Kiedy, kto, dlaczego?

Wstrzemięźliwość od spożywania mięsa lub innych pokarmów według zarządzenia Konferencji Biskupów, należy zachowywać we wszystkie piątki całego roku, chyba że w danym dniu wypada jakaś uroczystość; natomiast wstrzemięźliwość i post obowiązują w Popielec i Wielki Piątek (kan. 1251).

Wstrzemięźliwość (abstinentia),

zwana też postem jakościowym, polega na wstrzymaniu się od spożywania potraw mięsnych, ewentualnie od innych potraw, zgodnie z przepisami Konferencji Biskupów. Konferencja ta, uwzględniwszy warunki i zwyczaje danego regionu, przedmiotem wstrzemięźliwości może uczynić — zamiast pokarmów mięsnych — inne pokarmy.
Według prawa powszechnego wstrzemięźliwość obowiązuje tylko w piątki całego roku. Mocą samego prawa obowiązek zachowania wstrzemięźliwości ustaje, jeśli w piątek wypada uroczystość (sollemnitas), która nie musi być świętem nakazanym.
Według polskiego prawa partykularnego obowiązek zachowania wstrzemięźliwości jest złączony także z wigilią Bożego Narodzenia, jeśli w tym dniu nie wypada niedziela.

Post (ieiunium),

zwany też postem ilościowym, polega na ograniczeniu posiłków w dniu pokutnym, mianowicie na spożyciu w ciągu dnia tylko jednego posiłku do syta, z dopuszczeniem rano i wieczorem posiłków mniejszych, zgodnie z zatwierdzonym zwyczajem miejscowym. Post ten obecnie nie występuje osobno, lecz w połączeniu ze wstrzemięźliwością; taki post, zwany ścisłym, obowiązuje tylko dwa razy w roku: w Popielec i Wielki Piątek.

Prawu o wstrzemięźliwości podlegają ci, którzy ukończyli czternasty rok życia, natomiast prawo o poście wiąże wszystkie osoby pełnoletnie, aż do rozpoczęcia sześćdziesiątego roku życia. Jednakże duszpasterze i rodzice powinni zatroszczyć się o to, aby także ci, którzy ze względu na młodszy wiek nie podlegają prawu o poście i wstrzemięźliwości, byli wychowywani w autentycznym duchu pokuty (kan. 1252).

Konferencja Biskupów może dokładniej określić sposób zachowania postu i wstrzemięźliwości oraz zastąpić post i wstrzemięźliwość, w całości lub części, innymi formami pokuty, zwłaszcza uczynkami miłości i pobożności (kan. 1253).

A więc powszechne prawo pokutne może być uzupełnione prawem partykularnym. Konferencja Biskupów może dokonać całkowitej lub częściowej zamiany powszechnych form pokuty i wstrzemięźliwości na formy bardziej dostosowane do warunków regionalnych. Zamiana nie musi mieć charakteru zobowiązującego; korzystanie z form zastępczych może mieć charakter fakultatywny.
Również proboszcz może dokonać zamiany obowiązku związanego z dniem pokuty, jednakże tylko w przypadkach poszczególnych (zob. kan. 1245). Konferencja Biskupów dokonuje wspomnianej zamiany na sposób stały i w odniesieniu do wszystkich wiernych danego regionu.

Post a grzech

(wyjaśnia ks. prof. Helmut Juros UKSW)

Zachowanie postu obowiązuje chrześcijanina w sumieniu jako stała (niezmienna) powinność moralna, która znajduje swą podstawę w naturze tego czynu i w ewangelicznej normie nawracania się. Kościelne przepisy postne natomiast są tylko bliższą, zmienną konkretyzacją powinności moralnej zachowania postu w postaci zróżnicowanych praktyk, w zależności od okoliczności czasu i miejsca. Grzeszy się ciężko przeciw podstawowej normie pokuty chrześcijańskiej, jeżeli bez przyczyny usprawiedliwiającej nie zachowuje się w ilościowo lub jakościowo znacznej części całościowo ujętego przykazania postnego (słowem - kiedy lekceważy się praktycznie post jako taki). Problematykę moralną postu należy widzieć w szerszym kontekście społeczno-ekonomicznym ludności krajów bądź wysoko rozwiniętych - sytych, bądź rozwijających się - głodnych. W krajach sytych stwierdza się nadmierne spożycie białka w stosunku do zapotrzebowania, co przy obniżonym spożyciu cukrowców i tłuszczu, może prowadzić do nagromadzenia się szkodliwych produktów przemiany aminokwasów w ustroju, obciążających metabolizm. W tej sytuacji post może być wskazany z racji higienicznych, jako czynnik regulacyjny, przyczyniający się do równowagi fizjologicznej. Inaczej należy ocenić sytuację ludności w krajach rozwijających się, u której stwierdza się niedostateczne spożycie żywności, nie pokrywające zapotrzebowania energetycznego. Tu niedobory białka są alarmująco wielkie. Stąd współcześnie najbardziej aktualnym problemem jest zdobycie nowych i jak najoszczędniejsze wykorzystanie istniejących zasobów białka, będącego źródłem niezbędnych aminokwasów dla ustroju człowieka, budulca własnego białka mięśni, potrzebnego szczególnie u dzieci w okresie wzrostu. Rygorystyczny post ilościowy nie byłby tu uzasadniony nawet fizjologicznie. Małe ma człowiek możliwości gromadzenia składników odżywczych. Możliwość gromadzenia zapasów dotyczy tylko związków energetycznych w postaci tkanki tłuszczowej. Organizm człowieka natomiast nie ma zdolności magazynowania białka. Białko musi być dostarczane kilka razy dziennie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Postawa moralna zachowania postu u chrześcijanina zmusza do refleksji wobec uwarunkowań środowiskowych, a sumienie skłania do poszukiwań godnych człowieka zachowań w dziedzinie żywienia.