Wszystko o Wielkim Poście

Okres Adwentu powstał w Hiszpanii i w Galii przy końcu IV wieku w związku z przygotowaniem katechumenów do chrztu, który otrzymywali w uroczystość Objawienia Pańskiego (Trzech Króli). W środkowej Galii zaczynano uroczysty sześciotygodniowy post po dniu św. Marcina, największego misjonarza Galii. W Rzymie papież Gelazjusz (492-496) uporządkował „czasy" liturgiczne i rozszerzył post „suchedni" grudniowych na cztery tygodnie przygotowawcze do Bożego Narodzenia.
Nasze czasy nie zachowały trzeciego Wielkiego Postu, jaki w starożytności i w średniowieczu obchodzono po Zielonych Świętach.

W tych różnych okresach uważano praktykę postu ścisłego za istotną. Polegała ona na spożywaniu jedynego posiłku po zachodzie słońca i modlitwach wieczornych. Przeniesienie głównego posiłku na południe było jednak powszechne w XV wieku. Różne ulgi zostały wprowadzone w ostatnich wiekach aż do stosunkowo łagodnej dyscypliny naszych czasów, którą tutaj podajemy.

Kodeks Prawa Kanonicznego mówi:

Kan. 1250. W Kościele Powszechnym dniami i okresami pokutnymi są poszczególne piątki całego roku i czas Wielkiego Postu.
Kan. 1251. Wstrzemięźliwość od spożywania mięsa lub innych pokarmów, zgodnie z zarządzeniem Konferencji Episkopatu, należy zachowywać we wszystkie piątki całego roku, chyba że w danym dniu przypada jakaś uroczystość. Natomiast wstrzemięźliwość i post obowiązują w Środę Popielcową oraz w piątek Męki i Śmierci Pana Naszego Jezusa Chrystusa.
Kan. 1252. Prawem o wstrzemięźliwości są związane osoby, które ukończyły czternasty rok życia, prawem zaś o poście są związane osoby pełnoletnie, aż do rozpoczęcia sześćdziesiątego roku życia. Duszpasterze i rodzice winni się zatroszczyć o to, ażeby również ci, którzy z racji młodszego wieku nie są związani jeszcze prawem postu i wstrzemięźliwości, byli wprowadzani w autentycznego ducha pokuty.

Post eucharystyczny

Dla całości obrazu nauki Kościoła o poście podajemy naukę o poście eucharystycznym.

Post eucharystyczny nie pochodzi z ustanowienia Bożego. Chrystus Pan bowiem ustanowił Eucharystie i podał Ją Apostołom „po wieczerzy" (2 Kor 11, 25). Nic o nim także nie wspomina Pismo św. Ponieważ jednak Eucharystia zastąpiła dawną wieczerza hebrajską, Kościół mógł całkiem swobodnie w jej celebrowaniu wprowadzić inne obrzędy i zwyczaje aniżeli te, jakie zachowywali Izraelici.
Bardzo prędko już w pierwszych wiekach zaprowadzono zwyczaj udzielania Eucharystii wiernym będącym na czczo. Miało to symbolizować i ułatwiać głębsze przygotowanie się do Najświętszej Ofiary oraz być wyrazem czci dla Chrystusa. Jedną z przyczyn mogły być także nadużycia przy posiłkach, o których już wspomina św. Paweł (l Kor 77, 21 n). Tutaj przytaczamy tylko parę świadectw Kościoła na temat rozwoju tej dyscypliny.

SYNOD W HIPPONIE (393)

Cytowany kan. 28 tego synodu świadczy, że dobrze jeszcze pamiętano dawny okres, kiedy przyjmowano Eucharystię po posiłku. Według ustawy synodu wolno to czynić tylko raz do roku, mianowicie w Wielki Czwartek, na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy. To samo powtarza synod w Kartaginie (397).
Kan. 28. Sakrament Ołtarza mogą ludzie przyjmować tylko na czczo, z wyjątkiem rocznicy dnia, kiedy obchodzi się [pamiątkę] Wieczerzy Pańskiej.

II SYNOD W MACON (585)

Stopniowo praktyka i zwyczaj Kościoła w odniesieniu do postu eucharystycznego ulegały coraz większemu zaostrzeniu. Poszczególne synody lokalne zaczęły nawet ustanawiać kary kościelne jako sankcję za przekroczenie przepisów o tym poście. Odnosiły się one głównie do kapłanów i obejmowały tak ekskomunikę, jak i złożenie z godności kościelnej oraz pozbawienie prawa pełnienia funkcji kapłańskich. Przykładowo widzimy to na następujących synodach: II synod w Macon (385), VII synod w Toledo (646) kań. 2 (Mansi 10, 708), III synod w Bradze (572) kań. 10 (Mansi 9, 841).
Z biegiem wieków jednak nastąpiło pewne złagodzenie postu eucharystycznego w wypadku choroby albo jakiejś innej konieczności, jak o tym świadczy Sobór w Konstancji (1415)). Podajemy tylko kanony synodów w Macon i Bradze.
Kan. 6. Postanawiamy także, by żaden kapłan nie odważał się po spożyciu posiłku lub po wypiciu wina sprawować Ofiary albo odprawiać Mszę tak w dni zwykle, jak i święta. Niegodną bowiem jest rzeczą, aby pokarm materialny przedkładać ponad duchowy. Jeśliby zaś ktoś usiłował tego dokonać, ma utracić godność.

III SYNOD W BRADZE (572)

Kan. 10. Postanowiono... że jeśliby jakiś kapłan... nie na czczo, lecz po przyjęciu posiłku sprawował Ofiarę, natychmiast ma być pozbawiony swej funkcji i złożony z urzędu przez własnego biskupa.
PIUS XII: Motu proprio „Sacram Communionem”
(1957)
W związku ze zmieniającymi się warunkami życia naszych czasów Kościół zaczął stopniowo łagodzić przepisy postu eucharystycznego. Główną przyczyną była chęć ułatwienia wiernym przystępowania do Komunii św., a kapłanom odprawiania Mszy św. w różnych okolicznościach. Kościół ma do tego zupełne prawo, gdyż mocą posiadanej władzy sam przedtem ten post wprowadził.
I tak najpierw w r. 1946 Kongregacja Soboru złagodziła post eucharystyczny dla chorych (AAS [1947] 603 n). Potem w r. 1953 (AAS 45 [1953] 15 n) Pius Xli wprowadził daleko idące udogodnienia tak dla wiernych, jak i dla kapłanów, zalecając korzystanie z nich głównie za zgodą spowiednika, co nie zawsze dla wiernych było jasne. W każdym razie już od tej pory woda naturalna nie łamała postu eucharystycznego. Wreszcie Pius XII w r. 1957 wydaje motu proprio „Sacram Communionem", które w sposób jasny i prosty ustala normy postu eucharystycznego dla całego Kościoła — tym samym zmieniając praktycznie dotąd obowiązujące przepisy prawa kanonicznego. Jak pisze papież, zachętą do wydania takiego prawa była duża radość biskupów, kapłanów i wiernych z powodu poprzednich ulg oraz pragnienie wprowadzenia dalszych ułatwień w przystopowaniu do Komunii św. i odprawianiu Mszy św.
Podajemy tylko fragment odnoszący się do postu eucharystycznego.
2. Czas postu eucharystycznego zachowywanego przez kapłanów przed Mszą św., a przez wiernych przed Komunią tak w godzinach przedpołudniowych jak i popołudniowych, zostaje ograniczony do trzech godzin co do pokarmów stałych i napojów alkoholowych, a do jednej godziny co do napojów niealkoholowych. Woda (naturalna) nie łamie postu.
3. Post eucharystyczny przez czas wyżej podany powinni zachować także ci, którzy odprawiają Mszę św. lub przyjmują Komunię św. o północy lub w pierwszych godzinach dnia.
4. Chorzy, chociażby nie przebywali w łóżku, mogą przyjmować bez ograniczenia czasu napoje niealkoholowe oraz prawdziwe i właściwe lekarstwa, tak płynne jak i stałe, przed odprawianiem Mszy św. lub przyjęciem Komunii św.

Jednak usilnie zachęcamy kapłanów i wiernych, którzy to mogą uczynić, aby zachowywali starą i czcigodną formę postu eucharystycznego przed Mszą lub Komunią św.
Wszyscy wreszcie, którzy będą korzystać z tych ułatwień, niech się starają za otrzymane dobrodziejstwo stosownie do swych możliwości wywdzięczyć wzorowym życiem chrześcijańskim, a szczególnie pokutą i uczynkami miłości [bliźniego].

Kodeks Prawa Kanonicznego (1983)

Dalszego złagodzenia postu eucharystycznego dokonali Jan XXIII i Paweł VI. Kodeks Prawa Kanonicznego postanawia:
Kan. 919 — § l. Przystępujący do Najświętszej Eucharystii powinni przynajmniej na godzinę przed przyjęciem Komunii świętej powstrzymać się od jakiegokolwiek pokarmu i napoju, z wyjątkiem tylko wody i lekarstwa.
§ 2. Kapłan, który tego samego dnia sprawuje dwa lub trzy razy Eucharystię, może przed drugim lub trzecim sprawowaniem coś spożyć, chociażby nie zachodziła przerwa jednej godziny.
§ 3. Osoby w podeszłym wieku lub złożone jakąś chorobą, jak również ci, którzy się nimi opiekują, mogą przyjąć Najświętszą Eucharystię, chociażby coś spożyli w ciągu godziny poprzedzającej.