Co to jest znak święty?

Idzie nie tylko o to, że niektórzy teologowie wydają się identyfikować znaki święte z sakramentami wprowadzając tu niemalo nieporozumień semantycznych i interpretacyjnych, ale także - a może nawet przede wszystkim - o to, że sam termin „znak” jest kategorią używaną w tak różnych układach odniesienia, iż o jego jednolitym rozumieniu nie może być mowy. Nawet formuła „znak święty” jest bardzo daleka od jednoznaczności, gdyż jest ona wielowarstwowa i implikuje różne systemy odniesień, a stąd jej identyfikowanie z sakramentem w znaczeniu ściśle teologicznym jest oczywiście głębokim nie porozumieniem. Nie można jej nawet bez bliższych precyzacji i zastrzeżeń identyfikować z formułą „sakrament” w rozszerzonym, w pewnym sensie przenośnym, czy też analogicznym znaczeniu.

Co to jest znak? Znakiem jest rzecz, wydarzenie, czynność, słowo, gest lub symbol dostarczający określonemu odbiorcy informacji o tym, czym sam nie jest. Innymi słowy to, co jest znakiem, posiada jak gdyby podwójną lub nawet wieloraką rzeczywistość: rzeczywistość przedmiotu i rzeczywistość znaku, lub nawet znaków, gdyż ten sam przedmiot może być różnym znakiem dla różnych odbiorców, lub nawet dla tego samego odbiorcy w różnych okolicznościach. Każdy przedmiot dostarcza oczywiście odbiorcy informacji o tym, czym jest, ale w tym sensie nie uważamy go za znak.

Bliższego wyjaśnienia wymaga tu termin „informacja”. Rozumiemy go tu szeroko, to znaczy nie tylko w sensie rejestracji pomiaru (np. wychylenie wskazówki mówi nam, że ciśnienie pary w kotle wynosi 8 atmosfer), ani nawet w sensie wiadomości o dokonującym się procesie, lub zaistniałym fakcie, lecz także w sensie wywoływania jakiejś emocji, pobudzenia przeżycia, rozświetlenia świadomości, uciszenia wewnętrznego, lub pobudzenia do działania. W tym sensie znak pozwala nam lepiej zrozumieć rzeczywistość, rozświetla ją i nas, wpływa na naszą postawę, dodaje nam mocy, sprawia, że w swoisty sposób czujemy rzeczywistość. Kształtuje system relacji między nami a tym, co nas otacza, w szczególności zaś tym, co znak wyraża.

Wynika z tego, że znak posiada określoną sygnifikację tylko w odniesieniu do pewnego systemu treściowego aktywnie zakotwiczonego w naszej świadomości, czyli systemu treściowo-'przeżyciowego, który tę świadomość kształtuje i rozwija, który kształtuje i integruje naszą osobowość. Znak jest o tyle znakiem, o ile otwiera nas na ten system treściowy oraz rzeczywistość, jaką on wyraża i ułatwia nam uczestnictwo w niej. Owo odniesienie znaku do rzeczywistości oraz naszej świadomości polega w gruncie rzeczy na tym, że otwiera on nas na tajemnicę i w jakiś sposób, już to teoretyczny, już to praktyczny, tę tajemnicę nam przybliża.