Jezusa Chrystusa Najwyższego Kapłana (A)

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

Jezusa Chrystusa Najwyższego i Wiecznego Kapłana (rok A)

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Ofiara Abrahama

Czytanie z Księgi Rodzaju

Gdy Abraham i Izaak przyszli na to miejsce, które Bóg wskazał, Abraham zbudował tam ołtarz, ułożył na nim drwa i związawszy syna swego, Izaaka, położył go na tych drwach na ołtarzu. Potem Abraham sięgnął ręką po nóż, aby zabić swego syna.

Ale wtedy Anioł Pański zawołał na niego z nieba i rzekł: «Abrahamie, Abrahamie!» A on rzekł: «Oto jestem». Anioł powiedział mu: «Nie podnoś ręki na chłopca i nie czyń mu nic złego! Teraz poznałem, że boisz się Boga, bo nie odmówiłeś Mi nawet twego jedynego syna». Abraham, obejrzawszy się poza siebie, spostrzegł barana uwikłanego rogami w zaroślach. Poszedł więc, wziął barana i złożył w ofierze całopalnej zamiast swego syna. I dał Abraham miejscu temu nazwę „Pan widzi”. Stąd to mówi się dzisiaj: «Na wzgórzu Pan się ukazuje».

Po czym Anioł Pański przemówił głośno z nieba do Abrahama po raz drugi: «Przysięgam na siebie, mówi Pan, że ponieważ uczyniłeś to, a nie odmówiłeś Mi syna twego jedynego, będę ci błogosławił i dam ci potomstwo tak liczne jak gwiazdy na niebie i jak ziarnka piasku na wybrzeżu morza; potomkowie twoi zdobędą warownie swych nieprzyjaciół. Wszystkie ludy ziemi będą sobie życzyć szczęścia takiego, jakie jest udziałem twego potomstwa, dlatego że usłuchałeś mego rozkazu».
Rdz 22, 9-18

9-14. Bóg znajduje sobie ofiarę.

11. Anioł Pański przemówił z nieba i otworzył oczy Hagar, by mogła ujrzeć studnię (21,17-19). Ten sam anioł teraz powstrzymuje Abrahama przed zabiciem Izaaka; pośredniczy on w przekazywaniu Bożego słowa i działania.

12. Boży sąd, który rozległ się w głosie anioła, potwierdza całkowite posłuszeństwo Abrahama. Abraham naprawdę lęka się Boga, nie zawahał się bowiem ofiarować Mu swego umiłowanego syna. Ostatecznie nauczył się przekazania kontroli nad własnym życiem, by w ten sposób móc otrzymać je z powrotem jako łaskę.

13. Znalazł się baran ofiarny. To odczytanie zastępuje hebrajskim 'ahad, „jeden”, bezsensowne masoreckie 'ahar, „poza siebie” (hebr. resh [r] i daleth [d] często mylono w rękopisach). Składanie ofiar z dzieci było szeroko rozpowszechnione w Kanaanie i fenickich koloniach w Afryce Północnej. Obrzęd ten praktykowano nawet w Izraelu, na co wskazują słowa potępienia ofiar z dzieci (2 Krl 16,3; Mi 6,7) składanych w czasach kryzysu, jako sposób na odwrócenie Bożego gniewu. Izraelici uważali, że pierworodne dzieci należą do Jahwe (Wj 13,11-16; 34,19-20), lecz „odkupywali" je składając inne ofiary. Opowieść ukazuje, w jaki sposób Bóg pokierował założycielem narodu, by „odkupił" swojego pierworodnego, składając ofiarę ze zwierzęcia. Sposób, w jaki Izrael różni się od swych sąsiadów w tym względzie, jest tylko jednym z aspektów bogatej w treści narracji, nie jest też jej głównym przesłaniem.

14. Motyw Boga „widzącego" wszystko został podwójnie podkreślony - za pomocą nazwy, jaką Abraham nadaje górze, Jahwe [BT: Pan] widzi".

15-19. Ten sam Anioł Pański powtarza teraz po raz siódmy wielkie obietnice (por. 12,2-3.7; 13,14-17; 15; 17; 18) - co wskazuje na punkt kulminacyjny narracji w ich najbardziej szczodrobliwej formie.

albo:

Chrystus przychodzi pełnić wolę Ojca

Czytanie z Listu do Hebrajczyków

Bracia:
Niemożliwe jest, aby krew cielców i kozłów usuwała grzechy.

Przeto Chrystus, przychodząc na świat, mówi: «Ofiary ani daru nie chciałeś, ale Mi utworzyłeś ciało; całopalenia i ofiary za grzech nie podobały się Tobie. Wtedy rzekłem: Oto idę – w zwoju księgi napisano o Mnie – aby spełnić wolę Twoją, Boże».

Wyżej powiedział: «Ofiar, darów, całopaleń i ofiar za grzech nie chciałeś i nie podobały się Tobie», choć składane są zgodnie z Prawem. Następnie powiedział: «Oto idę, aby spełnić wolę Twoją». Usuwa jedną ofiarę, aby ustanowić inną. Na mocy tej woli uświęceni jesteśmy przez ofiarę ciała Jezusa Chrystusa raz na zawsze.
Hbr 10, 4-10

4. Palestyński judaizm głosił, że Dzień przebłagania oraz *nawrócenie są niezbędne, by uzyskać przebaczenie za pogwałcenie *Prawa. Wielu starożytnych filozofów sprzeciwiało się idei krwawej ofiary. Uważali ją za bezsensowną w doskonałej świątyni, której zasady opierają się na rozumie. Nie takie były jednak przesłanki autora, który podobnie jak ludzie należący do większości kultur w historii świata, uznawał potrzebę złożenia ofiary krwawej (Hbr 10,19). Uważał jedynie, że w świątyni niebieskiej ofiary ze zwierząt nie wystarczą do odkupienia Człowieka (Hbr 9,23), dlatego teraz, gdy przyszedł *Chrystus, nie są już konieczne. Mógłby podać wiele precedensów ze *Starego Testamentu, by zrelatywizować aktualność ofiar ze zwierząt (np. 1 Sm 15,22; Ps 51,16; Prz 21,3; Iz 1,11; Jr 11,15; Oz 6,6; Am 5,21-27). Przytacza cytat w celu poparcia swojej tezy (Hbr 10,5-7).

Przed 70 r. po Chr. wielu Żydów z *diaspory i niektórzy Żydzi palestyńscy podkreślali duchowy, przenośny sens ofiary ze zwierząt, lecz niewielu było takich, którzy całkowicie zaprzeczali konieczności składania ofiar. Każdy obywatel starożytnego świata, niezależnie od tego czy był w Świątyni w Jerozolimie, czy nie, słyszał o składaniu ofiar ze zwierząt, co było też tradycyjnym elementem ówczesnej religijności. Niektórzy starożytni filozofowie przeciwstawiali się temu, jednak większość ówczesnych świątyń takie ofiary praktykowała. Autor Listu do Hebrajczyków traktował je jako symbole, które wskazują na doskonałą ofiarę Chrystusa (Hbr 9,23).

"Niemożliwe jest bowiem, aby krew deków i kozłów usuwała grzechy": L. Goppelt określa ten fragment jako próbę oceny systemu ofiar Izraela, która „nie mogłaby być jeszcze bardziej radykalna” (Theology [→ § 42] 2, 256).

5-7. Słowa Ps 40,7-9a zostały przypisane Synowi Bożemu, który wypowiada je w czasie wcielenia. Cytat jest zasadniczo zgodny z tekstem LXX. W tekście masoreckim w. 7b Psalmu brzmi: „otwarłeś mi uszy" (abym mógł słuchać i przestrzegać Bożej woli). Większość rękopisów LXX posiada brzmienie ściśle nawiązujące do tekstu hebr. „ciało mi utworzyłeś". Głównym przesłaniem Psalmu jest, że Bogu milsze jest posłuszeństwo od składania ofiar; nie jest to odrzucenie ofiar, lecz podkreślenie ich mniejszej roli. Ponieważ posłuszeństwo Jezusa wyrażało się w dobrowolnym wydaniu swego ciała (tj. samego siebie) na śmierć, w. 7b LXX odnosi się do niego w tak szczególny sposób, iż sądzono nawet, że brzmienie tekstu mogło zostać zmienione pod wpływem Hbr. 

8. ”ofiar, darów, całopaleń i ofiar za grzech”: Słowa te mają przypuszczalnie wskazywać na cztery główne rodzaje ofiar, tj. ofiar pojednania („ofiar"), ofiar z ciasta („darów"), ofiar całopalnych („całopaleń") i ofiar za grzech. Ostatnie obejmują ofiary przebłagalne (por. Kpł. 5,6-7, gdzie w tekście masoreckim zostały podane nazwy dwóch ofiar),

”choć składa się je na podstawie Prawa”: Słowa te stanową przygotowanie do w. 9, w którym czytamy, że pod tym względem Prawo zostało usunięte.

9. ”Następnie powiedział: Oto idę, abym spełniał wolę Twoją. Usuwa jedną [ofiarę], aby ustanowić inną”: Przedkładanie przez Boga posłuszeństwa nad ofiarę jest interpretowane jako odrzucenie ofiar ST i zastąpienie ich ofiarą, którą Jezus złożył z samego siebie. 

10. Chociaż Stary Testament został napisany w jeżyku hebrajskim i aramejskim (pewne fragmenty), większość Żydów rozsianych w I w. po Chr. po całym Cesarstwie Rzymskim czytała Pismo w greckim przekładzie. Tam, gdzie w zachowanym tekście hebrajskim jest „otworzyłeś moje uszy", większość greckich wersji ma „utworzyłeś mi ciało" (bym czynił Bożą wolę). Komentatorzy żydowscy wybierali zwykle taką wersję brzmienia tekstu, jakiej potrzebowali do wykazania swej tezy (niektórzy dokonywali nawet drobnych adaptacji tekstu, by udowodnić swoje stanowisko). Zarówno autor Listu do Hebrajczyków, jak i jego czytelnicy posługiwali się tutaj greckim przekładem tekstu. W konsekwencji autor wyjaśnia: „Ofiary ani daru nie chciałeś, aleś Mi utworzył ciało (...) abym spełniał wolę Twoją, Boże" (w. 5-7), przez co wskazuje na ostateczną ofiarę ciała Jezusa Chrystusa. Taki sposób argumentacji pasuje do starożytnych żydowskich zasad egzegetycznych i został tutaj całkiem zręcznie przeprowadzony.

”Na mocy tej woli uświęceni jesteśmy”: „Ta wola" oznacza zrealizowaną przez Chrystusa Bożą wolę - złożył w ofierze ciało, które Bóg Mu „utworzył". Ofiarowanie ciała Jezusa oznacza to samo, co przelanie jego krwi; jedno i drugie wyraża całkowite ofiarowanie siebie przez Chrystusa.

Katolicki Komentarz Biblijny, prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001
Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu, Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000

PSALM RESPONSORYJNY
Refren: Przychodzę, Boże, pełnić Twoją wolę.

Nie chciałeś ofiary krwawej ani z płodów ziemi, *
lecz otwarłeś mi uszy;
nie żądałeś całopalenia i ofiary za grzechy. *
Wtedy powiedziałem: «Oto przychodzę.

W zwoju księgi jest o mnie napisane: *
Radością jest dla mnie pełnić Twoją wolę, mój Boże,
a Twoje Prawo *
mieszka w moim sercu».

Głosiłem Twą sprawiedliwość w wielkim zgromadzeniu †
i nie powściągałem warg moich, *
o czym Ty wiesz, Panie.
Sprawiedliwości Twej nie kryłem w głębi serca, *
głosiłem Twoją wierność i pomoc.

Niech się radują i weselą w Tobie *
wszyscy, którzy Ciebie szukają,
a ci, którzy pragną Twojej pomocy, *
niech zawsze mówią: «Pan jest wielki».
Ps 40 (39), 7-8a. 8b-9. 10-11b. 17 (R.: por. 8a i 9a)

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Por. Flp 2, 8-9

Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

Dla nas Chrystus stał się posłusznym aż do śmierci, i to śmierci krzyżowej.
Dlatego Bóg wywyższył Go nad wszystko i darował Mu imię ponad wszelkie imię.

Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

EWANGELIA
Smutna jest dusza moja aż do śmierci

Słowa Ewangelii według Świętego Mateusza

Jezus z uczniami przyszedł do posiadłości zwanej Getsemani i rzekł do nich: «Usiądźcie tu, Ja tymczasem odejdę i tam się pomodlę». Wziąwszy z sobą Piotra i dwóch synów Zebedeusza, począł się smucić i odczuwać trwogę. Wtedy rzekł do nich: «Smutna jest dusza moja aż do śmierci; zostańcie tu i czuwajcie ze Mną».

I odszedłszy nieco do przodu, padł na twarz i modlił się tymi słowami: «Ojcze mój, jeśli to możliwe, niech Mnie ominie ten kielich. Wszakże nie jak Ja chcę, ale jak Ty niech się stanie!»

Potem przyszedł do uczniów i zastał ich śpiących. Rzekł więc do Piotra: «Tak oto nie mogliście jednej godziny czuwać ze Mną? Czuwajcie i módlcie się, abyście nie ulegli pokusie; duch wprawdzie ochoczy, ale ciało słabe».

Powtórnie odszedł i tak się modlił: «Ojcze mój, jeśli nie może ominąć Mnie ten kielich i muszę go wypić, niech się stanie wola Twoja!»
Mt 26, 36-42

36. Przybyli do Getsemani między 10 a 11 wieczorem (w tamtej kulturze była to już późna noc). Wydaje się, że Getsemani obejmowało gaj i prasę oliwną (stąd nazwa miejsca, która znaczy „tłocznia oliwy"). Znajdowało się ono na zachodnim zboczu lub u podnóża Góry Oliwnej, naprzeciw Jerozolimy. Ponieważ noc paschalną należało spędzać w szeroko pojętych granicach Jerozolimy, które nie obejmowały wszakże Betanii, tej nocy nie mogli do niej powrócić (Mt 21,17).

37-38. W opisie cierpienia Jezusa ewangelista korzysta z języka 'Starego Testamentu (Ps 42,5-6.11; 43,5; Jon 4,9; por. Ps 142,3-6; 143,3-4); por. Mt 27,46.

39. Kielich (Mt 20,22; por. 27,48) może być aluzją do starotestamentowego obrazu kielicha sądu wręczanego narodom; zob. komentarz do Mk 10,39. Żydowscy czytelnicy uznaliby za cnotę wypełnienie woli Bożej nawet za cenę własnej szkody (np. 1 Mch 3,59-60; rabini; Zwoje znad Morza Martwego).

40. Uczniowie mieli „czuwać" jak odźwierni, tj. niewolnicy pilnujący drzwi w przypowieści z Mk 13,34-36. W noc paschalną Żydzi mieli w zwyczaju nie spać do późna i rozważać Boże zbawienie. Uczniowie powinni byli wytrwać przy Jezusie - nie zasnąć i zachować czujność. Przypuszczalnie w każdą Paschę swego życia czuwali do późna w nocy. Zgodnie z żydowskim nauczaniem (które mogło być jednak późniejsze), gdyby któryś z obecnych pogrążył się we śnie (nie jedynie drzemał), wyłamałby się tym samym ze wspólnoty. 

41-46. Słowo „pokusa" oznacza tutaj „próbę" - odczytując to słowo w tradycyjnym znaczeniu religijnym Jezus mówi: „abyście mogli wytrwać w próbie, która was czeka". Przeciwieństwo pomiędzy „duchem" i „ciałem" może oznaczać, że chociaż człowiek ma dobre zamiary (Mt 26,33; por. użycie słowa „duch" w wielu fragmentach Księgi Przysłów), ciało jest podatne na zmęczenie. Rzymianie cenili lojalność wynikającą z poczucia obowiązku; judaizm podkreśla wierność Bożemu Prawu aż do śmierci. Tak więc starożytni czytelnicy dostrzegliby heroizm w wielkiej wierności Jezusa swemu powołaniu.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu, Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000

36-46. Modlitwa w Getsemani. Zob. Mk 14,32-42; Łk 22,39-46. Mateusz podąża za narracją Marka, chociaż wyraźniej akcentuje trzy momenty modlitwy Jezusa oraz przesuwa uwagę z powrotu do uczniów na pogrążenie się w modlitwie.

36. z nimi: Mateusz ponownie nawiązuje do sformułowań charakterystycznych dla przymierza; zob. komentarz do 26,29.

Getsemani: Nazwa ogrodu znaczy „prasa oliwna"; znajdował się on w dolinie Cedron. Fragment ten oraz z 6,5-15 zawierają dwie wielkie modlitwy Ewangelii (por. 14,23).

37. Piotra i dwóch synów Zebedeusza: Podobnie jak w 20,20 Mateusz pomija imiona dwóch synów.

38. Smutna: Modlitwa Jezusa jest powtórzeniem Ps 42,6.12; 43,5.

39. Wszakże nie jak Ja chcę: Jezus posłusznie poddaje swoją wolę woli Bożej. Kielich jest kielichem goryczy śmierci (por. 20,22; 26,27.28).

40. nie mogliście czuwać ze Mną: Uczniowie rozczarowali Jezusa nie ostatni raz.

41. Duch (…) ciało: Odpowiada to dwóm przeciwstawnym skłonnościom - dobrej i złej - zwanym w rabinicznej psychologii yesarim.

42. tak się modlił: Mateusz formuje drugą modlitwę Jezusa na wzór 6,10.

Katolicki Komentarz Biblijny, prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001