Liturgia - piękno i zakorzenienie

WPROWADZENIE – Źródła wiedzy

Pierwszym i podstawowym źródłem naszej wiedzy o Eucharystii jest Pismo Św. Niektóre fragmenty (np. J 6,22-71) ją zapowiadają, a cztery opisują jej ustanowienie podczas Ostatniej Wieczerzy: Mt 26,26-28; Mk 14,22-24; Łk 22,19-20; 1 Kor 11,23-35. Należy jednak pamiętać, że zanim zostały one spisane, Apostołowie i pierwsi chrześcijanie przez lata gromadzili się na modlitwie i łamaniu chleba. Brak źródeł mówiących o tym, jak dokładnie przebiegały te spotkania. Jedynie z Dziejów Apostolskich (np. 2,42.46; 20,7.11) wynika, że chrześcijanie:

- trwali w nauce apostolskiej
- cechowała ich wspólnota braterska
- istotnym elementem ich liturgii było łamanie chleba

Ponadto w listach św. Pawła czytamy, że liturgii przewodniczyła określona osoba: Apostoł bądź jego przedstawiciel.
Opisy ewangeliczne są więc odzwierciedleniem praktyki liturgicznej, która istniała już wcześniej. Bardziej rozbudowane i precyzyjne przekazy Łukasza i Pawła nawiązują do liturgii antiocheńskiej. Natomiast Marek i Mateusz reprezentują liturgię praktykowaną w kręgach palestyńskich, judeochrześcijańskich. Dlatego też w owych relacja występują pewne różnice dotyczące jednak mniej istotnych szczegółów. Tak więc przekazy o ustanowieniu nie są szczegółową, „reporterską” relacją opisującą punkt po punkcie i słowo po słowie wszystko to, co wydarzyło się podczas Ostatniej Wieczerzy. Przedstawiają natomiast te fakty, które dla Eucharystii są najistotniejsze. Zasadniczymi elementami są zatem:

- chleb i kielich z winem
- dziękczynienie i błogosławieństwo
- łamanie chleba
- przemienienie chleba i wina
- podanie ich uczniom do spożycia

Te właśnie elementy stanowiły podstawę liturgii pierwszych chrześcijan – i stanowią ją do dzisiaj.

Sporną sprawą jest pytanie, czy Ostatnia Wieczerza była ucztą paschalną czy też jedynie uroczystym posiłkiem. Zdania na ten temat są podzielone, a problem trochę szerzej został omówiony w jednej z ubiegłorocznych • wielkopostnych Hebraic :.

Tutaj natomiast warto tylko przypomnieć, że przyjęcie poglądu, iż nie była to uczta paschalna pozwala lepiej zrozumieć pierwszych chrześcijan. Ponieważ nie byli oni w takim wypadku zobowiązani do przestrzegania szczegółowych przepisów paschalnych, mogli zatem rozbudować celebrację i nadać jej swoisty, chrześcijański charakter. Poza tym uczta paschalna, odbywająca się tylko jeden raz w roku raczej nie mogła stanowić wzoru dla coniedzielnego gromadzenia się na łamaniu chleba.
Jednakże nawet w takim przypadku związki Ostatniej Wieczerzy z ucztą paschalną są bardzo widoczne, a Apostołowie i ich uczniowie z jednej strony naśladowali Mistrza, z drugiej zaś czerpali z tradycji i zwyczajów żydowskich, w których byli zakorzenieni. Będzie jeszcze o tym mowa podczas szczegółowego omawiania poszczególnych części Eucharystii.

Kolejnym fragmentem Pisma Świętego nawiązującym, jak się przyjmuje, do celebracji Eucharystii jest Łk 24,13-36 czyli spotkanie uczniów idących do Emaus ze Zmartwychwstałym Chrystusem. Właśnie wówczas Jezus wyjaśniał im Pismo, a później oni poznali Go przy łamaniu chleba. Widzi się zatem w tej sytuacji związek liturgii słowa z Eucharystią.


Kolejne wieki chrześcijaństwa (II – IV) dostarczają już znacznie więcej informacji o sprawowaniu Eucharystii. Te pozabiblijne źródła pochodzą z różnych środowisk, a najważniejsze z nich to:

- „Didache”; „Konstytucje Apostolskie” rozdz. 7; anafora Addai i Mari; maronicka anafora św. Piotra (ze środowiska syryjsko-palestyńskiego)
- św. Justyn, Hipolit z Rzymu (ze środowiska helleńskiego)
- anafora św. Marka; Strapiona z Thumis (ze środowiska egipsko-aleksandryjskiego)
- „Konstytucje Apostolskie” rozdz. 8 (ze środowiska syryjsko-antiocheńskiego)
- Tertulian, Cyprian z Kartaginy, Augustyn (z terenów północnej Afryki)
- św. Ambroży (z północnej Italii)
O zgromadzeniach pierwszych chrześcijan dowiadujemy się również z listu Pliniusza Młodszego do Trajana (112 r.)