W Niedzielę Chrztu Pańskiego papież tradycyjnie chrzci dzieci pracowników Watykanu. W tym roku jeden szczegół przykuł uwagę śledzących transmitowaną liturgię. Był nim ryt Effeta, kończący obrzędy wyjaśniające. Dla wielu nowość.

Rzeczywiście, mogły pojawić się pytania o jego sens i genezę, gdyż na mocy nadanych przez Stolicę Apostolską uprawnień, Konferencja Episkopatu Polski zrezygnowała z niego (i z namaszczenia olejem katechumenów) przygotowując polskie wydanie Obrzędów. Ponieważ wzbudził zainteresowanie warto zatrzymać się nad jego genezą i znaczeniem we współczesnych obrzędach.

Trochę historii

Ryt nawiązuje do uzdrowienia głuchoniemego, opisanego w Ewangelii według świętego Marka (7,31-37) i związany jest, od pierwszych wieków, z przygotowaniem do chrztu, czyli katechumenatem. Dotykano (właściwie dotyka się) kciukiem uszy, nos, czoło. Niekiedy namaszczano olejem lub kciuk maczano w ślinie. Święty Ambroży nazwał ryt misterium aperationis – misterium (tajemnica) otwarcia, a św. Jan Chryzolog ad aperitio audium – otwarciem do słuchania. W starożytnym Sacramentarium Gelasianum obrzęd rozpoczynał pierwsze głoszenie Ewangelii. Towarzyszyła mu uroczysta celebracja liturgiczna. Czterech diakonów wnosiło w uroczystej procesji księgi Ewangelii, a na początku obrzędu celebrans wyjaśniał: „przyszliście celem otworzenia wam uszu dla Ewangelii”.

Rozpowszechnianie się praktyki chrztu dzieci spowodowało, że katechumenat zanikał, a wraz z nim towarzyszące mu obrzędy. Effeta, w formie szczątkowej, zachował się do połowy lat pięćdziesiątych w liturgii prawosławnej. W Kościele katolickim ryt odżył pod Soborze Watykańskim II, gdy na wniosek Ojców przygotowano Obrzędy Chrześcijańskiego Wtajemniczenia Dorosłych (6 stycznia 1972).

We współczesnej liturgii

Effeta związana jest z drugim stopniem katechumenatu i bezpośrednio poprzedza udzielenie chrztu dorosłym. Zalecane jest, by obrzęd sprawowano w Wielką Sobotę i składa się nań Oddanie Symbolu Wiary, Effeta i wybór chrześcijańskiego imienia. Po wyznaniu wiary celebrans dotyka kciukiem prawego i lewego ucha oraz zamkniętych ust i wypowiada słowa: „Effeta, to znaczy otwórz się, abyś na cześć i chwałę Boga wyznał wiarę, którą ci głoszono” (OICA 202).

Warto zauważyć, że w podobny ryt jest na początku katechumenatu, podczas obrzędu przyjęcia kandydatów. Po egzorcyzmie i wyrzeczeniu się kultów pogańskich następuje naznaczenie krzyżem czoła i zmysłów. Znak krzyża czynią katecheci albo poręczający (OICA 85), a celebrans mówi:

„Przyjmijcie znak krzyża na uszach, abyście usłyszeli głos Pana. Przyjmijcie znak krzyża na oczach, abyście ujrzeli jasność Bożą. Przyjmijcie znak krzyża na ustach, abyście odpowiedzieli na słowo Boże. Przyjmijcie znak krzyża na piersiach, aby Chrystus przez wiarę zamieszkał w waszych sercach. Przyjmijcie znak krzyża na barkach, abyście udźwignęli słodkie brzemię Chrystusa. Kreślę znak krzyża nad wami wszystkimi w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego, abyście żyli na wieki wieków”.

Pojawia się pytanie co w obrzędach chrztu dzieci robi ryt zasadniczo związany z katechumenatem, czyli przygotowaniem do przyjęcia sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego. Być może odpowiedź znajdziemy w towarzyszącej mu formule. Zanim celebrans dotnie w milczeniu uszu, policzków i ust nowo ochrzczonych, wypowiada słowa: „Dominus Iesus, qui surdos fecit audire et mutos loqui, det tibi ut mox possis auribus accipere verbum eius et profiteri fitem in laudem et gloriam Dei Patris. Amen”. Co można przetłumaczyć: Pan Jezus, który otwierał uszy głuchym i przywracał mowę niemym, niech sprawi, byście wkrótce usłyszeli Jego słowo i wyznali waszą wiarę, na cześć i chwałę Boga Ojca. Amen.

Skoro ryt poprzedzony jest nałożeniem białej szaty i wręczeniem zapalonej świecy z formułą, wyznaczającą zadania rodziców i chrzestnych, możemy przypuszczać, że kluczem jest słowo „wkrótce”. Proces dojrzewania w wierze rozpocznie się wówczas, gdy dzieci po raz pierwszy usłyszą Ewangelię. Kościół zachęca, by nie zwlekać z jej głoszeniem.  Stąd wartą przemyślenia jest jakaś forma liturgii, bądź w rodzinie (Kościół Domowy), bądź we wspólnocie parafialnej, podczas której dziecko przeżyje uroczystą intronizację Ewangeliarza i po raz pierwszy usłyszy słowa Ewangelii. Obrzędy Chrześcijańskiego Wtajemniczenia Dorosłych co prawda wręczenie Ewangelii zalecają dorosłym, którzy zostali ochrzczeni w dzieciństwie, ale nie otrzymali pouczenia w wierze, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, by podobną, dostosowaną do ich wieku i rozeznania, przeżyły dzieci. Ważne, by nie zbyt długo nie czekać. By usłyszały wkrótce. Na cześć i chwałę Boga Ojca.

WIARA.PL DODANE 31.03.2024

Oto są baranki młode

Baranek na stole, baranki przy stole. Poetycka wizja czy rzeczywistość. A może jedno i drugie. »

więcej »