Liturgia - piękno i zakorzenienie

CZYTANIA

Liczba czytań w historii liturgii była zmienna. Istniały także różnice w tym względzie między Wschodem a Zachodem.

W liturgii syryjskiej na przykład było sześć czytań, w koptyjskiej i syryjskiej cztery, w ormiańskiej trzy. Również liturgia bizantyjska zawierała początkowo trzy czytania, dopiero w VIII wieku przestano odczytywać podczas niej fragmenty Starego Testamentu.

Na Zachodzie – w Afryce, Rzymie i Mediolanie, w liturgii galijskiej i hiszpańskiej, odczytywano Proroków, Listy Apostołów i Ewangelie, a niekiedy również i Psalmy.

W doborze czytań widać również wpływy synagogalne. We wszystkich liturgiach rozpoczynano czytania od Starego Testamentu, później czytano Nowy Testament, a na końcu Ewangelię. Układ ten był odzwierciedleniem przekonania i wiary pierwszych chrześcijan, że Nowy Testament jest wypełnieniem Starego Przymierza.

Stary Testament czytano wybiórczo, powtarzając niektóre fragmenty dosyć często, inne rzadziej, jeszcze inne pomijając zupełnie. Stopniowo też zaczęto skracać, a następnie redukować czytania starotestamentalne, również w liturgii rzymskiej.

Przez pewien czas istniał również zwyczaj czytania tzw. „Akt męczeńskich”. Poświadcza i zezwala na to trzeci synod w Kartaginie (397 r.). Znał go również św. Augustyn, stosowano go też w liturgii galijskiej.

Chociaż od samego początku czytanie Pisma Świętego było uznawane za funkcję zaszczytną to jednak nie było związane z kapłaństwem hierarchicznym. Dopiero od VI wieku zaczęto rezerwować czytanie Ewangelii dla diakona, a niekiedy nawet dla prezbitera.

Czytanie odbywało się z miejsca podwyższonego, aby czytający byli zarówno widziani jak i dobrze słyszani. Był to początkowo niewielki pulpit, z którego później wykształciła się ambona. Z biegiem czasu była ona rozbudowywana: dodano schody do wstępowania na nią i inne – do schodzenia z niej. Przybywało również coraz więcej ozdób. Powstał również problem tzw. „strony lekcji” i „strony Ewangelii”. Wyniknął on z przepisu mówiącego, że lektor powinien odczytywać lekcję zwrócony ku ołtarzowi, diakon natomiast czytając Ewangelię ma być zwrócony do ludu. Stosowano też niekiedy inną regułę: lektor czytając, zwrócony był ku stronie południowej, diakon natomiast ku stronie północnej.

W późnym średniowieczu, kiedy stosowano już tylko jedną ambonę, z której czytano wszystkie czytania, lekcje odczytywane były z niższego stopnia – najwyższy bowiem zarezerwowany był wyłącznie dla Ewangelii.

Na przestrzeni wieków różnie również dobierano czytania. Podobnie jak w synagodze, stosowano czytanie ciągłe – księga za księgą i rozdział za rozdziałem. Poza tym – czytanie półciągłe, dobieranie fragmentów do treści święta, a niekiedy również swobodny wybór. W liturgii starogalijskiej występował także tzw. system centronizacji, polegający na zestawianiu w jedną „całość” odpowiednich zdań z różnych ksiąg.

Pierwszy wykaz perykop (fragmentów Pisma Świętego) przewidzianych do odczytywania podczas liturgii – tzw. „Capitulare” - pochodzi z drugiej połowy VII wieku. Z tego samego okresu pochodzi „Lectionarius” („Cymes”) z Würzburga, księga zawierająca teksty (lekcje i Ewangelie) stosowane w liturgii rzymskiej. Natomiast czytania używane w liturgii jerozolimskiej zawarte są w Lekcjonarzu aramejskim pochodzącym z końca V wieku.

Obecnie w liturgii niedziel i uroczystości stosuje się trzy czytania odczytywane w trzyletnim cyklu: A, B i C (cykl C odczytywany jest w latach podzielnych przez 3). W dni powszednie odczytuje się tylko dwa czytania w cyklu dwuletnim: I i II (czytania pierwszego roku przypadają w lata nieparzyste) przy czym Ewangelia każdego roku jest ta sama. W cyklu dwuletnim stosuje się „lectio semicontinua” – czytanie ciągłe przerywane jest harmonizacją czyli dostosowywaniem tekstów czytań do przeżywanego okresu (w dni powszednie Adwentu, Bożego Narodzenia, Wielkiego Postu i Wielkanocy).