Ikona Epifanii

Kościoły Zachodnie (rzymskokatolicki, ewangelicki, anglikański i starokatolicki) wydarzenie Chrztu Pańskiego wspominają w pierwszą niedzielę po Objawieniu Pańskim (Trzech Króli). Kościół Wschodni natomiast obchodzi święto Objawienia Pańskiego i Chrztu Pańskiego jednocześnie. Taki układ jest wyrazem rozłożenia akcentów w teologii. Jak to wygląda w Tradycji Zachodniej zapewne pamiętamy z tekstów liturgicznych i homilii. O spojrzeniu Tradycji Wschodniej opowie nam językiem symboli Ikona Chrztu Pańskiego, nazywana też Ikoną Epifanii (Objawienia).

Pierwsze ikony tego święta pojawiły się w III wieku. Opierały się na przekazie ewangelicznym Synoptyków. Z czasem zaczęto przedstawiać tekst Pisma Świętego odmiennie w zależności od formy chrztu przyjętej w danym Kościele. Ostatecznie schemat ikonograficzny Chrztu Pańskiego ukształtował się w IX wieku.

Kompozycja ikony opiera się na trzech pionowych pasach. Po lewej stronie górzysty pejzaż z Janem Chrzcicielem, po prawej również góry, na ich tle aniołowie. W centrum jest Chrystus w dole wypełnionym wodą.

Chrystus jest pierwszoplanową postacią ikony. Przedstawiany jest jako mężczyzna w średnim wieku, z długimi włosami opadającymi na ramiona i plecy oraz krótką brodą. Stoi zanurzony w wodach Jordanu z pochyloną głową na znak pokory. Jest nagi lub jedynie przepasany prześcieradłem. Brak przepychu szat, symbolizujących bogactwo i potęgę, w obrazach władców, ma ukazać Chrystusa nie tyle jako nowego cesarza, ale jako nowego Adama, wolnego od grzechu. Ta bezgrzeszność sprawia, że nie musi się okrywać. Jezus idzie lub stawia krok w kierunku Jana Chrzciciela, co oznacza, że dobrowolnie przychodzi, by dać się ochrzcić. Można w tym dopatrzyć się symbolicznego gestu pokazującego przyjęcie ludzkiej natury przez Boga. Chrystus oddala się od aniołów i kieruje się ku ludziom. Prawą dłoń Chrystus unosi w geście błogosławieństwa. Wysunięte dwa palce – środkowy i wskazujący – to symbol dwóch natur zjednoczonych w Osobie Syna, Boskiej i ludzkiej. Złączone pozostałe palce – kciuk, serdeczny i mały – to symbol Trójcy. Błogosławieństwo obejmuje całą ludzkość, ale też wody Jordanu przygotowując je, by stały się wodami chrztu, które ostatecznie Pan uświęci przez swoje zanurzenie. Woda zmienia odtąd swoje znaczenie, nie jest już obrazem śmierci, ale przypomina o nowym zrodzeniu w Chrystusie, staje się źródłem nowego życia. Chrystus wychodzi z wody podnosząc cały świat z upadku, jednocześnie uświęcając go. Tradycja każde odczytywać w zanurzeniu i wynurzeniu się Chrystusa zapowiedź Ukrzyżowania i Zmartwychwstania.