Najświętsze Serce Jezusa

Od bł. Doroty do Episkopatu

Polska należy do krajów uprzywilejowanych, gdy chodzi o kult Bożego Serca. Pierwszą w Polsce powiernicą Serca Jezusowego była bł. Dorota z Mątowów (1346-1394), zmarła jako rekluza (zamknięta pustelnica) w katedrze kwidzyńskiej. W roku 1385 otrzymała ona rzadką nawet wśród mistyków łaskę "zamiany serc". W czasie Mszy świętej w Gdańsku Pan Jezus rzekł do niej: "Ukazałem ci Serce moje błogosławione i mój otwarty bok, byś na przyszłość wiedziała, gdzie szukać mego Serca i jak je ranić miłością".

Ksiądz Piotr Skarga (+ 1612) wielokrotnie wypowiada się w słowach bardzo tkliwych o Bożym Sercu. Czytamy np. w jednym z jego pism: "Pan Jezus na koniec daje nam i Serce swoje w sakramencie Ciała i Krwi swojej, a my Go nie miłujemy i kupić u nas za takie pożytki tej miłości nie może".

Ksiądz Jan Wąchalski, również jezuita (+ 1608): "Chciałeś, (...) aby Twój bok aż do Serca był otworzony, abyś tą raną widomą dał nam znać o niewidomej miłości i żądzy Serca Twego koło naszego zbawienia".

Największym jednak apostołem nabożeństwa do Serca Pana Jezusa w Polsce możemy nazwać jezuitę o. Kaspra Drużbickiego (1590-1662). Kiedy św. Jan Eudes i św. Małgorzata Maria rozpoczynali dopiero swoją misję, on już ją szerzył. Między rokiem 1640 a 1650, a więc na 20 lat przed objawieniami, jakie miała św. Małgorzata Maria, napisał słynne dziełko: "Meta Cordium Cor Jesu". Na treść dziełka składa się dziewięć rozmyślań i osiem litanii do Najśw. Serca Jezusowego. Przetłumaczono je na język francuski i angielski. A oto kilka myśli, jak bardzo podobnych do tych, które dzisiaj słyszymy: "Te ćwiczenia ku czci Serca Jezusowego, które masz w ręku i przed oczyma, odnoszą się do Serca Jezusowego cielesnego i fizycznego, nie inaczej jednak, jak o ile jest Ono ożywione Jego najświętszą duszą i połączone zgodnie z sercem duchowym i wewnętrznym, oraz o ile hipostatyczną unią wspiera się na Osobie Słowa. Od tych bowiem warunków zawisła lub raczej z tych źródeł wypływa cała wartość, działalność i bogactwo Jego Serca materialnego. Dlatego jest rzeczą zbawienną i nader miłą Bożemu Sercu oddawanie mu aktów czci i miłości". Tak pisze o. Drużbicki we wstępie do swego dziełka.
A oto kilka dalszych myśli: "O, jakich tam nie ma miodów! A wszystko to zebrała i przerobiła pszczoła, którą jest dusza Chrystusowa i Osoba Słowa. W tym Boskim ulu mieszkają i spożywają słodycz pszczółki Kościoła triumfującego, wojującego i cierpiącego. Pracuj i ty, duszo, w tym ulu Serca Jezusowego nad plastrami Jemu się podobającymi, nad pokutą, miłosierdziem, o chwałę Bożą i zbawienie dusz". "Zanurzysz się w Jego głębinach, obmyjesz się, oczyścisz się i oświecisz światłością Jego prawdy". "Zaprosisz do Jego Serca wszystkich a z drugiej strony to Serce Jezusa wprowadzisz do wszystkich ludzi".

Do pierwszych i największych czcicieli Serca Pana Jezusa w Polsce należały zawsze siostry wizytki. W swoim archiwum w Krakowie przechowują one niewielki wymalowany na pergaminie obrazek przedstawiający serce otoczone różami. Wizerunek pamięta czasy św. Małgorzaty Marii Alacoque i jest najstarszym zabytkiem ikonografii w Polsce kultu Serca Jezusowego. Przysłała go wizytkom do Polski matka Eleonora de Ponsein, przełożona klasztoru w Lyonie w czasach św. Małgorzaty (+ 1690).
We wspomnianym archiwum sióstr wizytek jest także z tych czasów (wiek XVII) modlitewnik: "Diverses Prieres, La d'evotion en Sacre Coeur de Jesus".
Wśród wizytek wyróżniały się jako szczególne apostołki tego nabożeństwa: matka Teresa Kotowicz (1661-1714), przełożona klasztoru wizytek w Krakowie i matka Teresa Szembek, która w roku 1718 w klasztorze swoim zaprowadziła uroczyście intronizację, a na ołtarzu w kościele umieściła duży obraz Serca Jezusowego. Założyła również tego roku bractwo Serca Jezusowego. W latach 1718-1765 zapisało się do księgi tegoż bractwa (istniejącej jako cenny dokument) ponad 8 000 osób. Wśród nich są biskupi, kapłani i kanonicy, łącznie ok. 350 kapłanów; nadto 720 sióstr różnych zakonów, 2 100 mężczyzn i ok. 5 000 kobiet.

Dnia 30 maja 1705 roku powstało w Warszawie przy kościele pijarów pierwsze bractwo Serca Jezusowego w Polsce. W ślad za nim powstało ich więcej. I tak w roku 1725 w Lesznie (pierwsze w parafii), w roku 1747 w Nowym Sączu, w tymże roku w Obornikach, a w roku 1752 w Łęczycy.

Dnia 6 maja biskup krakowski Konstanty Szaniawski, a dnia 16 maja 1726 roku król August II wnieśli urzędową prośbę do Stolicy Apostolskiej o wprowadzenie do Kościoła liturgicznego kultu Serca Pana Jezusa. Otrzymali odpowiedź odmowną. Podobnie bezskuteczną okazała się prośba króla Augusta III Sasa (21 czerwca 1762).

Biskup Hieronim Szeptycki (płocki) pisał do papieża w 1763 roku: "W Królestwie Polskim i w przyłączonych do niego ziemiach kwitnie nabożeństwo do Najśw. Serca Jezusowego, naszego Odkupiciela".

W roku 1764 biskupi polscy przedkładają Stolicy Apostolskiej, obszerny, bo liczący 131 stron memoriał, w którym uzasadniają teologicznie sens i korzyści kultu Serca Jezusowego. Na posiedzeniu dnia 26 stycznia 1765 roku Św. Kongregacja Obrzędów uznała racje, przedstawione przez biskupów polskich we wspomnianym memoriale i zezwoliła tak na Mszę, jak też na oficjum o Najśw. Sercu Jezusowym dla Polski i dla arcybractwa w Rzymie. Tak więc memoriał polskich biskupów przełamał wreszcie opór Rzymu, który nie chciał wprowadzać do bogatej liturgii Kościoła nowego nabożeństwa.

Pierwszy kościół ku czci Serca Jezusowego stanął w Polsce w Wilnie przy klasztorze sióstr wizytek, wystawiony już w latach 1729-1756, a więc jeszcze przed oficjalnym zatwierdzeniem kultu przez Rzym. Przy kościele tym wystawiono wysoką wieżę, a na jej szczycie wielkie Serce ze złoconego brązu. Potem dobudowano bramę wejściową do klasztoru, na której umieszczono napis: Palet Cordi Jesu - "Otwarte dla Bożego Serca". Drugim z kolei kościołem w Polsce ku czci Bożego Serca był wystawiony drewniany kościół koło Krasnosielca w Drążdżewie (w roku 1774). Jeszcze w tym samym wieku powstały pod tymże wezwaniem kościoły: w Rychwałdzie koło Żywca i w Dziedzikowiczach w diecezji mińskiej. Pierwszy ołtarz Serca Pana Jezusa stanął w kościele jezuitów w Jarosławiu (1744) i w Warszawie w kościele wizytek (1761). W Kozłowie był czczony obraz Serca Jezusowego jako cudowny (archidiecezja lwowska) od roku 1766.

W XVIII wieku wyszło o Sercu Pana Jezusa 45 druków, wydanych w Sandomierzu, Warszawie, Krakowie, Lwowie, Płocku, Wilnie, Berdyczowie itp. Do ciekawszych należy broszura wydana w 1705 roku drukiem przez pijarów: "Skarb nowy, dotąd niewidocznych łask i nieznanych dobrodziejstw Najśw. Serca Jezusa...".

Cesarz Józef II (1780-1790) zniósł w swoim cesarstwie wszystkie bractwa Serca Jezusowego.

8 grudnia 1872 roku prymas Mieczysław Ledóchowski poświęcił diecezję poznańską i diecezję gnieźnieńską Sercu Pana Jezusa. Działo się to w czasie Kulturkampfu.

26 maja 1875 roku z okazji 200-lecia objawień św. Małgorzaty Marii odbyła się w Krakowie uroczysta procesja z udziałem biskupa sufragana krakowskiego. Na rynku płomienne kazanie przy ołtarzu Serca Pana Jezusa wygłosił ks. Zygmunt Golian. Po kazaniu odczytano akt poświęcenia, ułożony przez papieża Piusa IX.

W roku 1871 jezuici założyli w Krakowie Apostolstwo Modlitwy. W roku 1891 istniało już ono w 1050 parafiach i liczyło ponad milion członków. Organ Apostolstwa Modlitwy: "Posłaniec Serca Jezusowego" rozchodził się w 1905 roku w nakładzie około 150 000 egzemplarzy.

Jezuici bardzo popierali intronizację, czyli wprowadzenie obrazu Serca Pana Jezusa i jego cześć w katolickich domach. W latach 1889-1931 wpisało się do ksiąg intronizacyjnych 444 160 rodzin polskich, a do roku 1937 łącznie 607 000 rodzin. Od roku 1907 podobną działalność pod hasłem "Panowanie powszechne Przenajświętszego Serca w rodzinach chrześcijańskich", rozpoczął w Ameryce i w krajach Europy o. Mateo Crawley-Boewey ze zgromadzenia Najśw. Serca Jezusa i Maryi.

Kardynał Puzyna poświęcił Bożemu Sercu diecezję krakowską, a arcybiskup Aleksander Kakowski archidiecezję warszawską (1915). W kilka lat potem (1918) uczynił to samo arcybiskup lwowski Józef Bilczewski. W roku 1920 biskupi polscy poświęcili Sercu Jezusowemu cały kraj w obecności przedstawicieli rządu, wojska, sejmu, rady miasta Warszawy, uniwersytetu. Uroczystość zakończyła się procesją na rynek warszawski. Drugie poświęcenie miało miejsce na Jasnej Górze 27 lipca 1920 roku. Kardynał Prymas Polski Edmund Dalbor w otoczeniu 17 biskupów odczytał akt poświęcenia. W Krakowie odnowiono akt poświęcenia narodu polskiego Sercu Jezusowemu z okazji konsekracji kościoła Serca Jezusowego przy ul. Kopernika, należącego do Towarzystwa Jezusowego. Aktu poświęcenia dokonał kardynał Dalbor na rynku krakowskim w otoczenu 24 biskupów.

W 1932 r. dokonał poświęcenia pomnika Serca Jezusowego w Poznaniu na placu zamkowym Prymas Polski kardynał August Hlond, jako wotum wdzięczności za zmartwychwstanie Polski. Napis na pomniku głosił: "Najświętszemu Sercu Jezusa Polska Odrodzona".

Pierwszy Polski Synod Plenarny w roku 1936 uchwalił: "W każdej parafii kwitnąć powinna cześć dla Trójcy Przenajświętszej i Przenajświętszego Sakramentu oraz nabożeństwa do Najświętszego Serca Jezusowego. W tym celu należy popierać Komunię świętą wynagradzającą, nabożeństwo czerwcowe i nabożeństwo odprawiane w pierwszy piątek każdego miesiąca, godzinę świętą oraz poświęcenie rodzin Najśw. Sercu Jezusowemu" (uchwała 111, paragraf 1).

Dnia 28 października 1951 roku Episkopat Polski dokonał poświęcenia Sercu Jezusowemu: osobistego, jednostek, rodzin, diecezji i całego narodu.