Czas przygotowania

Liturgicznie okres Wielkiego Postu rozpoczyna się Środą Popielcową. To wówczas z ambon padną mocniejsze niż kiedykolwiek słowa o tym, że jesteśmy grzesznikami potrzebującymi nawrócenia, a w oczy zakłują konfesjonały, w których w obecności kapłana trzeba nam będzie wyznać błędy, grzechy, zaniedbania i podłości dnia codziennego, zaś słowa: „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” rozbrzmiewając  zmuszą do zatrzymania się i refleksji.

 Wielki Post jest czasem „zwrócenia się na nowo”  ku Prawdzie i Dobru,  ku Jedynemu Bogu. To nawrócenie moralne, czyli oczyszczenie z grzechów, jak również i nawrócenie egzystencjalne, czyli uznanie, że Jezus i tylko On jest moim Panem i Zbawcą. To drugie nawrócenie jest oczywiście znacznie trudniejsze, wymaga bowiem od każdego uznania własnej bezsilności i odrzucenia „samozbawienia”, a przecież w każdym z nas żyje jakaś ufność we własne siły. Nawrócenie domaga się, by zaufać i oddać się Chrystusowi w pełni. Ponieważ nawrócenie to nie akt jednorazowy lecz proces, zdarzenie cykliczne, trwające przez całe życie, okres Wielkiego Postu jawi się jako swoiste „przypomnienie” naszej kondycji i wezwanie do wytrwałej pracy nad sobą. Dlatego też w tym okresie Kościół w sposób szczególny  zaleca ćwiczenia ascetyczne, post, pokutę, umartwienia.

Całość Wielkiego Postu zwana jest to łacinie Quadragesima. To określenie znane już Soborowi w Nicei (325rok), podkreśla czterdziestodniowy czas trwania tego okresu. Początkowo poszczono tylko dwa dni przed Paschą. Aby nadać temu charakter symboliczny, mówiło się o poście czterdziestogodzinnym (miał on odpowiadać 40 dniowemu postowi Jezusa na pustyni). Taki rodzaj postu jest już udokumentowany w III wieku. Czterdziestodniowy post wspomina po raz pierwszy Atanazy, biskup Aleksandrii w swoim liście pisanym z okazji Wielkanocy w 334 roku. Jak zatem wytłumaczyć wystąpienie sformułowania  Quadragesima Paschae w dokumentach Soboru Nicejskiego? Otóż owa „czterdziestnica” była traktowana bardziej symbolicznie niż literalnie, była odwołaniem się do Pisma Świętego (40 dni przebywał Jezus na pustyni (por.Mt 4,2), 40 dni trwał potop (por. Rdz 7.4), 40 dni i 40 nocy przebywał Mojżesz na Synaju (por. Wj. 24.18), 40 lat trwała wędrówka Izraela do ziemi Obiecanej, 40 dni i 40 nocy wędrował prorok Eliasz na górę Horeb (por.1 Krl 19.8). To wszystko wskazuje, że liczba 40 jest „zarezerwowana” w Biblii dla dzieł oczyszczenia i przygotowania.

Podobnie jak kiedyś i dziś przygotowanie do Wielkanocy trwa 40 dni, choć uważni dostrzegą od razu pewną „nieprawidłowość”. Patrząc w kalendarz łatwo bowiem obliczą,  że od Środy Popielcowej do Niedzieli Wielkanocnej jest 47 dni. Błąd nie wynika z obliczeń. Wszystko spowodowane jest tym, iż już od starożytności Kościół nigdy nie pościł w Niedzielę, która jest dniem radości ze Zmartwychwstania Pana.

Aby ułatwić wiernym praktyki pokutne Kościół na przestrzeni wieków wykształcił liczne nabożeństwa o charakterze pasyjnym. W Polsce do najpopularniejszych należy: Droga Krzyżowa i Gorzkie Żale.

Droga Krzyżowa powstała w XV wieku, wprowadzili ją Bernardyni, którzy wówczas opiekowali się Bazyliką Bożego Grobu. Dopiero później stała się zwyczajem powszechnym w całym Kościele obrządku łacińskiego. Droga Krzyżowa składa się z 14 stacji przedstawiających ostatnią drogę Chrystusa, którą przebył dźwigając krzyż. Poszczególne stacje zostały zaczerpnięte z  Tradycji Kościoła i nie wszystkie mają potwierdzenie w Piśmie Świętym. Ostatnimi czasy wprowadza się jednak próby opracowania nowych stacji opartych w całości na przekazach ewangelicznych (przykładem tego może być Droga Krzyżowa w rzymskim Koloseum). Czasami dla podkreślenia paschalnego wymiaru śmierci Chrystusa dodaje się stacje piętnastą tj. zmartwychwstanie. Nabożeństwa Drogi Krzyżowej odprawia się zwykle w piątki, a czasami i w środy.

Innym szczególnie ulubionym nabożeństwem pasyjnym są Gorzkie Żale. Ich twórcą jest polski zakonnik lazarysta o.Wawrzyniec Beniok. Są odprawiane w niedziele wielkopostne i łączy się je z wystawieniem Najświętszego Sakramentu oraz kazaniami pasyjnymi. To typowo polskie nabożeństwo, niespotykane w innych Kościołach lokalnych.

By ułatwić każdemu człowiekowi zadumę nad sobą, także i liturgia wielkopostna przyjmuje charakter pokutny. Na rozpoczęcie Wielkiego Postu wierni posypują głowę popiołem i słyszą słowa: „pamiętaj człowiecze”, „nawracajcie się”, „czyńcie pokutę”. Z Liturgii Mszy świętej i Liturgii Godzin znika radosne „Alleluja”, a w niedzielnej Mszy Świętej opuszcza się hymn „Chwała na wysokości Bogu”. Urzędowym kolorem liturgicznym staje się fiolet. W 5 niedzielę WP w kaplicach i kościołach  zasłania się krzyż. Milkną też organy a przy ołtarzu jest mniej kwiatów. Cała liturgia przeobraża się przybierając charakter ascetyczny, by w noc Zmartwychwstania na nowo wybuchnąć radosnym: Alleluja !

By to „Alleluja” było autentyczną radością serca już dziś starajmy się czynić pokutę i wybierać dobro. Starajmy się być choćby odrobinę lepszymi w rodzinie, szkole, miejscu pracy. Uczmy się dostrzegać to, co czasami nam umyka: kościół, konfesjonał, potrzebującego człowieka.  Dokonujmy słusznych wyborów. Umartwiajmy się. Zwracajmy „na nowo” ku Bogu. Niech ten czas 40 dni stanie się dla nas szczególnym okresem nawracanie się i duchowego wzrostu.