Boże Narodzenie w prawosławiu

Jeśli chrześcijanie przyjęli od Izraela mesjańską spuściznę, jeśli w osobie Chrystusa uznają Syna Bożego, to nie po to, by Go zamknąć i strzec zazdrośnie w murach Kościoła, ale by pozwolić promieniować Jego chwale na cały świat.) Czerpią wiedzę z gwiazd, i dzięki gwieździe wyruszają w drogę w poszukiwaniu króla, który właśnie się narodził, i znajdują dziecko leżące na słomie. Chcieli oddać hołd Królowi żydowskiemu, jak powiedzieli Herodowi, ale kiedy znaleźli dziecko, wypełniła ich wielka radość i hołd zastąpili adoracją. Złożyli wówczas dary: złoto dla Króla, kadzidło dla Boga, mirrę dla śmiertelnego człowieka. Ci przybyli ze Wschodu uczeni znaleźli samą Prawdę, której stale szukali w gwiazdach. Teraz znają Słońce Sprawiedliwości, Wschód z Wysoka, Tego, który zstąpił z nieba. Nie jest to jednak to samo niebo, które zostało uczynione w pierwszych dniach Stworzenia, niebo, w którym rozwijają się gwiazdy. Te gwiazdy mogły dać mędrcom tylko cząstkowe poznanie. Zaś Słońce Sprawiedliwości jest niestworzone, Światło Poznania objawia Boga, a Wschód z Wysoka, który pozwala się poznać mędrcom - to Słowo, które było na początku wraz z Bogiem, które było Bogiem (J l, l), Słowo przedwieczne, Słowo, które jest przed czasem i przed materią stworzoną.
Możemy porównać poszukiwanie prowadzone przez mędrców z objawieniem uczynionym pasterzom, o którym opowiada św. Łukasz (Łk 2, 1-19).
Uczeni potrzebowali długich poszukiwań, by dojść do Boga. Pasterze natomiast przyjęli Dobrą Nowinę wprost od anioła, bez etapu pośredniego ani przygotowania.
Tekst św. Łukasza ma mistrzowską kompozycję. Będąc ikonografem i hymnografem, ewangelista kontempluje wydarzenie z ostrością spojrzenia rozbudzonego przez Ducha i je zapisuje w tym samym Świetle, które przekracza i przemienia czystą narrację opisową.
Ewangelista od razu sytuuje wydarzenie w historii: rozporządzenie Cezara Augusta, spis ludności, imię wielkorządcy Syrii w tym czasie. Następnie sytuuje główne postacie w przestrzeni geograficznej: Józef i Maria udają się z Galilei do Betlejem, gdyż pochodzą z pokolenia Judy, z domu Dawida. Tutaj historia pokrywa się z planem Bożym. To z woli Boga, z woli Jego Opatrzności, a nie przez przypadek Jezus rodzi się w Betlejem, mieście, z którego pochodzi król Dawid. Jezus jest Bożym Pomazańcem (Mesjasz po hebrajsku, Chrystus po grecku), jest Królem Izraela, synem Dawida (Mi 5, l).
Św. Łukasz przedstawia narodziny Jezusa z dala od zamieszkanych miejsc, na wsi; sąsiedztwo pasterzy przebywających w polu świadczy o tym, że scena rozgrywa się na łonie natury. Powiecie jednak, że narrator nie wspomina o grocie, mówi tylko o żłobie. Żłób zakłada istnienie obory, gdyż jest to żłób dla bydła, a pasterze wykorzystywali groty na zagrody dla bydła i schronienie dla siebie.
Ewangelista milczy też na temat osła i wołu. Logika uzupełnia opowiadanie: Józef potrzebował osła do podróży, a żłób był pełen siana do karmienia bydła. Wół przypomina tu o obecności bydła. Zwierzęta są jednak przedstawione na ikonie nie z powodu troski o prawdopodobieństwo, gdyż w każdej epoce i w każdym kraju ikonografia Bożego Narodzenia odwołuje się do proroctwa Izajasza:
Wół rozpoznaje swego pana
i osioł żłób swego właściciela,
Izrael na niczym się nie zna,
lud mój niczego nie rozumie (Iz l, 3).
Przed grotą Maria spoczywa na leżąco w zwykłej pozycji położnicy. Jej sylwetka jest monumentalna, zajmuje wiele miejsca w kompozycji ikony, co ma wyrazić znaczenie Dziewicy w tajemnicy Wcielenia: przez urodzenie swego Syna staje się Maria Matką Boga, Theotokos (greckie słowo oznaczające „Matkę Boga" lub ściślej: „Tę, która rodzi Boga". Tym słowem wszystkie bizantyńskie hymny określają Marię).
Zdziwienie często budzi jednak fakt, że Maria leży tyłem do Dzieciątka. Dlaczego? Patrzy ze współczuciem na Józefa pełnego wątpliwości, a poprzez niego na całą ludzkość pogrążoną w mrokach niewiedzy. Jej ręka zdaje się wskazywać noworodka, i tym gestem prowadzi każdego człowieka do Syna Bożego (Gest Marii wskazujący Syna przywodzi na myśl ikonę zwaną Hodegetria {Hodigitria), co znaczy „Przewodniczka”, która pomaga ludziom poznać Syna Bożego. Zgodnie z tradycją bizantyńską ta ikona ma przedstawiać najdawniejszy wzór z oryginalnego obrazu namalowanego przez św. Łukasza). Wydała Go na świat dla zbawienia rodzaju ludzkiego, aby objawić wielką chwałę Bożą. Jej radość przewyższa matczyną dumę, która jest uczuciem w pełni naturalnym, ale jeszcze nazbyt ludzkim.
Ręka Marii jednocześnie wskazuje na dziecko i spoczywa na Jej piersi; czyż tym dyskretnym gestem ikonografia nie chciała nawiązać do słów św. Łukasza: „Lecz Maria zachowywała wszystkie te sprawy i rozważała je w swoim sercu" (Łk 2, 19)?
Centralnym punktem całej kompozycji obrazu jest grota; wszystko ku niej zmierza. Jest to jakby spirala, której środkiem ma być ciemna dziura, z której promieniuje Światłość. Jezus leży w głębi groty, jak gdyby wyszedł z wnętrza ziemi. Ten obraz przedstawia nam prawdziwy sens Wcielenia. Kiedy Adam został stworzony, został wydobyty z ziemi, a teraz - drugi Adam - Chrystus w swojej osobie stwarza na nowo człowieka. Syn Boży w głębi groty przyjął naszą ludzką kondycję: urodził się z ziemi i powróci do ziemi, gdy zostanie złożony do grobu.
Posłuchajmy, co na ten temat mówi Paweł Apostoł w Pierwszym Liście do Koryntian:
„Pierwszy człowiek z ziemi - ziemski, drugi Człowiek - z nieba. (...) A jak nosiliśmy obraz ziemskiego [człowieka], tak też nosić będziemy obraz [człowieka] niebieskiego" (l Kor 15, 47. 49).
Jeśli Chrystus zstąpił z nieba aż do głębi ziemi, a później nawet aż w czeluść piekieł, to po to, abyśmy razem z Nim zmartwychwstali! W świętowaniu Bożego Narodzenia ogarnia nas wielka radość, tak jak mędrców i pasterzy; nic nie może nam tej radości odebrać, gdyż „Bóg jest z nami", co po hebrajsku brzmi: „EMMANUEL!”