Z cyklu "Znaki wiary"

Różnie wyglądają. Różnie bywają usytuowane w przestrzeni kościoła. I jak na tak ważny dla nas element ich wyposażenia, pojawiły się w nich stosunkowo późno. Tabernakula. Albo, w liczbie pojedynczej tabernakulum. Z łaciny namiot albo chatka. Dla nas po prostu rodzaj szafki, w której przechowuje się Najświętszy Sakrament. Wedle przepisów ma być nieusuwalne, wykonane z materiału trwałego, nieprzezroczystego i zamknięte. Zazwyczaj jest więc wykonane z metalu i przymocowane do ściany. Bogato, choć różnorako, w zależności od pomysłu artysty, zdobione. No i oczywiście zamykane na klucz, który nie tak łatwo podrobić lub zastąpić byle czym. Wszystko po to, by przechowywany w kościołach Najświętszy Sakrament był w miarę dobrze zabezpieczony przed profanacją.

To może wydawać się dziwne, ale tabernakulum to ten element wyposażenia kościołów, w którym ten wymiar praktyczny – zabezpieczenia Ciała Pańskiego przed profanacją – jest ważniejszy, niż znak, symbol. Historia tabernakulum obfitowała w różnorakie zmiany. Z początku, w czasach prześladowań, komunię przechowywano w domach. Tak, by móc się posilić Ciałem Pańskim nawet jeśli nie będzie można uczestniczyć w Mszy. Potem, po edykcie mediolańskim, gdy zaczęto budować świątynie nazywane kościołami (jako miejsca w których gromadzi się Kościół), Ciało Chrystusa przechowywano głównie z myślą o chorych. Różnie. W zakrystii, w kościołach. W tych drugich zawieszane było nad ołtarzem w tzw. pensilach w kształcie gołębicy czy korony. Potem gdzieś w prezbiterium – choć nie zawsze w ołtarzu – albo osobnych kaplicach czy także za ołtarzem. I raczej Najświętszego Sakramentu nie adorowano. Adoracja zyskała na znaczeniu w drugim tysiącleciu, w związku ze sporami o obecność Chrystusa pod postacią Chleba, cudami eucharystycznymi, a potem w związku procesjami Bożego Ciała. Zaś zwyczaj umieszczania tabernakulum w środku głównego ołtarza usankcjonowany został prawem dopiero w kodeksie prawa kanonicznego z 1917 roku. Przy tym nie dotyczyło to kościołów katedralnych, kolegiat i kościołów zakonnych, w których odbywały się często rozbudowane celebracje... I niewiele lat minęło, gdy po ostatnim soborze przepisy kościelne znów wprowadziły w tej kwestii większą dowolność.

Tabernakulum nie jest więc przede wszystkim znakiem. Przede wszystkim jest po prostu miejscem przechowywania (i adorowania) Najświętszego Sakramentu. Dodajmy: z tym przechowywaniem należy zachować zdrowy umiar. Chodzi o to, by nie robić zapasów i rozdawać podczas Eucharystii zasadniczo te Hostie, które zostały podczas niej konsekrowane; tego domaga się czytelność znaku jakim jest celebrowanie Mszy – Jezus staje się Chlebem i daje się nam jako pokarm. Tylko to co zostaje, z uwzględnieniem zapasu dla chorych oraz wystawiania Najświętszego Sakramentu, powinno być przechowywane i rozdane na następnej Mszy. A przechowuje się najświętszy sakrament w specjalnym naczyniu – cyborium – z łaciny kielich, czasza. W kształcie kielicha właśnie, tyle że z wieczkiem. I najczęściej okrywa się je dodatkowo welonem.

Dla uzupełnienia: są też cyboria mniejsze, które służą kapłanom zanoszącym Komunię chorym – niewielkie, płytkie naczynie bez nóżki, nakrywane wieczkiem.  Jest jeszcze monstrancja: ozdobne naczynie  w którym Najświętszy Sakrament jest wystawiany do adoracji; skonstruowane tak, że Hostia ustawione jest w nim pionowo, tak, by była widoczna dla adorujących. A że monstrancja może być bardzo duża i nie mieścić się w tabernakulum, jest jeszcze mniejsze naczynie, kustodia. Tam przechowuje się tę hostię, którą, w razie potrzeby przekłada się do monstrancji. Przenosząc ją z jednej do drugiej w lunnuli - uchwycie  w kształcie księżyca w nowiu, stąd, nazwa... Wszystkie te naczynia powinny być wykonane z nierdzewiejącego metalu. Przynajmniej nim powleczone tak, by metal nie reagował z Ciałem Pańskim...

Symbolika? Znak? Że tabernakulum jest namiotem, przypomina o Namiocie Spotkania – tym namiocie, w którym chowano Arkę Przymierza, a Mojżesz rozmawiał z Bogiem twarzą w twarz. Z czasem, gdy Salomon wybudował świątynię, Arka znalazła się w Świętym Świętych – najświętszym miejscu świątyni, do którego mógł wejść tylko arcykapłan i to tylko raz w roku. W świątyni w czasach Jezusa Arki już nie było, zaginęła w czasach niewoli babilońskiej, ale miejsce, ciągle najświętsze, pozostało. Puste. Podobno zdziwiło to Rzymian, którzy w 70 roku burząc świątynie spodziewali się skarbów...

Jest więc i tabernakulum, ale chyba jeszcze bardziej cyborium i monstrancja właśnie taką chrześcijańską Arką Przymierza: miejscem, w którym jest prawdziwie ten, którego nie może objąć niebo.... Ale to nic, prawda? Ani tabernakulum, ani naczynia, w których przechowywane są czy wystawiane hostie to nic wobec faktu, że pod postacią Chleba jest w nich prawdziwy i żywy Bóg, Jezus Chrystus, który dla nas stał się Chlebem, dla nas stał się pokarmem... Były czasy, gdy ludzie, by zdobyć nieśmiertelność, szukali Graala, kielicha z którego podczas Ostatniej Wieczerzy pił Chrystus. A czyż to, że daje On nam sam siebie, pod postaciami Chleba i Wina, nie jest skarbem o niebo większym? Przecież ten pokarm naprawdę daje życie wieczne...

Bóg obecny wśród nas. W swoim Ciele i swojej Krwi. Ciele często adorowanym, bo przechowywanym i wystawianym w monstrancji. Ale jest też w swoim słowie. Jest też we wspólnocie Kościoła, bo gdzie dwóch albo trzech gromadzi się w Jego imię, tam – jak powiedział – On sam jest wśród nich. Jest też w bliźnim, zwłaszcza potrzebującym. Z nim się Jezus identyfikuje. Czy jest też Bóg w każdym z nas? Wszak Paweł pisał, żeśmy świątyniami Ducha Świętego....

Patrząc na tabernakulum i na naczynia z eucharystycznym Jezusem powinienem chyba zapytać: a czy w moim sercu mieszka Bóg? Czy ludzie rozpoznają Go w mnie? Wielkie wyzwanie i często wielki wyrzut sumienia. Moglibyśmy być jak tabernakulum. A co w swoich sercach przechowujemy?

-------------------------
Jeśli czegoś Ci tu brakowało, dopisz sam

Znaki wiary - dla tych, którzy chcą lepiej czuć liturgię

15.01.2022 20:23

Czy to potrzebne? Hedyne co naprawdę trzeba, to umrzeć. Ale im lepiej rozumie się liturgię, tym bardziej na niej swojsko.  »