBL 100 [ 1981] 427-428).

Opowiadanie przedstawione w rozdziale 9 jest historią nawrócenia, nie zaś powołania. Nie zawiera ona żadnej wzmianki o powołaniu oślepionego prześladowcy Kościoła, jedynie zapowiedź jego przyszłości - prześladowanego wyznawcy Chrystusa (ww.15-16), doprowadzonego do przedstawiciela lokalnego Kościoła, Ananiasza, który wyleczył go i ochrzcił. W porównaniu z pierwszą relacją wersje nawrócenia zawarte w mowach pomniejszają rolę orędownika, aż do całkowitego jej usunięcia (26,13-18), zaś do opisu nawrócenia dodają element powołania Szawła jako świadka zmartwychwstałego Pana; Ananiasz przekazuje Szawłowi jego apostolski mandat w 22,14-16, a następnie otrzymuje go Szaweł wprost od Chrystusa w 26,15-18. W trzeciej relacji nawrócenie i powołanie są ze sobą ściśle związane; połączenie to można uznać za główny cel ponownych Łukaszowych redakcji opowiadania (Burchard, Der dreizehnte Zeuge [→ § 54] 109-113). Wykażemy, że wiele drobnych rozbieżności między tymi trzema wersjami służy temu właśnie celowi, np. usunięcie na dalszy plan noszącej znamiona legendy sekwencji ślepoty-wyleczenia, różnice w opisie wrażeń zmysłowych spowodowanych ukazaniem się Pana i usunięcie w cień chrztu Szawła (w. 18; 22,16). Inne rozbieżności mają charakter jedynie literacki, typowy dla Łukaszowych powtórzeń (H J. Cadbury, w: StLA 88-97).

W pierwszej relacji o nawróceniu Szawła na drodze do Damaszku wyraźnie ujawnia się wczesna tradycja Szawłowa, choć jest ona zbyt złożona, by można ją było sprowadzić do jednego gatunku literackiego. Fragment posiada pewne cechy karcącej epifanii, odstraszającej wrogów religii (np. Heliodora w 2 Mch 3,27-29), odmiany legendy opowiadanej przez żydowskich misjonarzy (Jos. Asen. 14) oraz starotestamentowego dialogu utrzymanego w duchu epifanii (Rdz 31,11-13; Rdz 46,2-3; por. Weiser, Apg 217-219). Co więcej, nawrócenie Szawła i Korneliusza zawiera element „podwójnej wizji”: nawrócony i wierzący, który wprowadził go do chrześcijańskiej wspólnoty, spotykają się dzięki wspólnocie wizji (ww. 10-12; 10,3-20); ten środek literacki pojawił się najpierw w literaturze hellenistycznej, a dopiero później w literaturze żydowskiej ST (Lohfink, Conversion [→ § 54 ] 76). Bliski paralelizm wydarzeń opisanych w Dz 9 i 10 - wizji nawróconego, wizji opierającego się wierzącego, następnie ich spotkania, po którym dochodzi do chrztu nawróconego i otrzymania przez niego Ducha - wskazuje, że Łukasz upodobnił obydwa opowiadania tak, by największy misjonarz pogan i pierwszy nawrócony poganin mogli znaleźć się razem w centralnym punkcie jego księgi.

1. ciągle jeszcze siał grozę i dyszał żądzą zabijania: Redakcyjne nawiązanie do 8,3 - gdzie Szaweł po raz pierwszy pojawia się na scenie wydarzeń.

2. listy do synagog w Damaszku: Takiej władzy arcykapłana nad wspólnotami diaspory nie można udokumentować zwykle cytowanymi świadectwami: 1 Mch 15,15-21; Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela 14,10,2 190-191; Wojna żydowska 1,24,2 474. Własna relacja Pawła o prześladowaniach, przekazana Kościołom (1 Kor 15,9; Ga 1,13; Flp 3,6), może pokrywać się z Szawłową tradycją wykorzystaną przez Łukasza (por. w. 21).

3-4. W utworze literackim stanowiącym pierwotny przekaz o Szawle, światłość ukazującego się Chrystusa była bronią oślepiającą prześladowcę, nie zaś środkiem objawienia (Loening, Saulustradition 95-96).

4. dlaczego Mnie prześladujesz: Oskarżenie to pojawia się we wszystkich trzech wersjach (22,7; 26,14). Prześladując uczniów, Szaweł prześladował samego Pana (w. 5), co w tych wersetach wydaje się nieco dziwne, lecz pozostaje w zgodzie z teorią misji jako uobecniania Chrystusa (por. komentarz do 2,4.33; R.F. O'Toole, Bib 62 [19811 490-491).

5. Kto jesteś, Panie? Odpowiedź pytaniem na pytanie potwierdza, że światłość nie miała charakteru objawienia. Prześladowanie Kościoła było wynikiem braku zrozumienia przez Szawła, że ofiarą jego działań jest żyjący Pan, Kyrios (por. 3,7).

7. Reakcja towarzyszy Szawła jest dokładnie przeciwna do opisanej w 22,9: widzieli, lecz nie słyszeli (zob. komentarz do tego wersetu).

8-9. Siejący przestrach prześladowca, teraz całkowicie obezwładniony, skruszony grzesznik, to elementy nadające patos pierwotnemu opowiadaniu o ukazaniu się Jezusa.

11. ulicę Prostą: Dobrze znana ulica z kolumnadami w Damaszku dodaje nieco lokalnego kolorytu przekazowi o Szawle, podobnie jak postać Ananiasza i Judy, właściciela domu.

13. Możliwe, że w pierwotnym podaniu Ananiasz posłuchał bez wahania, gdyż w. 12 wiedzie bezpośrednio do w. 17 (Loening, Saulustradition 27-28). Sprzeciw Ananiasza, zawierający typową dla Łukasza retrospekcję (do 8,3; 9,1-2), pojawia się nieoczekiwanie po ww. 11-12, zaś zapewnienie zawarte w w. 15 stanowi powtórzenie w. 11. Z tego powodu należy sądzić, że wersety 13-16 stanowią redakcyjne rozwinięcie dawnego opowiadania, przy czym ww. 13-14 prowadzą do najważniejszego fragmentu, tj. ww. 15-16.

15-16. Wersety te zawierają główny komentarz Łukasza do wydarzeń, które rozegrały się na drodze do Damaszku, nawet jeśli nie są one wyłącznie jego dziełem (por. Burchard, Der dreizehnte Zeuge 123; Radl, Paulus 69-81). By zapewnić opierającego się Ananiasza, zmartwychwstały Pan ukazuje, lecz jedynie za pośrednictwem metafory i w formie konkluzji, przyszłą działalność Szawła, realizowaną później w Dziejach „punkt po punkcie” Conzelmann, Apg. 66).

15. wybrałem sobie tego człowieka za narzędzie: Dosłownie „naczynie wybrania”, zwrot nawiązujący do hebr. dopełniacza w funkcji przymiotnika (BDF 165). Por. Rz 9,22-23, gdzie garncarz w podobny sposób wykorzystuje „naczynia”, stanowiące obraz Bożego gniewu lub miłosierdzia (Burhard, Der dreizehnte Zeuge 101). Wyrażenie to jest celowo nieprecyzyjne,bowiem jego sens ma zostać stopniowo odsłaniany w kolejnych relacjach za pomocą Łukaszowej „intensyfikacji” (22,14-15; 26,16; Lohfink, Conversion 94).

On zaniesie imię moje: Zwrot ten, zwykle błędnie rozumiany oznacza jedynie publiczne wyznanie (przyimek enopion) przed poganami i Żydami. Pełniący rolę łącznika bezokolicznik wyraża cel (stąd „on zaniesie”) i przygotowuje do późniejszych publicznych oskarżeń Pawła przed konkretnymi grupami, o czym dowiemy się w rozdz. 22-26.

16. jak wiele będzie musiał wycierpieć: Słowo gar umieszczone na początku wersetu sprawia, że doświadczanie cierpień Chrystusowych stanie się dla Szawła nakazem, stanowiącym bezpośrednie następstwo jego wyboru na świadka Chrystusa. Łukasz nie oznajmia jednak jeszcze misyjnego posłannictwa Pawła, lecz trudne doświadczenia, które będą go czekały przed trybunałami władców tego świata, co przepowiedziano wszystkim uczniom Chrystusa w Łk 21,12-19. Protest Ananiasza zawiera domieszkę ironii: zajadły prześladowca ma się teraz stać jednym z zajadle prześladowanych (Burchard, Der dreizehnte Zeuge 103).

17. Jezus, co ukazał ci się: Terminologia zaczerpnięta z opisów wielkanocnych ukazań Chrystusa (ophtheis soi; por. 1 Kor 15,8) niezbyt dobrze pasuje do dotychczasowej opowieści, lecz będzie odgrywała ważną rolę w jej Łukaszowych adaptacjach w mowach Pawła (22,14; 26,16).

18-19. Dawny przekaz kończy się uzdrowieniem Szawła i jego chrztem, w żaden sposób nie przygtowując do jego posłannictwa jako „świadka" (22,15; 26,16); mimo to właśnie tę rolę zacznie prawie natychmiast odgrywać w Damaszku (w. 20). W sprawie braku wzmianki o jego chrzcie w listach zob. R. Fuller w: Les Actes [red. J. Kremer J] 503-508.

19b-25. Głoszenie przez Szawła w Damaszku i spisek. Fragment ten ma podobną budowę jak ww. 26-30, bowiem głoszenie Szawła w Damaszku i Jerozolimie spotkało się z odrzuceniem przez Żydów i spiskiem na jego życie, zmuszającym Apostoła do opuszczenia miasta w pośpiechu. Echo Ga 1,13-24 pobrzmiewające w ww. 20-21, zaś 2 Kor 11,32-33 w w. 25, nie wynika z sięgnięcia przez Łukasza do któregoś z nich, lecz wypływa z „Pawłowej legendy”, która zaczęła się tworzyć już w Damaszku i Jerozolimie (por. Ga 1,23-24) i która w rozwiniętej postaci pojawia się w Dziejach (H.Schenke, NTS 21 [1974-1975] 511-512). Główna rozbieżność między tym fragmentem a Pawłową relacją o wczesnym okresie jego chrześcijańskiego życia to pominięcie jego podróży do Arabii (Ga 1,17); dzięki temu nawrócenie jest ściślej związane z pierwszą wizytą Apostoła w Jerozolimie (w. 26) niż w przypadku, gdy przyjmie się okres „trzech lat” oddzielających te wydarzenia, o czym czytamy w Ga 1,18.

20. Synem Bożym: Sporadyczne stosowanie tego określenia w Dziejach dowodzi, iż Łukasz polegał tutaj na tradycyjnych przekazach o Pawle (Ga 1,16); podobnie jest w przypadku słowa „uwięzić" w w. 21 (porthesas 21; Ga 1,13.23).

Katolicki Komentarz Biblijny, prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Idźcie i głoście światu Ewangelię.

Chwalcie Pana, wszystkie narody,
wysławiajcie Go, wszystkie ludy,
bo potężna nad nami Jego łaska,
a wierność Pana trwa na wieki.
Ps 117,1-2

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Łk 4,18-19

Alleluja, alleluja, alleluja

Nie wyście Mnie wybrali, ale Ja was wybrałem,
abyście szli i owoc przynosili.

Alleluja, alleluja, alleluja

EWANGELIA
Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię

Słowa Ewangelii według świętego Marka

Po swoim zmartwychwstaniu Jezus ukazał się Jedenastu i powiedział do nich:
„Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu. Kto uwierzy i przyjmie chrzest, będzie zbawiony; a kto nie uwierzy, będzie potępiony. Tym zaś, którzy uwierzą, te znaki towarzyszyć będą: W imię moje złe duchy będą wyrzucać, nowymi językami mówić będą; węże brać będą do rąk i jeśliby co zatrutego wypili, nie będzie im szkodzić. Na chorych ręce kłaść będą i ci odzyskają zdrowie”.
Mk 16,15-18 

Dłuższe zakończenie, tradycyjnie obejmujące Mk 16,9-20, różni się pod względem słownictwa i stylu od reszty Ewangelii; nie ma go też w najstarszych i najbardziej wiarygodnych rękopisach z czasów patrystycznych. Tekst przypuszczalnie jest dodatkiem z II wieku, łączącym opowiadania o ukazaniu się Zmartwychwstałego, oparte przede wszystkim na materiale z Łk 24, a także na pewnych elementach J 20. Fragment składa się z relacji o ukazywaniu się Jezusa Marii Magdalenie w 16,9-11 (zob. Mt 28,9-10; Łk 24,10-11; J 20,14-18), dwóm podróżnym w 16,12-13 (zob. Łk 24,13-35) i jedenastu uczniom w 16,14-18 (zob. Łk 24,36-43;J 20,19-23.26-27; Mt 28,16-20); całość kończy się opisem wniebowstąpienia Jezusa w 16,19-20 (zob. Łk 24,50-51; Dz 1,9-11).

Tak zwane krótsze zakończenie składa się z relacji, którą kobiety złożyły Piotrowi, oraz z nakazu misyjnego, który uczniowie otrzymali od Zmartwychwstałego - by szli i głosili Ewangelię. Język tego fragmentu jest obcy Markowi, a sam tekst występuje jedynie w mniej ważnych rękopisach, co wskazuje, że nie był on częścią Ewangelii Marka.

Tak zwany Logion Freera w Kodeksie Waszyngtońskim w 16,14, wchodzący w skład dłuższego zakończenia, jest późniejszą glosą, łagodzącą napomnienie udzielone uczniom w 16,14. Odmienne zakończenia Ewangelii Marka dodano do szeregu rękopisów, ponieważ kopiści uważali 16,1-8 za nieodpowiednie zamknięcie księgi. Wykazanie, że żadne z dłuższych zakończeń nie jest dziełem Marka, nie oznacza, że zakończył on swoją Ewangelię na wersecie 16,8. Końcowa część mogła się bowiem składać z opowiadań o ukazywaniu się Zmartwychwstałego, które zaginęły. Równie dobrze inne przyczyny mogły przeszkodzić Markowi w dokończeniu Ewangelii. Istnieją jednak poważne literackie i teologiczne argumenty przemawiające za hipotezą, że Ewangelia Marka kończyła się na 16,8.

15-18. Do znaków ery mesjańskiej przepowiedzianych przez Izajasza należało uzdrawianie chorych, odzyskiwanie mowy przez niemych (Iz 35,5-6) oraz to, że Boży lud będzie składał o Nim świadectwo (Iz 43,10). Moc dana wierzącym przypomina tę, którą udzielono wielu prorokom Starego Testamentu.

Katolicki Komentarz Biblijny, prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.
Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu, Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.