NMP Królowej Polski

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

NMP KRÓLOWEJ POLSKI (uroczystość)

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Wielki znak ukazał się na niebie

Czytanie z Księgi Apokalipsy świętego Jana Apostoła

Świątynia Boga w niebie się otwarła, i Arka Jego Przymierza ukazała się w Jego świątyni. Potem ukazał się wielki znak na niebie: Niewiasta obleczona w słońce i księżyc pod jej stopami, a na jej głowie wieniec z gwiazd dwunastu.

Ukazał się też inny znak na niebie: Oto wielki Smok ognisty; ma siedem głów i dziesięć rogów, a na głowach siedem diademów. Ogon jego zmiata trzecią część gwiazd z nieba i rzucił je na ziemię. Smok stanął przed mającą urodzić Niewiastą, ażeby skoro tylko porodzi, pożreć jej Dziecko. I porodziła Syna - mężczyznę, który będzie pasł wszystkie narody rózgą żelazną. Dziecko jej zostało porwane do Boga i do Jego tronu. Niewiasta zaś zbiegła na pustynię, gdzie ma miejsce przygotowane przez Boga.

I usłyszałem donośny głos mówiący w niebie: „Teraz nastało zbawienie, potęga i królowanie Boga naszego i władza Jego Pomazańca”.
Ap 11,19a;12,1.3-6a.10ab

19. Arka Przymierza (zob. komentarz do Ap 3,17) była jednym ze sprzętów znajdujących się w przybytku i w późniejszej Świątyni; odpowiadała tronowi w symbolice starożytnego Bliskiego Wschodu. Wzmianka o Arce Przymierza pasuje więc do podwójnego obrazu nieba jako komnaty tronowej oraz Bożej świątyni. Żydowscy słuchacze Apokalipsy byli świadomi, że w Arce przechowywano tekst przymierza oraz że przymierze było związane z określonymi postanowieniami - warunkami i przekleństwami (plagami), które miały spaść na nieposłusznych. Zwoje znad Morza Martwego i wielu pisarzy apokaliptycznych uważało, że dawna Świątynia została skażona, lecz Bóg sprawi nową, czystą świątynię w czasach ostatecznych. Na temat wzmianki o świątyni niebieskiej, zob. Ap 4,6. W Starym Testamencie Arka Przymierza była przechowywana za zasłoną w Miejscu Najświętszym i oglądana raz w roku jedynie przez arcykapłana; tutaj jest wystawiona na widok publiczny. (Jeden z uczonych sugerował, że werset ten nawiązuje do obrazu Arki Przymierza zabieranej na wyprawę wojenną, przedstawionej w kategoriach, które były zrozumiałe dla rzymskich czytelników: bóstwo wyrusza ze świątyni Janusa na wojnę; dlatego wzmianka o otwarciu się nieba.) Na temat błyskawic i towarzyszących im zjawisk, zob. komentarz do Ap 4,5. Słownictwo nawiązujące do Wyjścia z Egiptu (Wj 19,16; por. Ez 1,4) sugeruje, że objawieniu Jana przypisywano tę samą rangę, co objawieniu Mojżesza.

”Świątynia Boga w niebie się otwarła i Arka Jego Przymierza ukazała się w Jego świątyni”: Otwarcie Świętego Świętych wyraża tutaj szczególne samoobjawienie się Boga.

Niewiasta i Smok (12,1-17).
Rozdział ten nie jest jednolitą kompozycją, ale opiera się na dwu źródłach: narracyjnym opisie walki pomiędzy Niewiastą z Dziecięciem i Smokiem (ww. 1-6 i 13-17) oraz narracyjnym przedstawieniu walki w niebie (ww. 7-9). Być może źródła te wykorzystali do stworzenia jednej kompozycji niechrześcijańscy Żydzi, zaś Jan upowszechnił je, dodając wiele szczegółów, w tym hymn z ww. 10-12

W wizji tej odwołano się do obrazu, który był szeroko znany w starożytnej mitologii. Grecki mit, występujący w kilku wersjach, opowiada o Latonie, która poczęła boga Apolla mimo sprzeciwu smoka Pytona. Apollo ścigał później smoka i zabił go. W opowieści egipskiej bogini Izyda urodziła boga słońca, Horusa, gdy ścigał ją czerwony smok Tyfon. Horus zgładził w końcu Tyfona. Takie popularne opowieści odnoszono też, jak się wydaje, do rzymskiego cesarza, którego panowanie zostało tutaj połączone ze złym smokiem (w przeciwieństwie do tradycji rzymskiej, która ukazywała go jako boga Apolla). Chociaż opowieści te pomijają wiele szczegółów, które apostoł Jan czerpie z innych źródeł (cała jego relacja mogłaby zostać zbudowana w oparciu o Stary Testament i źródła żydowskie), wskazują one, że wszyscy Janowi czytelnicy mogli z łatwości uchwycić główną linię opowieści, która ludziom współczesnym wydaje się często niezrozumiała. Starożytni czytelnicy znający Biblię dostrzegliby tutaj zwłaszcza opowieść o Izraelu, który rodzi Jezusa, i 'szatanie, sprzeciwiającym się Bożemu ludowi. Późniejsza tradycja chrześcijańska dopatrywała się w tej niewieście Maryi, matki Jezusa.

1. Symboliczna postać kobiety pojawia się czasami w apokaliptycznych wizjach (np. 4 Księga Ezdrasza, Hermas zdradza tutaj przypuszczalnie rzymskie wpływy - Plutarch wspomina o kobiecie w wizjach życia pośmiertnego). Starożytni pisarze rozumieli czasami „znaki" na niebie w sensie astrologicznym, często służyły też identyfikacji postaci w apokaliptycznych wizjach. Słońce, księżyc i dwanaście gwiazd mogły mieć na celu ułatwienie utożsamienia kobiety z dwunastoma pokoleniami Izraela (Rdz 37,9). W judaizmie z tego okresu (np. Józef Flawiusz, Filon; później mozaiki podłogowe ze starożytnych synagog oraz pisma rabinów) często łączono dwanaście znaków zodiaku z dwunastoma pokoleniami Izraela, mimo biblijnego zakazu snucia astrologicznych spekulacji. I rzeczywiście, w opowieści miłosnej o Józefie i Asenat pojawia się motyw dwunastu promieni zapożyczony z typowego greckiego wyobrażenia boga słońca. Jednak aluzja do Księgi Rodzaju jest sama w sobie wystarczająco wyraźna, by było wiadomo, że jest to nawiązanie do Izraela (por. też Abrahama i Sarę jako słońce i księżyc w Testamencie Abrahama).
Stary Testament przedstawiał Izraela (Judę, lub Jerozolimę), gdy był wierny, jako dziewicę lub Bożą oblubienicę, gdy zaś był niewierny - jako nierządnicę, podobnie jak w opowieści o dwóch miastach, która przeciwstawia niebieską Jerozolimę (Ap 21,2) Babilonowi nazwanemu nierządnicą (Ap 17,5). (2 Księga Barucha i 4 Księga Ezdrasza także wzorują się na przykładzie zaczerpniętym ze Starego Testamentu i przeciwstawiają sprawiedliwy Syjon jego ciemiężycielowi, nazwanemu złym Babilonem, pod którym rozumieją ziemski Syjon.)

”Niewiasta obleczona w słońce i księżyc pod jej stopami, a na jej głowie wieniec z gwiazd dwunastu”: W świecie starożytnym są to typowe atrybuty bogiń, takich jak Isis (zob. Apulejusz, Metamor 11,2-6). Przedmiotem dyskusji jest tożsamość Niewiasty. Według tradycyjnej interpretacji rzymskokatolickiej jest to Maria, Matka Jezusa, która jest nową Ewą. Według innych opinii Niewiasta to niebieskie Jeruzalem, uosobiona Mądrość albo Kościół. W odpowiednim źródle Niewiasta uosobiała Izraela, który cierpi bóle rodzenia (w. 2), te zaś oznaczają eschatologiczne „biada" poprzedzające pojawienie się Mesjasza. W obecnej postaci rozdz. 12 Niewiasta to niebieskie Jeruzalem, oblubienica Boga (por. Oz 1,2; 2,4-5; RSV 2,2-3; 2,16-17 [RSV 2,14-15]; Iz 50,1; 54,5-8). Jan, który przypisuje chrześcijanom nazwę „Żyd" (2,9; 3,9), nie rozróżnia między Izraelem a Kościołem.

3. W starożytnych mitach mezopotamskich pojawiają się opisy siedmiogłowych smoków. Późniejsza tradycja żydowska łączyła oddawanie czci smokom z Babilonem (Bel i smok 23-27). Obraz siedmiogłowego węża lub smoka pojawia się też w mitologii kananejskiej, którą Izraelici przekształcili i wykorzystali do swoich celów: rozdzielenie Morza Czerwonego przez Boga ukazywano symbolicznie jako pokonanie przedpotopowego węża Lewiatana lub Lotana (Ps 74,13-15; por. też Ps 89,9-10; Iz 27,1; 30,7; 51,9; Hi 9,13; 26,12-13; Ez 29,3; ogólnie, zob. Wj 12,12. W niektórych tekstach Rachab była kryptonimem Egiptu - Ps 87,4). Herakles, bohater greckiej mitologii, także stanął do walki z siedmiogłowym smokiem, hydrą lernejską. Węże były też kojarzone z Asklepiosem. Ich związek z Ateną nie miał większego znaczenia w Azji Mniejszej. Kult węża był zjawiskiem powszechnym w wielu kulturach, zwłaszcza w gnostyckiej sekcie ofitów z II w. po Chr.
Żydzi znali wiele opowieści o wielkim złym gadzie Lewiatanie, jedna z nich głosiła nawet, że miał on zostać zabity i podany jako jedno z dań na uczcie mesjańskiej (por. 2 Księga Barucha i utwory późniejszych rabinów). Tutaj smok został utożsamiony z wężem z Rdz 3 oraz z diabłem (Ap 12,9).

”wielki Smok barwy ognia, mający siedem głów i dziesięć rogów”: Smok czy wąż morski to mityczna bestia, pradawny symbol chaosu. Tradycja babilońska zna motyw potwora-węża o siedmiu głowach (ANEP 220, nr 691), a teksty kananejskie wzmiankują o podobnej bestii (ANET 138). W ST przedstawia się ją jako przeciwnika Boga (por. Iz 27,1; 51,9; Ps 74; 13; 89,11; Hi 9,13; 26,12). W ostatecznej formie rozdz. 12 Smoka utożsamia się z wężem z Rdz 3, a tego z kolei z diabłem i szatanem (w. 9). „Dziesięć rogów" pochodzi z Dn 7,7.

4. Obraz gwiazd toczących zmagania w niebie pojawia się również w Starym Testamencie (Sdz 5,20, przenośny jeżyk oznaczający niebiosa wydające deszcz), występuje także w Wyroczniach Sybillińskich (zesłanie ognia na świat) i w pewnych źródłach greckich. Stary Testament i późniejsze utwory żydowskie ukazują Izraela lub sprawiedliwych (Dn 12,3; por, 8,10) oraz aniołów (1 Księga Henocha; przypuszczalnie także Iz 24,21 i 2 Księga Barucha) jako gwiazdy. Tradycje żydowskie umieszczały zwykle upadek aniołów w czasach Adama (z powodu odmowy oddawania czci Adamowi uczynionemu na obraz Boży) lub, częściej, w czasach Noego (z powodu grzechów o charakterze seksualnym), lecz Apokalipsa łączy ich upadek głównie z buntem przeciwko Chrystusowi.

”ogon jego zmiata trzecią część gwiazd nieba: i rzucił je na ziemię”: Temat przypomina Dn 8,10. W tradycji gr. zbuntowany potwór chaosu przypuszcza atak na gwiazdy.

”stanął Smok przed mającą rodzić Niewiastą, ażeby (...) pożreć jej dziecię”: Dla poszczególnych elementów rozdz. 12 znaleźć można w ST i w innych tekstach żydowskich wiele paralel. Najbliższa jednak wątkowi opowiadania o Niewieście i Smoku jest grecko-rzymska wersja historii narodzin Apolla. Bogini Lete stała się brzemienną za sprawą Zeusa. Smok Pyton przewidział, że syn Lete przejmie od niego władzę nad wyrocznią delficką. Prześladował więc rodzącą Lete, aby zabić jej dziecko. Na pomoc bogini pośpieszyli, z rozkazu Zeusa, wiatr płn. i Posejdon, bóg morza, i Lete porodziła Apolla i Artemis. Następnie Apollo zabił Pytona. Jedno ze źródeł wykorzystanych przez Jana było adaptacją tego opowiadania, zmierzającą do ukazania narodzin Mesjasza. Ponieważ niektórzy cesarze, zwłaszcza Neron, kojarzyli siebie z Apollem, Jan i jego źródło na przekór tego rodzaju propagandzie wskazywali, że prawdziwie złoty wiek zapoczątkuje Mesjasz obiecany Izraelowi.

5. Wergiliusz i inni pisarze rzymscy także wysławiali narodziny boskiego chłopca, który miał przynieść wyzwolenie całemu światu. Pierwszy rzymski cesarz, August, szybko włączył idee boskiego zbawiciela do cesarskiej ideologii. Jednak w Apokalipsie cesarz jest marionetką w rękach smoka, zaś Jezus - Boskim przywódcą grupy prześladowanych za to, że odrzucili boski kult cesarza.
W różnych mitach grecko-rzymskich i opowieściach z obszaru Bliskiego Wschodu, boskie dziecię było chronione aż do czasu, gdy powróciło, by zgładzić smoka. Tutaj chłopiec jest przebywa u stóp Bożego tronu do czasu aż wystąpi, by pokonać smoka. W świetle Ps 2,6-9, Iz 9,6-7 i Mi 5,3 „urodzenie" oznacza przypuszczalnie śmierć, zmartwychwstanie i objęcie mesjańskiego tronu przez Jezusa, nie zaś jego dosłowne narodziny (por. J 16,21).

6. Kiedy Bóg wyprowadził swój lud z niewoli, błąkał się on po „pustyni" do czasu aż został w pełni wyzwolony (tj. do czasu objęcia dziedzictwa w Ziemi Obiecanej). Podobnie jak gdzie indziej w Nowym Testamencie, okres pomiędzy pierwszym a drugim przyjściem Jezusa porównywany jest do czasu, w którym Izrael wędruje z Egiptu do Ziemi Obiecanej. Żydzi także oczekiwali, ze nowe Wyjście, ostateczne wybawienie, dokona się na pustyni.

10. Począwszy od Księgi Hioba, szatan był ukazywany jako oskarżyciel sprawiedliwych, występujący przed sądem Bożym. W tekstach późniejszych jego rola jako kusiciela (który gromadzi niepodważalne, obciążające ludzi dowody) zaczęła odgrywać większą rolę, zawsze jednak zachowywał swoją rolę oskarżyciela. Późniejsze teksty rabinackie powiadają, że szatan we dnie i w nocy oskarżał Izraela przed Bogiem, z wyjątkiem Dnia Przebłagania. Werset ten stwierdza, że dokonane przez Chrystusa dzieło uniemożliwia oskarżanie sprawiedliwych przez szatana.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Tyś wielką chlubą naszego narodu.

Błogosławiona jesteś, córko, przez Boga Najwyższego
spomiędzy wszystkich niewiast na ziemi,
i niech będzie błogosławiony Pan Bóg,
Stwórca nieba i ziemi.

Twoja ufność nie zatrze się aż na wieki
w sercach ludzkich wspominających moc Boga.
Niech Bóg to sprawi,
abyś była wywyższona na wieki.
Jdt 13,18bcda.19-20

DRUGIE CZYTANIE
Bóg nas przeniósł do królestwa swojego Syna

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Kolosan

Bracia:
Z radością dziękujcie Ojcu, który was uzdolnił do uczestnictwa w dziale świętych w światłości. On uwolnił nas spod władzy ciemności i przeniósł do królestwa swego umiłowanego Syna, w którym mamy odkupienie, odpuszczenie grzechów.

On jest obrazem Boga niewidzialnego, Pierworodnym wobec każdego stworzenia, bo w Nim zostało wszystko stworzone: i to, co w niebiosach, i to, co na ziemi, byty widzialne i niewidzialne, czy Trony, czy Panowania, czy Zwierzchności, czy Władze. Wszystko przez Niego i dla Niego zostało stworzone.

On jest przed wszystkim i wszystko w Nim ma istnienie.
Kol 1,12-16

12. ”do uczestnictwa w dziale świętych w światłości”: Słowa te ponownie przywołują nauczanie zawarte w pismach z Qumran: etyczny dualizm „światłości i ciemności" (zob. Kol 1,13) oraz „działu" czy „części" (hebr. qôrāl [1QM 13,9-10; 1 QH 3,22-23; 6,12-13; 11,11-12]), która jest od dawna przeznaczeniem ludzi (zob. P. Benoit, „Qumran and the NT", Paul and Qumran [red. J. Murphy-O'Connor; Chicago, 1968] 18-24; ”Hagioi in Colossians 1.12", Paul and Paulinism [Fest. C.K. Barrett; red. M.D. Hooker i S.G. Wilson; London, 1982] 83-101; w ostatnim z wymienionych artykułów postawiono hipotezę, że słowo „święci" odnosi się zarówno do wspólnoty wierzących, jak i do istot niebieskich).
12-14. Wersety te, rozumiane przez niektórych jako wprowadzenie lub część chrystologicznego hymnu, zawartego w ww. 15-20, tworzą jeden z fragmentów przejściowych listu. Z poprzednim fragmentem, zawierającym dziękczynienie, oraz z następującym po nim hymnem łączy je struktura gramatyczna, jak i treść.

W Starym Testamencie „świętym" lub „oddzielonym" był Izrael. „Działem" Izraela była przede wszystkim Ziemia Obiecana, lecz tradycja żydowska wskazywała też na ostateczne objecie przez nich w posiadanie przyszłego świata. W Chrystusie chrześcijanie stali się dziedzicami tych obietnic. „Światłość" i „ciemność" często obrazowały dobro i zło (np. Ps 27,1; Iz 9,2; 42,6; 49,6; 58,8-10; 59,9; 60,1), często też przedstawiano przy ich pomocy konflikt pomiędzy dobrem i złem (w Zwojach znad Morza Martwego i często w literaturze starożytnej). (Ponieważ wiele ludów mieszkających na obszarze starożytnego Bliskiego Wchodu zostało wypędzonych przez potężnych władców i osadzony na innym miejscu, niektórzy uczeni sugerowali, że ten właśnie obraz leży u podstaw „przeniesienia" z jednego królestwa do drugiego. Jednak obraz mieszkańca prowincji, który otrzymuje rzymskie obywatelstwo, lub poganina, który bierze jarzmo królestwa Bożego przechodząc na judaizm, mógł być bardziej naturalny dla Pawłowych czytelników; zob. też komentarz do Kol 1,14.)

14. „Odkupienie" może oznaczać wyzwolenie niewolnika przez zapłacenie za niego żądanej ceny. W Starym Testamencie Bóg odkupił Izraela z niewoli w Egipcie krwią pierworodnych i baranka. Odpowiada to też obrazowi uprowadzenia jeńców z jednego królestwa do drugiego (Kol 1,13). Filon uważał, że Logos (Boże Słowo) uczestniczył w dziele odkupienia - to tło byłoby jednak bardziej zasadne, gdyby również Kol 1,15-17 stanowiło nawiązanie do tego poglądu.

”odpuszczenie grzechów”: Wyrażenie aphesis hamartiōn nie pojawia się w niekwestionowanych listach Pawłowych; zob. Ef 1,7; Hbr 9,22; 10,18;

Hymn (1,15-20).
Niezależnie od tego, w jaki sposób interpretuje się ww. 12-14, od dawna przyjmuje się, że ww. 15-20 mają charakter prostego chrześcijańskiego hymnu. Inne poetyckie fragmenty w listach NT znaleźć można w Flp 2,6-11; 1 Tm 3,16; 1 P 2,22-25; przypuszczalnie mają one swoje źródła we wczesnochrześcijańskiej liturgii. Zarówno styl, jak i treść tych wersetów można również porównać z hymnami z Qumran, czyli Hôdāyôt (1QH), oraz z prologiem Janowej Ewangelii. Różnice w języku, stylu i myśli, w porównaniu z pozostałą częścią Kol oraz z niekwestionowanymi listami Pawła, wskazują, że ten, mający charakter hymnu, fragment nie został napisany przez autora listu, lecz że dostosował on tradycyjny materiał do swoich dydaktycznych celów. (Zdaniem Benoit autor Kol sam skomponował ten hymn, zaś E. Kasemann dowodzi, że jego źródła są gnostyckie, nie zaś chrześcijańskie).
Wysiłki zmierzające do ustalenia historycznego tła hymnu doprowadziły do następujących hipotez dotyczących zawartego w nim materiału: stoicki hymn przejęty z kultury gr. (E. Norden); żydowski midrasz do Rdz 1,1, ukazujący go w świetle Prz 8,22 (C.F. Burney, podobnie W.D. Davies); żydowski materiał związany z Dniem Przebłagania (Lohmeyer); schrystianizowany hymn na cześć gnostyckiej postaci odkupiciela (J.T. Sanders); żydowsko-chrześcijańska teologia misyjna wyrastająca z myśli ST (N. Kehl). Opisy te, podobnie jak hipotezy dotyczące błędnej nauki Kolosan, należy łączyć z atmosferą synkretyzmu, jaka w tym okresie panowała w Azji Mniejszej. Do treści hymnu mogło zostać dodanych wiele elementów zróżnicowanego tła kulturowego, jednak większość komentatorów zgodzi się, że żydowskie motywy mądrościowe zajmują wśród nich miejsce dominujące.
Chociaż panuje zgoda, że mamy tutaj do czynienia z hymnem, istnieje wiele różnych teorii na temat jego budowy i struktury. Łączą się z tym następujące główne zagadnienia:
(1) czy hymn rozpoczyna się w w. 12 (tak Lohmeyer, Norden, Kasemann, Lohse, Schille i Kehl), czy w w. 15 (tak Schweizer, Bruce, Martin, Masson, Gnilka, Benoit, Conzelmann, Gabathuler, Linde-mann, Aletti);
(2) które elementy hymnu mają charakter redakcyjny. To ostatnie pytanie nie ma jednak wpływu na hymn w takiej postaci, w jakiej funkcjonuje on w Kol, ma jednak znaczenie dla tych, którzy pragną odtworzyć pierwotną jego wersję lub chcą ustalić poglądy teologiczne redaktora. (Na temat podsumowania poglądów współczesnych komentatorów co do elementów redakcyjnych hymnu, zob. wykres w „Uhymne" 238 Benoit). Prawie wszyscy (z wyjątkiem Kehla) zgadzają się, że słowo „Kościół" w 1,18 jest dodatkiem późniejszym, większość uważa też frazę „przez krew Jego krzyża" (1,20b) za tekst redakcyjny. W tekście hymnu da się zauważyć pewne powtórzenia, które wyraźnie wskazują na główne części: zaimek względny hos estin (1,15a.18b); prōtotokos, „pierworodnym" (1,15b.18b); człony rozpoczynające się od hoti en autō, „bo w Nim" (1,16.19); człony z di' autou, „przez Niego" (1,16b.20).

15-16. Głównym tematem hymnu jest rola, którą Chrystus odegrał w stworzeniu, co stanowi aluzję do motywów mądrościowych w ST. Prz 3,19 ukazuje mądrość działającą w akcie stworzenia; w Prz 8,22-31 mądrość, stworzona przez Boga jako pierwsza, jest partnerem uczestniczącym w dziele Jahwe (por. Mdr 7,22; 9,2-4).

Paweł opisuje tutaj Chrystusa w kategoriach, które judaizm zastrzegał dla Bożej Mądrości, czasami przedstawianej jako boski archetypiczny obraz, według którego stworzył On całą resztę świata. Filon opisuje Boski Logos (Jego Słowo) jako Jego obraz i pierworodnego syna.
Słowo „pierworodny" może nawiązywać do autorytetu i znaczenia nadawanego pierworodnym synom w Starym Testamencie (Rdz 49,3-4). (Pokrewne wyrażenie stosowane na oznaczenie „pierworodnego" oddaje hebrajskie słowo „pierwszy" w przekładzie "LXX tekstu 1 Krn 5,12. W tekstach żydowskich jest ono najczęściej stosowane w odniesieniu do Izraela. Pisma starożytnego Bliskiego Wschodu stosują równoważne terminy w odniesieniu do innych bóstw, np. Amona-Rc w Egipcie; królowie byli czasami ogłaszani synami bogów w chwili wstąpienia na tron.) Termin ten może się też odnosić do odkupieńczej roli pierworodnego (por. Kol 1,14) lub być innym tytułem Bożego .Syna" (Kol 1,18; zob. Ps 89,27. chociaż Dawid był najmłodszym z ośmiu synów). Zarówno religia grecka, jak i żydowska określały Boga lub najwyższe bóstwo jako „Pierwszego" („Pierworodnego").

„Niewidzialne" Boże stworzenia oznaczają aniołów w niebie, którzy odpowiadają ziemskim władcom (zob. komentarz do Ef 1,19-23) W starożytnym judaizmie wierzono, że Bóg stworzył światy widzialne i niewidzialne. Wielu pisarzy żydowskich (m.in. Filon) przy pisywało aniołom lub podległym Bogu siłom pewną rolę w dziele stworzenia. Inni pisarze żydowscy i chrześcijańscy zwalczali ten pogląd (jak Paweł w tym miejscu).
Wielu grecko-rzymskich myślicieli uważało, że wszystkie byty wywodzą się, są podtrzymywane w istnieniu i w przyszłości powrócą do Logosu, do pierwotnej natury lub do odwiecznego ognia. W tradycji żydowskiej wszystko zostało stworzone przez i dla Bożego Słowa lub Mądrości. (W innych wersjach tej tradycji wszystko zostało stworzone ze względu na sprawiedliwych, którzy będą zachowywać Jego Słowo.)

”obrazem”: Na temat Chrystusa jako obrazu Boga zob. 2 Kor 4,4; gdzie indziej Paweł mówi o ludziach stworzonych na podobieństwo Chrystusa lub Boga (Rz 8,29 [zob. komentarz]; 1 Kor 11,7; 15,49; 2 Kor 3,18).

”czy Trony, czy Panowania, czy Zwierzchności, czy Władze”: Te byty stworzone zostały ukazane w Kol jako istoty anielskie poddane zwierzchności Chrystusa (terminów tych używano również na oznaczenie ziemskich władz [zob. komentarz do 2 P 2,10; Jud 8]). Fałszywe nauczanie, które pojawiło się w Kolosach, mogło przedstawiać te istoty jako rywali Chrystusa lub jako byty uzupełniające jego władzę (2,10.15). Taki pogląd powstał ze złożonej i rozwiniętej nauki o aniołach, która była szeroko rozpowszechniona w owym okresie. Jest to jedyny fragment NT, w którym „trony" oznaczają rodzaj istot anielskich; inne słowa pojawiają się w następujących fragmentach: „panowania" w Ef 1,21; „zwierzchności" w Rz 8,38 [zob. komentarz]; 1 Kor 15,24; Ef 1,21; „władze" w l Kor 15,24; Ef 1,21; 3,10 (zob. W. Carr, Angels and Principalities [Cambridge, 1981]; M. Black, „Pasai exousiai auto hypotagēstonai". Paul and Paulinism [-> § 12] 74-82).

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ

Alleluja, alleluja, alleluja
Jezus powiedział do ucznia: „Oto Matka twoja”,
i od tej godziny uczeń wziął Ją do siebie.
Alleluja, alleluja, alleluja
J 19,27

EWANGELIA
Oto Matka twoja

Słowa Ewangelii według świętego Jana

Obok krzyża Jezusa stały: Matka Jego i siostra Matki Jego, Maria, żona Kleofasa, i Maria Magdalena. Kiedy więc Jezus ujrzał Matkę i stojącego obok Niej ucznia, którego miłował, rzekł do Matki: „Niewiasto, oto syn Twój”. Następnie rzekł do ucznia: „Oto Matka twoja”. I od tej godziny uczeń wziął Ją do siebie.
J 19,25-27

19,23-27 U stóp krzyża. Podczas gdy w Ewangeliach synoptycznych wokół krzyża Jezusa pada wiele słów i rozgrywa się wiele scen, za pomocą których obcy ludzie wyrażają swój stosunek do niego, Jan koncentruje swoją uwagę na Jezusie i tych, którzy są „jego”. Nie stoją oni w oddaleniu, jak kobiety w Mk 15,40-41.

25. Rozwinięcie sceny dzielenia szat Jezusa sprawia, że staje się ona dubletem drugiej sceny, w której Jezus zwraca się do swojej Matki i „umiłowanego ucznia". W Ewangeliach synoptycznych kobiety, które podążały za Jezusem, stoją w pewnym oddaleniu, zaś wszyscy uczniowie opuścili go; w J kobiety stoją u stóp krzyża. 27. Oto Matka twoja: J 2,3-5.12 to jeden z dwóch fragmentów Czwartej Ewangelii, w których pojawia się wzmianka o Matce Jezusa (zob. I. de la Potterie, „Das Wart Jesu, `Siehe deine Mutter- und die Annahme der Mutter durch den Juenger", Neues Testament und Kirche [→ § 971 191-219). Jest rzeczą niemożliwą ustalenie, jaki jest związek między tą tradycją a podaniem, że Matka Jezusa znalazła się pod opieką jego „umiłowanego ucznia" i że w Dz 1,14 pojawiła się wśród braci Jezusa zgromadzonych wokół Dwunastu. Nie jest też całkiem jasne, w jakim stopniu postać Matki Jezusa ma charakter symboliczny. Najwyraźniej powierzenie wzajemnej opiece „umiłowanego ucznia” i jego Matki wskazuje, że misja Jezusa, polegająca na troszczeniu się o „swoich”, dobiegła końca. Inne interpretacje nawiązują do obcej symboliki, której brak w tekście omawianego fragmentu (np. do symbolu Nowej Ewy czy Mesjańskiego Syjonu rodzącego swoje dzieci). Obydwie interpretacje były bardzo popularne w okresie nasilenia się pobożności maryjnej w wieku XII.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

19,25-26. Nie jest kwestią do końca rozstrzygniętą, czy krewni lub bliscy przyjaciele mogli znajdować się w pobliżu miejsca ukrzyżowania. Przypuszczalnie byli tam obecni. W każdym razie żołnierze, którzy nadzorowali przebieg egzekucji, inaczej by się zachowywali, gdyby mieli powód, by tego zakazać. W świecie starożytnym prawa matki były powszechnie szanowane. Ponieważ krzyż Jezusa nie musiał się znajdować wysoko nad ziemią, Jego matka i uczniowie mogli Go słyszeć, nawet jeśli nie znajdowali się blisko krzyża.

19,27. Jezus ogłasza ustny testament w obecności świadków, co nadaje mu moc prawną. Formalnie powierza swoją matkę opiece ucznia, by zatroszczył się o nią po Jego śmierci. Umierający ojcowie wzywali synów, by zapewnili opiekę swojej matce, co też zwykle czynili. Przyznanie uczniowi takiej roli w rodzinie nauczyciela było dla niego wielki zaszczytem (uczniowie nazywali czasami swoich nauczycieli "ojcami").
Zgodnie ze żydowskim zwyczajem, głównym obowiązkiem zawartym w przykazaniu "czcij ojca i matkę" była troska o ich potrzeby (por. 1 Sm 22,3), gdy znajdą się w podeszłym wieku. Matka Jezusa liczyła wówczas przypuszczalnie prawie pięćdziesiąt lat, była wdową i żyła w społeczeństwie, w którym kobiety rzadko były w stanie utrzymać się same.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.