Liturgia - piękno i zakorzenienie

PRZYGOTOWANIE DARÓW (2)

W początkach chrześcijaństwa na Eucharystię przynoszono taki sam chleb, jaki spożywany był na co dzień. Starano się jednak o jego odświętny wygląd – od III wieku odnośnie tego chleba stosowany był termin „corona” oznaczający luksusowy wypiek, natomiast samą hostię określano zwrotem „corona consecrata” (Liber pontificalis). Zwykle przynoszone chleby (dzielone później na mniejsze kawałki i rozdawane wiernym podczas Komunii) były płaskie i miały kształt okrągły i przedzielone były znakiem krzyża. Wyciskanie znaków na chlebie („stemplowanie”) znane było wcześniej w religiach pogańskich np. w Egipcie – tzw. „chleb Berenike”. Również znak krzyża na chlebie znany był jeszcze z czasów przed Chrystusem, jednakże zaczęto interpretować go w duchu chrześcijańskim i z biegiem czasu stał się obowiązkowy.

Od IX wieku zaczęto używać do sprawowania Eucharystii chleba niekwaszonego (zwyczaj konsekrowania chleba kwaszonego zachował się u Greków). Wzrasta również znaczenie samego przygotowania tego chleba, które traktowano nawet jako część Eucharystii. Dlatego też sam wypiek rezerwowano dla kleryków, często mieszaniu mąki towarzyszyły psalmy i modlitwy. Niekiedy wypieku dokonywano w specjalnych domach zwanych „betlejem” (dom chleba) budowanych obok kościołów. W zakonach mąka do wypieku pochodziła ze specjalnie zbieranych kłosów – czynili to zakonnicy ubrani w alby i humerały, w milczeniu zbierali kłos po kłosie dokładnie je oczyszczając. Pośród tych zaś co dokonywali wypieku (również w takich samych strojach jak zbierający) musiał być przynajmniej jeden diakon, a niekiedy nawet i kapłan.

Praktyki te powodowały coraz większe wyłączanie się wiernych z przynoszenia darów oraz rezygnację z łamania chleba przed Komunią. W konsekwencji tego rozpowszechnił się zwyczaj wypieku hostii w sposób „warsztatowy”, za pomocą specjalnych pras, wytłaczających odpowiednie znaki i monogramy.

Słowo „hostia” zaczęło być używane od XIII wieku (wcześniej stosowano określenie „oblatio”) i oznaczało przeznaczone na zabicie zwierzę (łac. „hostio” = „ferio” – zabijam, uderzam). Przypuszcza się, że nawiązano przez to do zdania świętego Pawła: „Chrystus was umiłował i samego siebie wydał za was w ofierze i dani na wdzięczną wonność Bogu” (Ef 5,2).

Inne używane nazwy:

„baranek” – w liturgii bizantyjskiej i koptyjskiej

„pierworodny” (hostia niekonsekrowana) i „gorejący węgiel” (hostia konsekrowana) – w liturgii syryjskiej

„pieczęć” (sfragis) – w liturgii zachodniosyryjskiej i u Greków

Początkowo do sprawowania Eucharystii używane było wino czerwone, a od XVI wieku wino białe (obecnie dopuszczalne jest zarówno jedno jak i drugie). Mieszano także, zgodnie ze zwyczajem rozpowszechnionym w Palestynie, wino z wodą. Reakcją na problemy z tym związane są wczesnochrześcijańskie pisma. Kiedy gnostycy sprzeciwiali się używaniu wina św. Cyprian odrzucił stosowanie samej wody wskazując na symboliczne znaczenie zmieszania wina z wodą - jak wino absorbuje wodę, tak Chrystus złączył ze sobą chrześcijan. Składanie sameo wina to Chrystus bez nas, sama zaś woda to my bez Chrystusa. („Epistola” XIII,13). Podobnie już wcześniej interpretował tę czynność św. Ireneusz z Lyonu w „Adversus haereses” (V, 1,3). Zdarzały się również inne wyjaśnienia nawiązujące do wypłynięcia z boku Chrystusa krwi i wody (J 19,35). Kościół Wschodni natomiast widział w tym obrzędzie symbol złączenia się w Chrystusie natury boskiej i ludzkiej – dlatego też ci, którzy przyjęli monofizytyzm wody nie stosowali.

Obecnie obowiązujące zasady odnośnie chleba i wina podczas Eucharystii podaje Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego:

319. Idąc za przykładem Chrystusa Pana, Kościół do sprawowania Uczty Pańskiej zawsze używał chleba i wina z wodą.

320. Chleb, którego używa się do sprawowania Eucharystii, powinien być czysto pszenny, świeżo wypieczony i niekwaszony, zgodnie ze starożytną tradycją Kościoła łacińskiego.

321. Natura znaku domaga się tego, by materia służąca do sprawowania Eucharystii miała wygląd pokarmu. Wynika stąd, że chleb eucharystyczny, jakkolwiek niekwaszony i w formie tradycyjnej, powinien być tak przyrządzony, aby kapłan w czasie Mszy z ludem mógł rzeczywiście przełamać Hostię na kilka części i rozdzielić przynajmniej niektórym wiernym. Nie wyklucza się jednak małych hostii, gdy wymaga tego większa liczba przyjmujących Komunię świętą lub inne racje duszpasterskie. Czynność łamania chleba, która w okresie apostolskim dała nazwę Eucharystii, wyraźniej ujawni moc i wymowę znaku jedności wszystkich w jednym Chlebie. Będzie też znakiem miłości, ponieważ jeden Chleb dzieli się między braci.

322. Wino do celebrowania Eucharystii powinno być z owocu winnego krzewu (por. Łk 22, 18), naturalne i czyste, to jest bez jakichkolwiek dodatków obcych substancji.

323. Należy troskliwie dbać o to, by chleb i wino przeznaczone do Eucharystii były przechowywane w doskonałym stanie. Tak więc wino należy chronić przed skwaśnieniem, a chleb strzec przed zepsuciem i zeschnięciem, które utrudniłoby jego łamanie.

324. Jeśli po konsekracji lub w czasie przyjmowania Komunii św. kapłan spostrzeże, że zamiast wina wlano wodę, po usunięciu wody do jakiegoś naczynia wlewa do kielicha wino z wodą i konsekruje, wypowiadając słowa dotyczące konsekracji kielicha, nie ma zaś obowiązku powtórnego konsekrowania chleba.