Uroczystość św. Józefa Oblubieńca Maryi

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

ŚW. JÓZEFA OBLUBIEŃCA MARYI (UROCZYSTOŚĆ)

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Mesjasz będzie potomkiem Dawida

Czytanie z drugiej Księgi Samuela

Pan skierował do Natana następujące słowa: „Idź i powiedz mojemu słudze Dawidowi: To mówi Pan: «Kiedy wypełnią się twoje dni i spoczniesz obok swych przodków, wtedy wzbudzę po tobie potomka twojego, który wyjdzie z twoich wnętrzności, i utwierdzę jego królestwo. On zbuduje dom imieniu memu, a Ja utwierdzę tron jego królestwa na wieki. Ja będę mu ojcem, a on będzie Mi synem.

Przede Mną dom twój i twoje królestwo będzie trwać na wieki. Twój tron będzie utwierdzony na wieki»”.
2 Sm 7,4-5a.12-14a.16

Wyrocznia Natana i modlitwa Dawida (7,1-29) (= 1 Krn 17,1-27).

Rozdział ten łączy wyrocznię (ww. 1-17) z modlitwą Dawida (ww. 18-29). Perykopa ta ma fundamentalne znaczenie dla mesjanizmu królewskiego, czy to izraelskiego i żydowskiego, czy chrześcijańskiego. Szereg starannie zniuansowanych nawiązań do motywów domu, dynastii i świątyni łączy ją z opowiadaniami wcześniejszymi i późniejszymi. W obecnym miejscu mogli umieścić perykopę redaktorzy deuteronomiczni (lub wcześniejsi z okresu bezpośrednio po Dawidzie). (D. McCarthy JBL. 84 [1965] 131-138). 

1-7. Rozbudowany motyw domu służy połączeniu z linią narracji w rozdz. 6. Osoba Natana, znanego skądinąd tylko z epizodów z Batszebą i Salomonem (por. rozdz. 12; 1 Krl 1), wskazuje na motyw dynastii. 

10-17. Zakaz wzniesienia świątyni, będącej znakiem rozwarstwienia społecznego i politycznej centralizacji, odzwierciedla plemienny opór jahwistyczny przeciwko monarchii.

13. Wzmianka o późniejszym budowniczym stanowi nieśmiałą próbę przekształcenia antyświątynnej wymowy tekstu na proświątynną, podjętą przez redaktora z czasów Salomona lub deuteronomistę.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

7,8-11. Bóstwo jako królewski sponsor. Tradycyj­nym elementem retoryki Bliskiego Wschodu było przypisywanie sobie przez króla szczególnej opieki narodowego bóstwa. Teksty chetyckie i mezopotamskie wyrażają się jasno na ten temat. Wierzono, że to bogowie osadzili króla na tronie, obdarzyli ziemią i ustanowili jego królewskie panowanie. Bo­gowie mieli też chronić władcę, dawać mu zwycię­stwo nad wrogami i umacniać jego dynastię, deter­minując w ten sposób los króla.

7,14. Związek między Bogiem i królem przypomi­nający więź ojca z synem. Szczególnie wymowna była pod tym względem sytuacja królów egipskich, faraonów uważano bowiem za postacie boskie. Wierzono, że faraon jest synem boga słońca, Ra. W literaturze ugaryckiej Keret, król Kubur, po­dawany jest za syna Ela, głównego bóstwa Kananejczyków. W przypadku królów aramejskich określenie to zawarte było nawet w imionach koro­nacyjnych (Ben-Hadad znaczy „syn Hadada"). W Mezopotamii, począwszy od Gilgamesza z poło­wy III tysiąclecia przed Chr., po takich władców jak Hammurabi, Tukulti-Ninurta i Asurbanipal, przy­pisywanie sobie boskiego pochodzenia było jedną z królewskich prerogatyw.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Jego potomstwo będzie trwało wiecznie.

Będę na wieki śpiewał o łasce Pana,
moimi ustami Twą wierność będę głosił
przez wszystkie pokolenia.
Albowiem powiedziałeś:
„Na wieki ugruntowana jest łaska”,
utrwaliłeś swą wierność w niebiosach.

„Zawarłem przymierze z moim wybrańcem,
przysiągłem mojemu słudze, Dawidowi:
Utrwalę twoje potomstwo na wieki
i tron twój umocnię na wszystkie pokolenia”.

„On będzie wołał do Mnie: «Tyś jest Ojcem moim,
moim Bogiem, Opoką mego zbawienia».
Na wieki zachowam dla niego łaskę
i trwałe z nim będzie moje przymierze”.
Ps 19,2-3.4-5.27 i 29

DRUGIE CZYTANIE
Wbrew nadziei uwierzył nadziei

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Rzymian

Bracia:
Nie od wypełnienia Prawa została uzależniona obietnica dana Abrahamowi i jego potomstwu, że będzie dziedzicem świata, ale od usprawiedliwienia z wiary.

I stąd to dziedzictwo zależy od wiary, by było z łaski i aby w ten sposób obietnica pozostała niewzruszona dla całego potomstwa, nie tylko dla potomstwa opierającego się na Prawie, ale i dla tego, które ma wiarę Abrahama. On to jest ojcem nas wszystkich, jak jest napisane: „Uczyniłem cię ojcem wielu narodów” przed obliczem Boga. Jemu on uwierzył jako Temu, który ożywia umarłych, i to, co nie istnieje, powołuje do istnienia.

On to wbrew nadziei uwierzył nadziei, że stanie się ojcem wielu narodów zgodnie z tym, co było powiedziane: „takie będzie twoje potomstwo”.

Dlatego też poczytano mu to za sprawiedliwość.
Rz 4,13.16-18.22

13-17. Abraham otrzymał obietnicę niezależnie od Prawa.

13. Obietnica dana Abrahamowi dotyczyła ziemi, lecz w języku hebrajskim słowo „ziemia” może oznaczać „świat", co też żydowscy komentatorzy rozumieli jako obietnicę, że Abraham i jego potomkowie odziedziczą w przyszłości cały świat.

nie od [wypełniania] Prawa: tj. Prawa Mojżeszowego (zob. komentarz do 2,12); Paweł pośrednio atakuje judaistyczny pogląd, że Abraham otrzymał wszystkie błogosławieństwa z powodu swoich zasług wynikających z zachowywania Prawa, które znał z wyprzedzeniem (zob. komentarz do 4,2).

obietnica: Obietnica narodzenia się potomka z Sary (Rdz 15,4; 17,16.19) i niezliczonego potomstwa (Rdz 12,2; 13,14-17; 17,8; 22,16-18) została w tradycji żydowskiej rozszerzona (z powodu uniwersalnego charakteru słów „ludy całej ziemi"; Rdz 12,3) do stwierdzenia, że „cały świat" był dziedzictwem Abrahama (zob. Str-B 3,209).

ale od usprawiedliwienia z wiary: tj. usprawiedliwienia wynikającego z wiary. W 4,11 Paweł ogłasza swą główną tezę skierowaną przeciwko obrzezaniu - zwraca przeciwko niemu samo Prawo Mojżeszowe.

14-16. Paweł zmusza czytelnika do wyboru między sprawiedliwością dzięki wierze (opartej na *łasce Bożej, którą też uznawał judaizm) a sprawiedliwością odwołującą się do znajomości *Prawa (zgodnie z którym Izrael byłby bardziej sprawiedliwy od pogan, niezależnie od wiary).

16. stąd to [dziedzictwo] zależy od wiary: To zagadkowe stwierdzenie podejmuje myśl zawartą w 4,13. Ponieważ Prawo i obietnica nie mogą istnieć równolegle, Prawo musi ustąpić. Wiara jest najważniejszym elementem łaskawej Bożej obietnicy. Człowiek, który żyje z wiary żyje z łaski, zaś obietnica rodzi dobro nie tylko dla Żyda, lecz również dla wszystkich, którzy mają wiarę Abrahama, czego naucza ST.

17. Także judaizm głosił, że Bóg może swoim słowem powoływać rzeczy do istnienia (np. Rdz 1,3). Zdaniem Pawła, Boża obietnica dana Abrahamowi wystarcza, by zamienić pogan w jego dzieci (zwłaszcza że Bóg ogłosił Abrahama ojcem wielu narodów, zanim jeszcze nakazał mu obrzezanie - Rdz 17,5).

ojcem wielu narodów: Rdz 17,5 (LXX). W Księdze Rodzaju patriarcha początkowo nosi imię Abram, „jak ojciec wywyższony”, tzn. że jego Ojciec wielki. Źródło P zawiera opowieść o zmianie imienia Abram na Abraham i podaje jego popularną etymologię: Abraham znaczy „Ojciec mnóstwa narodów" (ab hamon goyim, które wykorzystuje h, lecz pomija r). Określenie „wiele narodów, odnosi się do potomków Izaaka, Izmaela i dzieci Ketury (Rdz 25,1-2). Jednakże Paweł rozumie je w znaczeniu pogan jako takich, którzy są dziećmi Abrahama przez wiarę.

przed obliczem Boga: Chociaż Pawłowy argument kończy się cytatem zaczerpniętym ze ST, Apostoł dodaje myśl stanowiącą aluzję do rozmowy Abrahama z Bogiem (Rdz 17,15-21).

który ożywia umarłych: Ta i następna fraza musiały zostać zaczerpnięte z żydowskiej formuły liturgicznej. Podobny zwrot znaleźć można w Szemone Esre 2: „Ty, o Panie, jesteś potężny na wieki, Ty ożywiasz umarłych" (NTB 159). Jednak w Pawłowym kontekście słowa te odnoszą się do Bożej mocy, dzięki której bezpłodna Sara poczęła Izaaka (Rdz 17,15-21). Słowa te przygotowują do 4,24-25.

to, co nie istnieje, powołuje do istnienia: Podobna formuła w 2 Apoc. Bar 48,8: „Słowem powołujesz do życia to, czego nie ma, swą potęgą powstrzymujesz to, co się jeszcze nie stało" (AOT 866). W tym kontekście słowa te odnoszą się do nie narodzonego jeszcze Izaaka, w sensie ogólniejszym oznaczają wpływ, który. Bóg wywiera na niezliczonych pogan, przeznaczonych do tego, by synami Abrahama

18-22. Wiara zdefiniowana przez odwołanie do doświadczenia Abrahama nie jest bierną zgodą na to, co Bóg powiedział, lecz wytrwałym poleganiem na Jego obietnicy, za którą wierzący gotów jest oddać swoje życie i zgodnie z którą postępuje. W istocie więc nie ma sprzeczności pomiędzy Pawłem a Jakubem (zob. Jk 2,14-16). Jest możliwe, chociaż mało prawdopodobne, że analogia Pawłowa nawiązuje w tym punkcie do ofiarowania i ocalenia Izaaka, syna Abrahama (Rdz 22).

18. ”wbrew nadziei uwierzył nadziei”: Dosłownie „wbrew (wszelkim ludzkim) oczekiwaniom, w nadziei zawierzył (Bogu)". Chociaż Abraham miał wiele ludzkich powodów, by ulec zwątpieniu, że kiedykolwiek doczeka się potomka, wierzył, pewny tego, do czego Boża obietnica dawała mu natchnienie. Wziął Boga za słowo i uwierzył w jego stwórczą moc, która sprawić może to, co wydaje się niemożliwe. Izaak stał się w ten sposób urodzony „na skutek obietnicy" (Ga 4,23; por. Rdz 17,16.19; 18,10). 

Katolicki Komentarz Biblijny, prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu, Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Por. Ps 84,5

Chwała Tobie Królu wieków

Szczęśliwi, którzy mieszkają w domu Twoim, Panie,
będą Ciebie wychwalali na wieki.

Chwała Tobie Królu wieków

EWANGELIA
Józef poznaje tajemnicę Wcielenia

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

Jakub był ojcem Józefa, męża Maryi, z której narodził się Jezus, zwany Chrystusem.

Z narodzeniem Jezusa Chrystusa było tak. Po zaślubinach Matki Jego, Maryi, z Józefem, wpierw nim zamieszkali razem, znalazła się brzemienną za sprawą Ducha Świętego. Mąż Jej, Józef, który był człowiekiem prawym i nie chciał narazić Jej na zniesławienie, zamierzał oddalić Ją potajemnie. Gdy powziął tę myśl, oto anioł Pański ukazał mu się we śnie i rzekł: „Józefie, synu Dawida, nie bój się wziąć do siebie Maryi, twej Małżonki; albowiem z Ducha Świętego jest to, co się w Niej poczęło. Porodzi Syna, któremu nadasz imię Jezus, On bowiem zbawi swój lud od jego grzechów”. 

Zbudziwszy się ze snu, Józef uczynił tak, jak mu polecił anioł Pański.
Mt 1,16.18-21.24a

Połączenie rodowodu z tą częścią, zestawienie dwóch epizodów (ukazanie się anioła we śnie; zapowiedź narodzin), które mogły pochodzić z różnych źródeł, i dodanie cytatu o wypełnieniu proroctwa ST czynią ten fragment najbardziej niejasnym urywkiem opowieści o dzieciństwie Jezusa. Tekst wykazuje strukturalne podobieństwa do 21,1-7.

Starożytni biografowie czasami wysławiali cudowne narodziny swoich bohaterów (było to zjawisko szczególnie typowe w Starym Testamencie), nie istnieją jednak bliskie paralele narodzin z dziewicy. Grecy opowiadali historie o bogach mających dzieci z ziemiankami, lecz tekst Ewangelii Mateusza wskazuje, że akt poczęcia był pozbawiony seksualnego charakteru. Stary Testament (i tradycja żydowska) nie przypisywał też Bogu cech płciowych. Opowieści o cudownych narodzinach, które krążyły w starożytnym świecie (w tym opowieści żydowskie, np. 1 Księga Henocha 106), pełne były mistycznej obrazowości (np. niemowląt, które swoim pojawieniem się napełniały dom światłością), co pozostaje w kontraście z prostym narracyjnym stylem tego fragmentu (por. podobnie Wj 2,1-10).

18. Zaręczyny (aram. erusin) były bardziej wiążące od tego, co dziś rozumiemy pod tym terminem. Zwykle wiązało się to z koniecznością zapłaty przez pana młodego przynajmniej części należności za oblubienicę. Okres zaręczyn, trwający zwykle rok, oznaczał, iż oblubienica i oblubieniec byli sobie oficjalnie obiecani, nie skonsumowali jednak jeszcze małżeństwa. Związanie się zaręczonych z inną osobą uznawano za cudzołóstwo (Pwt 22,23-27). U Żydów do złożenia uroczystej obietnicy zawarcia małżeństwa wymagana była obecność dwóch świadków, zgoda obojga młodych (zwykle) i deklaracja pana młodego (u Rzymian wystarczała zgoda oblubieńców). Chociaż w cesarstwie rzymskim używano obrączek, nie jest jasne, czy Żydzi mieszkający w Palestynie stosowali je we wczesnym okresie.

Maryja liczyła przypuszczalnie od dwunastu do czternastu lat (najwyżej szesnaście), Józef najprawdopodobniej od osiemnastu do dwudziestu. Małżeństwo zostało zapewne zaaranżowane przez ich rodziców, za zgodą obojga. W Judei narzeczem mogli przebywać w swoim towarzystwie, lecz w Galilei zgadzano się na to niechętnie - Maryja i Józef mogli wtedy w ogóle nie przebywać ze sobą sam na sam.

”Z narodzeniem Jezusa Chrystusa”: W Judei obietnica małżeństwa dawała prawo do kohabitacji - wspólnego zamieszkania; w m. Yebam, 6,4 i m. Nid. 5,6.7 obietnicę małżeństwa składano dziewczętom w wieku dwunastu i pół roku, lecz te zasady mogły nie obowiązywać w Galilei. Tekst mówi o narodzeniu się Jezusa z dziewicy, milczy na temat zachowania przez Maryję dziewictwa do końca życia, chociaż tego nie wyklucza. Boża interwencja w narodziny Jego wybrańca stanowiła tradycyjny element wiary Izraela (Izaak, Rdz 18,11-14; Jakub, Rdz 25,21; Samuel, 1 Sm 1,4-20); Mt idzie jednak o krok dalej, Bóg zastępuje mężczyznę w roli ojca.

”Ducha Świętego”: Dawna starotestamentowa formuła równoznaczna z bardziej rozpowszechnionym określeniem „duch Boży". Zwrot ten występuje tylko w trzech fragmentach tekstu masoreckiego (Ps 61,13; Iz 63,10-11). Duch Boży był sprawcą ludzkiego życia w Ez 37,1-14; Hi 27,3; Iz 42,5 i brał udział w akcie stworzenia Rdz 1,2. Analizowany werset dostarcza przykładu konkretnego i wyjątkowego twórczego działania. (Zwykle wskazuje się na pozabiblijne paralele: Plutarcha, ”Żywot Numy Pompiliusza 4.4; Filona, De cher. 40-52; 2 Hen 23 [71], niema jednak wielkiego podobieństwa.) Dziewicze poczęcie można uznać za fizyczny znak niewidzialnej, wewnętrznej rzeczywistości narodzin Syna Bożego.

19. Za popełnienie grzechu cudzołóstwa Stary Testament nakładał karę śmierci przez ukamienowanie - kara ta była także stosowana w przypadku niewierności w czasie trwania zaręczyn (Pwt 22,23-24). Jednak w czasach Nowego Testamentu od Józefa wymagano by jedynie oddalenia Maryi, co naraziłoby ją na wstyd - za tego rodzaju przewinienie bardzo rzadko (jeśli w ogóle) wymierzano wówczas karę śmierci. (Zaręczyny miały tak wiążący charakter, że w przypadku śmierci oblubieńca jego oblubienica była uważana za wdowę). Jednak kobieta z dzieckiem, odprawiona z powodu niewierności, miałaby wielkie problemy ze znalezieniem innego męża, pozostając bez środków do życia (jeśli jej rodzice nie żyli).

Ponieważ do przeprowadzenia rozwodu wystarczał prosty dokument poświadczony przez dwóch świadków, Józef mógł rozwieść się z Maryją nie narażając jej na publiczny wstyd. (Obecność sędziego była niezbędna jedynie wówczas, gdy żona domagała się, by mąż udzielił jej rozwodu.) Znacznie późniejsza tradycja "rabinacka podaje, że Maryja obcowała z innym mężczyzną, lecz Józef, biorąc ją za żonę (w. 24), dał do zrozumienia, iż w to nie wierzy.

”był człowiekiem sprawiedliwym”: Sprawiedliwość Józefa wskazuje, że przestrzegał Prawa, jednak współczucie powstrzymało go od domagania się wymierzenia Prawem przepisanej kary, tj. ukamienowania (Pwt 22,20.21).

”potajemnie”: W przeciwieństwie do procedury sądu Bożego i ofiary za posądzenie (Lb 5,11-13).

20. W Starym Testamencie aniołowie przekazywali zwykle ludziom wiadomości podczas snu. W literaturze greckiej zmarli (także pogańscy bogowie) często przynosili wieści, lecz nigdzie w Biblii nie ma o tym wzmianki. Stary Testament wspomina o ludziach, którzy potrafili wyjaśniać sny, takich jak Daniel (Dn 1,17; 2,19-45) i Józef, syn Jakuba (Rdz 37,5-11; 40-41). W większości opowiadań zawartych we fragmencie Mt 1-2 występuje element nadprzyrodzonego kierownictwa (za pośrednictwem snów lub gwiazdy).

”oto”: Ulubiona Mateuszowa partykuła wprowadzająca,

”śnie”: W Biblii gr. słowo onar występuje jedynie w Mt i tylko w rozdz. 1 i 2 oraz w 27,19.

”anioł Pański”: Anioł wyjaśnia Józefowi, że Maryja nie jest cudzołożnicą, czytelnik wie o tym z w. 18.

21. Imię Jezus (w języku aramejskim Jeszua, po grecku Iesous) w języku hebrajskim znaczy „Bóg jest zbawieniem". Pragnieniem rodziców było zwykle, by imiona, które nadawali dzieciom, miały jakieś znaczenie - jeśli nadawał je sam Bóg, miało ono znaczenie szczególne. Stary Testament nauczał, że Boży lud zostanie zbawiony w czasach Mesjasza (Jr 23,5-6). Żydowscy czytelnicy żyjący w I w. rozumieli zbawienie jako coś więcej, niż uzyskanie osobistego przebaczenia. Modlili się o nadejście dnia, w którym Bóg uwolni swój lud od konsekwencji jego grzechów - obcej dominacji. Wielu sądziło, że wyzwolenie to nastąpi, gdy cały naród dokona przemiany i niepodzielnym sercem zwróci się ku Bogu. Jezus przyszedł, by wyzwolić swój lud od jego grzechów i w ten sposób ocalić przed sądem.

”od jego grzechów”: Ewangelista nawiązuje do popularnej etymologii imienia Jezusa (zob. komentarz do w. 1). Mowa o zbawieniu od „grzechów", ponieważ ucisk, wygnanie i obce rządy uważano za karę za grzechy; ucisk zawierał w sobie również oddzielenie od Boga, co stanowi istotę grzechu, który powstrzymuje przed posłuszeństwem przykazaniom. Jezus dokona „zbawienia" przez własną śmierć (26,28), a także przez zwiastowanie królestwa Bożego (4,17). Konflikt z okrutnym królem, przedstawiony w rozdz. 2, potwierdza tę interpretację.

24. Józef postępuje jak bohaterowie wiary Starego Testamentu, którzy okazywali posłuszeństwo Bożemu powołaniu, nawet wówczas gdy wydawało się to sprzeczne ze zdrowy rozsądkiem. Akt zawarcia małżeństwa składał się z przymierza (zawieranego w chwili zaręczyn; kontrakt małżeński obejmował również transakcję pieniężną pomiędzy dwiema rodzinami), uroczystości weselnej i skonsumowania związku (zwykle podczas pierwszej nocy uczty weselnej trwającej siedem dni). Józef oficjalnie poślubia Maryję, lecz wstrzymuje się ze skonsumowaniem małżeństwa. Żydowscy nauczyciele sądzili, że mężczyźni powinni się wcześnie żenić, ponieważ nie są zdolni oprzeć się pokusie (wielu obwiniało kobiety, które nie przykrywały głowy, o wzbudzanie pożądania mężczyzn). Józef, który mieszkał z Marią, lecz zachowywał wstrzemięźliwość, dostarcza zatem wyrazistego przykładu zachowania seksualnej czystości.

uczynił: Podobnie jak patriarchowie w Rdz, Józef okazuje posłuszeństwo Bożym poleceniom.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.
Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

lub
Maryja i Józef znajdują Jezusa w świątyni

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Rodzice Jezusa chodzili co roku do Jerozolimy na Święto Paschy. Gdy Jezus miał lat dwanaście, udali się tam zwyczajem świątecznym. Kiedy wracali po skończonych uroczystościach, został Jezus w Jerozolimie, a tego nie zauważyli Jego rodzice. Przypuszczając, że jest w towarzystwie pątników, uszli dzień drogi i szukali Go wśród krewnych i znajomych.

Gdy Go nie znaleźli, wrócili do Jerozolimy szukając Go. Dopiero po trzech dniach odnaleźli Go w świątyni, gdzie siedział między nauczycielami, przysłuchiwał się im i zadawał pytania. Wszyscy zaś, którzy Go słuchali, byli zdumieni bystrością Jego umysłu i odpowiedziami.

Na ten widok zdziwili się bardzo, a Jego Matka rzekła do Niego: „Synu, czemuś nam to uczynił? Oto ojciec Twój i ja z bólem serca szukaliśmy Ciebie”.

Lecz On im odpowiedział: „Czemuście Mnie szukali? Czy nie wiedzieliście, że powinienem być w tym, co należy do mego Ojca?” Oni jednak nie zrozumieli tego, co im powiedział.

Potem poszedł z nimi i wrócił do Nazaretu; i był im poddany.
Łk 2,41-51a

41-52. Dwunastoletni Jezus w Świątyni. Zakończenie Łukaszowego wstępu, wypowiedź Jezusa o sobie samym i zapowiedź przyszłej wędrówki Jezusa, Syna Bożego, z Galilei do Jerozolimy.

Gdzie to tylko było możliwe, starożytni biografowie umieszczali ważne szczegóły z okresu młodości swoich bohaterów, opowiadające czasami o wyjątkowych zdolnościach dziecka (np. Cyrus, *Józef Flawiusz). W Łk 2,21-40 Jezus przyciąga uwagę proroków, w Łk 41-52 *nauczycieli Prawa.

Źródłem tego fragmentu wydaje się być przed-Łukaszowe opowiadanie o zwiastowaniu, w którym nie było wzmianki o poczęciu Jezusa z dziewicy i którego centralnym punktem był związek Jezusa z Ojcem Przedstawiony w w. 49. Centrum opowiadania stanowiłby zatem fragment 2,41-43.45-46.48-50. Modyfikacja tego tematu znajduje się w ww. 44.47.51-52 oraz w temacie „powinienem" w w. 49. Zob. MNT, 157-62. Źródła opowiadania można upatrywać w skłonności do szukania w chłopcu cech przyszłego dorosłego mężczyzny. Cennym dowodem jest tekst z Józefa Flawiusza, Dawne dzieje Izraela 5.10.4 § 348, w którym czytamy, że Samuel, syn Elkany i Anny, zaczął prorokować w wieku 12 lat, chociaż w 1 Sm 3 nie ma żadnej wzmianki o wieku chłopca. Łukasz wykorzystał to opowiadanie, ponieważ dzięki niemu nawiązał do tematu krzyża, wiary, ojcostwa, konieczności, świątyni i drogi/podróży.

41. Chociaż Prawo wymagało odbycia raz do roku pielgrzymki do Jerozolimy na Święto Paschy (Pwt 16,6), większość Żydów żyjących z dala od stolicy nie mogła pojawiać się tam co roku. Mimo że żydowscy nauczyciele nie zawsze wymagali, by kobiety przybywały do miasta na święto, wiele brało udział w pielgrzymkach. Werset ten może być jeszcze jedną aluzją do Anny z 1 Sm 1,7 i 2,19.

Święto Paschy: Regulacje dotyczące Paschy znajdują się w Wj 23,17; 34,23; Kpł 23,4-14. Tekst może też być aluzją do odbywanej raz w roku pielgrzymki Elkana i Anny (zob. 1 Sm 1,3.21; 2,19).

42. Dwunastoletniemu Jezusowi brakowało jeszcze roku do czasu, gdy stanie się dorosłym Izraelitą i będzie odpowiedzialny za wypełnianie Prawa. (Chociaż w czasach Jezusa oficjalna uroczystość żydowska bar mitzvah mogła jeszcze nie istnieć, analogia tego święta do rzymskich rytuałów związanych z osiągnięciem pełnoletniości wspiera inne dowody potwierdzające oficjalne wejście w wiek dorosły w tym właśnie okresie życia.)

udali się tam zwyczajem świątecznym: Łukasz kładzie nacisk na rodzinę – środowisko w którym dorastał Jezus - i jej oddanie przestrzeganiu Prawa; opowiadanie to stanowi zapowiedź późniejszej podróży Jezusa do Jerozolimy (9,51-19,28), którą odbył wraz z uczniami, słowami i czynami objawiając swój związek z Ojcem. Zob. LaVerdiere, Luke, 39.

43-45. Karawany, które dostarczały ochrony przed zbójcami, były częste w okresie świątecznych pielgrzymek do Jerozolimy. Podróżując w karawanie, w której sąsiedzi z ich miasteczka mogli pilnować dzieci innych członków wspólnoty, Maryja i Józef mogli przypuszczać, że prawie już dorosły Jezus przebywa w towarzystwie rówieśników. Jeśli założymy, że karawana przebywała 30 km (chociaż mogła poruszać się wolniej, zależnie od posiadanych środków transportu i liczby dzieci), Nazaret był oddalony niewiele ponad trzy dni drogi od Jerozolimy (jeśli wędrowcy podążali najkrótszą drogą).

44. w świątyni: Łukasz rozpoczyna swoja uwerturę w świątyni w Jerozolimie (1,5-25). Tam też ją kończy. Owa obszerna inkluzja przygotowuje zakończenie Ewangelii, w którym Łukasz opisuje uczniów wielbiących Boga w świątyni.

46-47. Niektórzy żydowscy nauczyciele z tego okresu prowadzili zajęcia na dziedzińcach świątyni. Mogli być nimi sławni nauczyciele *Hillel i Szammaj. Zadawanie pytań było metodą stosowaną zarówno w nauczaniu, jak i uczeniu się, ważne było jednak, by uczniowie zadawali inteligentne pytania, w przypadku Jezusa zaś również odpowiedzi były inteligentne.

47. Opowiadanie osiąga punkt kulminacyjny w momencie, w którym Łukasz cytuje pierwsze słowa Jezusa. Dowiadujemy się, kim on jest, nie od Gabriela, Marii, Zachariasza, aniołów czy Symeona, lecz z ust samego Jezusa.

powinienem: Greckie słowo dei zawiera w sobie element konieczności, często pojawia się w Łk (18 razy) oraz Dz (22 razy) i „oddaje poczucie boskiego przymusu, zwykle wyrażającego się posłuszeństwem nakazom Pisma, słowom proroctwa czy też wskazuje na dostosowanie wydarzeń do woli Bożej. W tym fragmencie konieczność wypływa z naturalnego związku Jezusa z Bogiem, który domaga się posłuszeństwa" (Marshall, Gospel 129). Zob. też C.H. Cosgrove, NovT26 (1984), 168-190.

w tym, co należy do mego Ojca: Taki wydaje się być sens trudnej gr. frazy en tois tou patros mou, która może także oznaczać „(zaangażowany) w sprawy mojego Ojca” lub „w dom mojego Ojca” (zob. FGL, 443-444). Jezus nie podkreślił znaczenia swoich słów z w. 49 przez dokonanie cudu, o czym czytamy w ewangeliach apokryficznych, szczególnie w Ewangelii dzieciństwa Jezusa św. Tomasza. Wyjaśnia raczej ich sens przez pozostawanie w ukryciu i uczestniczenie w codziennym życiu swojej rodziny „w niemal niewyobrażalnym dla nas, wąskim i prymitywnym środowisku małego miasteczka Bliskiego Wschodu" (Schweizer, Good News 64).

48-51. Przykazanie, by czcić ojca i matkę, było uważane za jedno za najważniejszych w Prawie. Dzieci, które nie osiągnęły jeszcze wieku dorosłego, miały okazywać tę cześć także przez posłuszeństwo. Na temat serca Maryi zob. komentarz do Łk 2,19.

50. nie zrozumieli: Rodzice Jezusa nie rozumieli znaczenia jego związku z Bogiem; a był on ważniejszy od jego związku z nimi. Jednak miecz, o którym mówił Symeon w 2,35, nadal działa.

51. był im poddany: Syn Boży dobrowolnie wypełniał rolę posłusznego. Opowiadanie to stanowi zapowiedź krzyża, akcentując fakt, że Jezus zachował swoją tożsamość pełniąc rolę sługi” (R.E. Brown, Worship 51 [1977] 485). Maria, wzór wierzącego, kontynuuje swoją wędrówkę wiary, rozmyślając nad rolą i przeznaczeniem swojego Syna (zob. 2,19).