Gestis verbisque

[1] Por. Sobór Watykański II, Konst. dogm. Dei verbum (18 listopada 1965), nr 2: AAS 58 (1966), s. 818.

[2] Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 1116.

[3] Franciszek, List apost. Desiderio desideravi (29 czerwca 2022), nr 23: L’Osservatore Romano (30 czerwca 2022), s. 9.

[4] Niektórzy kapłani musieli stwierdzić nieważność swoich święceń i celebrowanych obrzędów sakramentalnych, właśnie z powodu braku ważnego chrztu (por. KPK, kan. 842), co wynikło z zaniedbania tych, którzy udzielili im sakramentu w sposób arbitralny.

[5] Kongregacja Nauki Wiary, Nota doktrynalna o modyfikacji sakramentalnej formuły chrztu (24 czerwca 2020 r.), przypis 2: L’Osservatore Romano (7 sierpnia 2020), s. 8.

[6] Sobór Watykański II, Konst. lit. Sacrosanctum concilium (4 grudnia 1963), nr 5, 26: AAS 56 (1964), ss. 99, 107.

[7] Papież Franciszek komentuje to w następujący sposób: „Porównanie między pierwszym i nowym Adamem jest zadziwiające: tak jak z boku pierwszego Adama, spowodowawszy zapadnięcie w głęboki sen, Bóg wydobył Ewę, tak z boku nowego Adama, pogrążonego w śnie śmierci, rodzi się nowa Ewa – Kościół. Zdumienie dotyczy słów, o których możemy sądzić, że nowy Adam czyni je swoimi, patrząc na Kościół: «Ta dopiero jest kością z moich kości i ciałem z mego ciała» (Rdz 2, 23). Ponieważ uwierzyliśmy Słowu i zstąpiliśmy do wody chrztu, staliśmy się kością z Jego kości, ciałem z Jego ciała”: Franciszek, List apost. Desiderio desideravi (29 czerwca 2022), nr 14: L’Osservatore Romano (30 czerwca 2022), s. 9.

[8] Por. św. Augustyn, Enarrationes in Psalmos 138, 2: CCL 40, 1991: „Ewa narodziła się z boku śpiącego [Adama], Kościół z boku cierpiącego [Chrystusa]”.

[9] Tenże, In Johannis Evangelium tractatus 9, 10: PL 35, 1463.

[10] Sobór Watykański II, Konst. dogm. Lumen gentium (21 listopada 1964), nr 1: AAS 57 (1965), s. 5. Por. tamże, nr 9, 48: AAS 57 (1965), ss. 12-14, 53-54; Tenże, Konst. duszp. Gaudium et spes (7 grudnia 1965), nr 5, 26: AAS 58 (1966), ss. 1028-1029, 1046-1047.

[11] Benedykt XVI, Posynod. adhort apost. Sacramentum caritatis (22 lutego 2007), nr 16: AAS 99 (2007), s. 118.

[12] Por. Sobór Watykański II, Konst. dogm. Lumen gentium (21 listopada 1964), nr 7: AAS 57 (1965), ss. 9-11.

[13] Por. tamże, nr 50: AAS 57 (1965), ss. 55-57.

[14] Por. 1 P 2, 5; Ef 2, 20; Sobór Watykański II, Konst. dogm. Lumen gentium (21 listopada 1964), nr 6: AAS 57 (1965), ss. 8-9.

[15] Por. 1 P 2,9; Ap 1, 6; 5, 10; Sobór Watykański II, Konst. dogm. Lumen gentium (21 listopada 1964), nr 7-11: AAS 57 (1965), ss. 9-16.

[16] Por. Sobór Trydencki, Dekret o sakramentach [Decretum de sacramentis], kan. 1: DH 1601.

[17] Por. Sobór Watykański II, Konst. lit. Sacrosanctum concilium (4 grudnia 1963), nr 59: AAS 56 (1964), s. 116.

[18] Franciszek, List apost. Desiderio desideravi (29 czerwca 2022), nr 11: L’Osservatore Romano (30 czerwca 2022), s. 8.

[19] Sobór Watykański II, Konst. dogm. Dei verbum (18 listopada 1965), nr 9: AAS 58 (1966), s. 821.

[20] Por. Sobór Watykański II, Konst. lit. Sacrosanctum concilium (4 grudnia 1963), nr 5, 7: AAS 56 (1964), ss. 99, 100-101.

[21] Por. 1 Kor 4, 1.

[22] Sobór Watykański II, Konst. dogm. Dei verbum (18 listopada 1965), nr 10: AAS 58 (1966), s. 822.

[23] Por. Sobór Trydencki, Sesja XXI, rozdz. 2: DH 1728: „[Sobór] oświadcza ponadto, że Kościół zawsze posiadał władzę, aby przy udzielaniu sakramentów, z zachowaniem ich istoty, wprowadzać lub zmieniać to, co uznał za właściwe, stosownie do zróżnicowania rzeczy, czasów i miejsc”; Sobór Watykański II, Konst. lit. Sacrosanctum Concilium (4 grudnia 1963), nr 21: AAS 56 (1964), ss. 105-106.

[24] Por. Franciszek, Encyklika Laudato si’ (24 maja 2015), nr 235-236: AAS 107 (2015), ss. 939-940; Tenże, List apost. Desiderio desideravi (29 czerwca 2022), nr 46: L’Osservatore Romano (30 czerwca 2022), s. 10; Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 1152.

[25] To właśnie w sakramentach, a zwłaszcza w Eucharystii, Słowo Boże osiąga swoją maksymalną skuteczność.

[26] Por. J 14, 26; 16, 13.

[27] Sobór Trydencki, Sesja XXI, rozdz. 2: DH 1728. Por. Sobór Watykański II, Konst. lit. Sacrosanctum Concilium (4 grudnia 1963), nr 38: AAS 56 (1964), s. 110.

[28] Por. Sobór Watykański II, Konst. lit. Sacrosanctum Concilium (4 grudnia 1963), nr 21: AAS 56 (1964), ss. 105-106. Kościół zawsze troszczył się o zachowanie zdrowej tradycji, otwierając drogę prawowitemu postępowi. Z tego powodu, reformując obrzędy, kierował się zasadą, że „nowe formy będą niejako organicznie wyrastać z form już istniejących”: tamże, nr 23: AAS 56 (1964), s. 106. Jako potwierdzenie tego zob. Paweł VI, Konst. apost. Pontificalis Romani (18 czerwca 1968): AAS 60 (1968), ss. 369-373; Tenże, Konst. apost. Missale Romanum (3 kwietnia 1969): AAS 61 (1969), ss. 217-222; Tenże, Konst. apost. Divinae consortium naturae (15 sierpnia 1971): AAS 63 (1971), ss. 657-664; Tenże, Konst. apost. Sacram unctionem infirmorum (30 listopada 1972): AAS 65 (1973), ss. 5-9.

[29] Sobór Watykański II, Konst. dogm. Dei verbum (18 listopada 1965), nr 8: AAS 58 (1966), s. 821.

[30] Por. Benedykt XVI, Posynod. adhort. apost. Sacramentum caritatis (22 lutego 2007), nr 12: AAS 99 (2007), s. 113; KPK, kan. 841.

[31] Należy potwierdzić na nowo rozróżnienie między godziwością a ważnością, podobnie jak należy pamiętać, że każda modyfikacja formuły sakramentu jest zawsze aktem poważnie niegodziwym. Nawet jeśli uzna się, że mała modyfikacja nie zmienia pierwotnego znaczenia sakramentu i w konsekwencji nie czyni go nieważnym, zawsze pozostaje ona niegodziwa. W wątpliwych przypadkach, gdy doszło do zmiany formy lub materii sakramentu, rozeznanie co do jego ważności należy do kompetencji Dykasterii Nauki Wiary.

[32] Tytułem przykładu zob. KPK, kan. 849 odnośnie do chrztu; kan. 880 § 1-2 odnośnie do bierzmowania; kan. 900 § 1, 924 i 928 odnośnie do Eucharystii; kan. 960, 962 § 1, 965 i 987 odnośnie do pokuty; kan. 998 odnośnie do namaszczenia chorych; kan. 1009 § 2, 1012 i 1024 odnośnie do święceń; kan. 1055 i 1057 odnośnie do małżeństwa; kan. 847 § 1 odnośnie do używania olejów świętych.

[33] Sobór Watykański II, Konst. lit. Sacrosanctum Concilium (4 grudnia 1963), nr 22: AAS 56 (1964), s. 106. Por. KPK, kan. 846 § 1.

[34] Por. Sobór Trydencki, Dekret o sakramentach [Decretum de sacramentis], kan. 12: DH 1612; Kanony o sakramencie chrztu [Canones de sacramento baptismi], kan. 4: DH 1617. Pisząc do cesarza w 496 r., papież Anastazy II powiedział: „Jeśli promienie tego widzialnego słońca, choć przechodzą przez cuchnące miejsca, nie są w ogóle skażone jakimkolwiek zanieczyszczeniem przez kontakt, o wiele bardziej moc tego [słońca], które uczyniło to widzialnym, nie jest ograniczona żadną niegodnością szafarza”: DH 356.

[35] Sobór Trydencki, Dekret o sakramentach [Decretum de sacramentis], kan. 11: DH 1611. Por. Sobór w Konstancji, Bulla Inter cunctas, nr 22: DH 1262; Sobór Florencki, Bulla Exsultate Deo: DH 1312; KPK, kan. 861 § 2; 869 § 2; Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 1256.

[36] Św. Tomasz z Akwinu, Summa Theologiae, t. III, q. 64, a. 8; Benedykt XIV, De Synodo dioecesana, t. VII, rozdz. 6, nr 9, 204.

[37] Sobór Trydencki, Dekret o sakramentach [Decretum de sacramentis], kan. 8: DH 1608.

[38] Por. Leon XIII, List apost. Apostolicae curae: DH 3318.

[39] Możliwe jest jednak, że nawet gdy przepisany obrzęd jest zewnętrznie przestrzegany, intencja szafarza różni się od intencji Kościoła. Dzieje się tak w tych wspólnotach kościelnych, które zmieniwszy wiarę Kościoła w jakimś istotnym elemencie, psują w ten sposób intencję swoich szafarzy, uniemożliwiając im czynienie tego, co czyni Kościół – a nie ich wspólnota – podczas sprawowania sakramentów. Jest to na przykład powód nieważności chrztu udzielanego przez mormonów (Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich): ponieważ Ojciec, Syn i Duch Święty są dla nich czymś zasadniczo różnym od tego, co wyznaje Kościół, chrzest przez nich sprawowany, chociaż udzielany z tą samą formułą trynitarną, jest dotknięty błędem w wierze (error in fide), który przekłada się na intencję szafarza. Por. Kongregacja Nauki Wiary, Odpowiedź na wątpliwość dotyczącą ważności chrztu (5 czerwca 2001): AAS 93 (2001), s. 476.

[40] Sobór Watykański II, Konst. lit. Sacrosanctum concilium (4 grudnia 1963), nr 7: AAS 56 (1964), s. 101.

[41] W związku z tym Sobór Watykański II wzywa pasterzy do czuwania „aby czynności liturgiczne sprawowano nie tylko ważnie i godziwie, lecz także, by wierni uczestniczyli w nich świadomie, czynnie i owocnie”: Sobór Watykański II, Konst. lit. Sacrosanctum concilium (4 grudnia 1963), nr 11: AAS 56 (1964), s. 103.

[42] Tamże, nr 37: AAS 56 (1964), s. 110.

[43] Tamże, nr 38: AAS 56 (1964), s. 110.

[44] Sobór Watykański II, Konst. dogm. Lumen gentium (21 listopada 1964), nr 13: AAS 51 (1965), s. 18.

[45] Sobór Watykański II, Konst. lit. Sacrosanctum Concilium (4 grudnia 1963), nr 22 § 1: AAS 56 (1964), s. 106.

[46] Kongregacja Nauki Wiary, Nota doktrynalna na temat zmiany formuły sakramentalnej chrztu (24 czerwca 2020): L’Osservatore Romano (7 sierpnia 2020), s. 8.

[47] Sobór Watykański II, Konstytucja dogm. Lumen gentium (21 listopada 1964), nr 11: AAS 57 (1965), s. 15.

[48] Por. w szczególności, odnośnie do formuły in persona Christi (lub ex persona Christi), św. Tomasz z Akwinu, Summa Theologiae, t. III, q. 22 c; q. 78, a. 1 c; a. 4 c; q. 82, a. 1 c; dla formuły in persona Ecclesiae (która później będzie wypierana przez formułę [in] nomine Ecclesiae); Tenże, Summa Theologiae, t. III, q. 64, a. 8; ad 2; a. 9, ad 1; q. 82, a. 6 c. W Summa Theologiae, t. III, q. 82, a. 7, ad 3, Tomasz ostrożnie łączy dwa wyrażenia: „... sacerdos in missa in orationibus quidem loquitur in persona Ecclesiae in cuius unitate consistit. Sed in consecratione sacramenti loquitur in persona Christi cuius vicem in hoc gerit per ordinis potestatem”.

[49] Por. Sobór Watykański II, Konst. lit. Sacrosanctum Concilium (4 grudnia 1963), nr 33: AAS 56 (1964), ss. 108-109; Tenże, Konst. dogm. Lumen gentium (21 listopada 1964), nr 10, 21, 28: AAS 57 (1965), ss. 14-15, 24-25, 33-36; Paweł VI, Encyklika Sacerdotalis caelibatus (24 czerwca 1967), nr 29: AAS 59 (1967), ss. 668-669; Tenże, Adhort. apost. Evangelii nuntiandi (8 grudnia 1975), nr 68: AAS 68 (1976), ss. 57-58; Jan Paweł II, List apost. Dominicae cenae (24 lutego 1980), nr 8: AAS 72 (1980), ss. 127-130; Tenże, Adhort. apost. Reconciliatio et paenitentia (2 grudnia 1984), nr 8, 29: AAS 77 (1985), ss. 200-202, 252-256; Tenże, Encyklika Ecclesia de Eucharistia (17 kwietnia 2003), nr 29: AAS 95 (2003), ss. 452-453; Tenże, Posynod. adhort. apost. Pastores gregis (16 października 2003), nr 7, 10, 16: AAS 96 (2004), ss. 832-833, 837-839, 848; KPK, kan. 899 § 2; 900 § 1.

[50] Por. Sobór Watykański II, Dekr. Presbyterorum ordinis (7 grudnia 1965), nr 2: AAS 58 (1966), ss. 991-993. Por. także Jan Paweł II, Posynod. adhort. apost. Christifideles laici (30 grudnia 1988), nr 22: AAS 81 (1989), ss. 428-429; Tenże, Posynod. adhort. apost. Pastores dabo vobis (25 marca 1992), nr 3, 12, 15-18, 21-27, 29-31, 35, 61, 70, 72: AAS 84 (1992), ss. 660-662, 675-677, 679-686, 688-701, 703-709, 714-715, 765-766, 778-782, 783-787; KPK, kan. 1009 § 3; Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 875; 1548-1550; 1581; 1591.

[51] Mówi o tym również Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego, nr 93: „Kiedy więc [prezbiter] celebruje Eucharystię, winien służyć Bogu i ludowi z godnością i pokorą, a sposobem zachowania się i wypowiadania Bożych słów ukazywać wiernym żywą obecność Chrystusa.”

[52] Por. Sobór Watykański II, Konst. lit. Sacrosanctum concilium (4 grudnia 1963), nr 33: AAS 56 (1964), ss. 108-109; Tenże, Konst. dogm. Lumen gentium (21 listopada 1964), nr 10: AAS 57 (1965), ss. 14-15; Tenże, Dekr. Presbyterorum ordinis (7 grudnia 1965), nr 2: AAS 58 (1966), ss. 991-993.

[53] Sobór Watykański II, Konst. dogm. Lumen gentium (21 listopada 1964), nr 10: AAS 57 (1965), ss. 14-15.

[54] Tenże, Konst. lit. Sacrosanctum concilium (4 grudnia 1963), nr 7: AAS 56 (1964), s. 101.

[55] Kongregacja Nauki Wiary, Nota doktrynalna na temat zmiany formuły sakramentalnej chrztu (24 czerwca 2020): L’Osservatore Romano (7 sierpnia 2020), s. 8.

[56] Por. Sobór Watykański II, Konst. dogm. Lumen gentium (21 listopada 1964), nr 10: AAS 57 (1965), ss. 14-15.

[57] Sobór Watykański II, Konst. lit. Sacrosanctum concilium (4 grudnia 1963), nr 26: AAS 56 (1964), s. 107. Por. tamże, nr 7: AAS 56 (1964), ss. 100-101; Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 1140-1141.

[58] Por. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, nr 24.

[59] Franciszek, List apost. Desiderio desideravi (29 czerwca 2022), nr 51: L’Osservatore Romano (30 czerwca 2022), s. 11.

[60] Tamże, nr 16: L’Osservatore Romano (30 czerwca 2022), s. 9.

[61] Tamże, nr 64: L’Osservatore Romano (30 czerwca 2022), s. 12.