Jezusa Chrystusa Najwyższego i Wiecznego Kapłana (B)

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

Jezusa Chrystusa Najwyższego i Wiecznego Kapłana
Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE
Moje prawo wypiszę na ich sercach

Czytanie z Księgi proroka Jeremiasza

Pan mówi: «Oto nadchodzą dni, kiedy zawrę z domem Izraela i z domem Judy nowe przymierze. Nie takie jak przymierze, które zawarłem z ich przodkami, kiedy ująłem ich za rękę, by wyprowadzić z ziemi egipskiej. To moje przymierze złamali, mimo że byłem ich władcą, mówi Pan.

Lecz takie będzie przymierze, jakie zawrę z domem Izraela po tych dniach, mówi Pan: Umieszczę swe prawo w głębi ich jestestwa i wypiszę na ich sercach. Będę im Bogiem, oni zaś będą Mi ludem.

I nie będą się musieli wzajemnie pouczać, mówiąc jeden do drugiego: Poznajcie Pana! Wszyscy bowiem od najmniejszego do największego poznają Mnie, mówi Pan, ponieważ odpuszczę im występki, a o grzechach ich nie będę już wspominał».
Jr 31, 31-34

Nowe przymierze (31,31-34). Ta krótka wyrocznia została słusznie nazwana „jednym z najgłębszych! I najbardziej wzruszających fragmentów w całej Biblii”

31. ”z domem judzkim”: Ten późniejszy dodatek w porównaniu z w. 33, wyraźnie pokazuje, że nowe przymierze dotyczy całego narodu. To jest jedyny raz, kiedy zwrot „nowe przymierze” został użyty w ST. Jest to poświadczone przez teksty odnalezione w Qumran, lecz znaczenie ogranicza się do Przymierza Mojżeszowego – z silnymi legalistycznymi tendencjami. Oczywiście, zostało ono zreinterpretowane w NT (Łk 22,20; 1 Kor 11,25; zwł. Hbr 8,8-12 – najdłuższy cytat ze ST w NT) 

32. Werset ten jasno dowodzi, że prorok porównuje nowe przymierze z przymierzem na górze Synaj (Wj 19,1-24,18). 

33. ”po tych dniach”: wyrażenie to występuje często u Jeremiasza (7,32; 9,24; 16,14 itd.), mając eschatologiczną wymowę, ponieważ wskazuje na przerwę w historii Izraela na skutek nadzwyczajnej interwencji Jahwe

”wypiszę na ich sercu”: Stare przymierze zostało zapisane na kamiennych tablicach (Wj 31,18; 34,28nn; Pwt 4,13; 5,22), bądź w księdze (Wj 24,7; 2 Krl 23,3). Serce jako materiał piśmienny jest pomysłem Jeremiasza (por. 17,1)> nawet jeśli ma swoją bliską paralelę w Pwt (6,6; 11,18; 30,14).

”Będę im Bogiem”: Ta klauzula przymierza jest szeroko rozpowszechniona (Jr 7,23; 11,4; 24,7; 30,22; 31,1; 32,38; Ez 11,20; 36,28 itd.; Za 8,8; Kpł 26,12).

34. ”pouczać”: W nowej erze pośrednicy tacy jak Mojżesz, kapłani i prorocy będą niepotrzebni, ponieważ Jahwe będzie interweniował bezpośrednio (por. Iz 54,13)

”poznają”: celem życia jest głębokie rozpoznanie Boga w każdym wydarzeniu i sytuacji.

Jaka jest dokładnie natura tego nowego przymierza i jaki związek ma ono z poprzednim? Chociaż niektórzy uczeni są skłonni uznać brak związku między nimi, to jednak zasadniczo są one tym samym: oba zostały zawarte z inicjatywy Jahwe; oba są skoncentrowane na Bogu; jest ten sam naród w obu przypadkach; odpowiedź została zamanifestowana przez to samo posłuszeństwo wobec Prawa, które się nie zmieniło. Nie ma mowy o promulgowaniu nowego prawa. Dlatego nowatorstwo nie dotyczy zasadniczych kwestii przymierza, lecz niezbędnych realizacji i jego środków. Nie zostanie ono zerwane, choć wielokrotnie tak było w przypadku starego (w. 32), ponieważ wszyscy dochowają wierności (w. 34). Przyczyną tak drastycznej zmiany jest fakt, że najgłębsza natura człowieka zostanie stworzona na nowo: prorok przeciwstawia całkowitą niemożność Izraela w dochowaniu starego przymierza, jego obecnej zdolności do wypełniania nowego. W rzeczywistości grzech dla Jeremiasza był drugą naturą ludu Bożego (13,23); brak zaangażowania całym sercem (lēb) tłumaczy dawniej niewywiązywanie się z posłuszeństwa wobec Boga (5,22; por. 17,1). Należy pamiętać, że dla Izraelitów „serce” (lēb) było siedliskiem ludzkiej inteligencji oraz woli. Z tego względu nowatorstwo nowego przymierza dotyczyło samej ludzkość, posiadającej teraz moc do wypełnienia planów Boga wobec niej. Niektórzy uczeni nadal uważają, że wyrocznia ta powinna zostać przypisana redaktorowi deuteronomicznemu; jednakże deuteronomiści nie oczekiwali dania ludziom nowego serca a raczej przemienienia („obrzezania”) starego, dzięki czemu nawrócenie stanie się rzeczywistością (Pwt 10,16; 30,6). Jeremiasz w pewnym okresie żywił tę samą nadzieję (4,4; 9,24-25), kiedy jednak nawrócenie okazało się niemożliwe, robił milowy krok w swojej wierze (31,31-34): Jahwe musi stworzyć nowy lud. Istnieje kontynuacja zasadniczych wątków starego oraz nowego przymierza, lecz zachodzi poważna rozbieżność co do środków danych Izraelowi w celu wypełnienia nowego.

To niezwykłe proroctwo wywarło ogromny wpływ i znalazło swoiste wypełnienie u Ezechiela oraz Deutero-Izajasza. Nie mówili oni o nowym przymierzu, lecz o przymierzu wiecznym, które nie będzie mogło być zerwane (Ez 16,60; 34,25, 37,26; Iz 55,3; 61,8). Jest to możliwe, ponieważ „nowe serce” jest stworzone w narodzie, a „nowy duch” jest mu dany (Ez 11,20; 18,31; 36,26; Iz 59,21).

Katolicki Komentarz Biblijny, prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

33. Wypiszę na ich sercu. Ekstyspicja jest prak­tyką, w której wróżbita zadaje pytanie bóstwu i po­szukuje odpowiedzi, badając wnętrzności ofiarne­go zwierzęcia. Po wykonaniu ekstyspicji kapłani czyniący zaklęcia prosili bóstwo o zapisanie obja­wienia na wnętrznościach zwierzęcia ofiarnego, by można było odczytać boską wolę lub pouczenie. Czasowniki użyte w tym wersecie (put, „zapisy­wać") i rzeczowniki („umysł" = organy wewnętrz­ne, szczególnie wnętrzności; serce) pojawiają się w literaturze akadyjskiej na oznaczenie omenów związanych z ekstyspicją. Jeśli jednak Jeremiasz posługuje się językiem lub koncepcją omenu, jest to jedynie wygodny sposób przekazania jego prze­słania. Boże dekrety i wola mają być poznane po­przez staranne badanie serca Jego ludu. Również język akadyjski posługuje się rzeczownikami serce i umysł w układzie paralelnym, na oznaczenie ośrodka myślenia i emocji.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton, Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

albo:

Udoskonalił na wieki tych, którzy są uświęcani

Czytanie z Listu do Hebrajczyków

Każdy kapłan Starego Testamentu staje codziennie do wykonywania swej służby i wiele razy składa te same ofiary, które żadną miarą nie mogą zgładzić grzechów. Ten przeciwnie, złożywszy raz na zawsze jedną ofiarę za grzechy, zasiadł po prawicy Boga, oczekując tylko, «aż nieprzyjaciele Jego staną się podnóżkiem pod Jego stopy». Jedną bowiem ofiarą udoskonalił na wieki tych, którzy są uświęcani.

Daje nam zaś świadectwo Duch Święty, skoro powiedział: «Takie jest przymierze, które zawrę z nimi po owych dniach, mówi Pan: Nadam prawa moje w ich sercach, także w myśli ich je wypiszę. A na ich grzechy oraz ich nieprawości więcej już nie wspomnę».

Gdzie zaś jest ich odpuszczenie, tam już więcej nie zachodzi potrzeba ofiary za grzechy.
Hbr 10, 11-18

11-14. Autor powraca teraz do swojego podstawowego tekstu - Ps 110,1 - zakładając też Ps 110,4. Wieczny arcykapłan na wzór Melchizedeka (Ps 110,4), który miał zasiadać po prawicy Boga, aż Jego nieprzyjaciele zostaną pokonani (ostateczne pokonanie nieprzyjaciół jest jeszcze kwestią przyszłości, Hbr 2,8), złożył już swoją jednorazową ofiarę. Kapłani nie mogli składać ofiar siedząc.

11. ”każdy kapłan staje codziennie do wykonywania swej służby”: Fakt, że autor używa określenia „każdy kapłan”, zamiast arcykapłan, wskazuje, iż ma na myśli służbę kapłańską wykonywaną codziennie, nie ma już dłużej na uwadze Dnia Przebłagania, lecz wszystkie obrzędy składania ofiar w ST.

12. ”Ten przeciwnie, złożywszy raz na zawsze jedną ofiarę za grzechy, zasiadł po prawicy Boga”: Często wskazywano na dwie przeciwstawne pozycje ciała - stojącą żydowskich kapłanów i siedzącą Chrystusa - jako argument przemawiający przeciwko poglądowi, że ofiara Jezusa jest w dalszym ciągu składana w niebie (zob. komentarz do 8,2-3). Należy jednak zwrócić uwagę na wzajemne przenikanie obrazów z Hbr ilustrujących funkcje spełniane przez Chrystusa. W 8,1 siedząca pozycja Jezusa łączy się z osadzeniem go na tronie. Zasiadając na tronie, Jezus jest przeciwstawiony kapłanom ST, którzy w pozycji stojącej stale wykonują służbę składania ofiar. Czy oznacza to, że ofiarnicza służba Jezusa dobiegła końca? Odpowiedź na to pytanie zależy od tego, na ile poważnie potraktujemy typologię Dnia Przebłagania wykorzystaną wcześniej dla opisania ofiary Jezusa. Wyeliminowanie kapłańskiej służby ofiarniczej jako istotnego elementu niebieskiej egzystencji Jezusa oznaczałoby podanie w wątpliwość sensu zastosowania typologii (tj. jak w teorii W. Loadera, głoszącej, że Hbr ogranicza przebłagalną ofiarę Jezusa do krzyża, zaś jego niebieskie kapłaństwo rozumie wyłącznie jako wstawianie się za ludem). Jeśli jednak typologia Dnia Przebłagania zawiera wizję zarówno ziemskiej, jak i niebieskiej ofiary Jezusa, czy druga nie może być nieustanną ofiarą? W Hbr wieczność jest cechą niebieskiej rzeczywistości. W związku z tym można przytoczyć uwagę Filona, który, podążając za platońskim odróżnieniem aiōn jako pozaczasowej wieczności i chronos jako następstwa czasowego charakterystycznego dla ziemskiego świata (QuodDeus imm. 32), powiada: „Prawdziwą nazwą wieczności jest 'dzisiaj' ” (De fuga et inv.57). Trudno wątpić, że zasiadanie Jezusa po prawicy Boga jest aluzją do Ps 110,1 (por. 1,3; 8,1; 12,2). W. Stott porównuje je do siedzenia Dawida przed Panem i jego modlitwy (2 Sm 7,18), mając na myśli, że Jezus „wstawia się w imieniu swego ludu, prosząc o spełnienie obietnic przymierza" (NTS9 [1962-1963] 62-67). Gdyby jednak autorowi chodziło o takie porównanie, to dlaczego, mimo całego opisu niebieskiej służby Jezusa, w tekście nie zawarł ani jednej jasnej aluzji do fragmentu z 2 Sm.

13. ”oczekując”: Okres od intronizacji Jezusa do jego paruzji stanowi nawiązanie do Ps 110,1b. W przeciwieństwie do Pawła, autor Listu nie wskazuje, kogo rozumie przez nieprzyjaciół, którzy mają zostać poddani Chrystusowi (1 Kor 15,24-26).

14. ”Jedną bowiem ofiarą udoskonalił na wieki tych, którzy są uświęcani”: Przez oczyszczenie ich sumienia, aby mogli wielbić Boga żywego (9,14), Jezus umożliwił swoim naśladowcom dostęp do Ojca; uczestniczą oni w jego kapłańskim uświęceniu (zob. komentarz do 2,10-11).

15-17. To, co zostało wcześniej powiedziane, teraz zostanie potwierdzone przez świadectwo Pisma ("Duch Święty", zob. komentarz do 3,7). Cytowany fragment został zaczerpnięty z proroctwa Jr 31,31-34 dotyczącego nowego przymierza, tekstu wykorzystanego już w 8,8-12. Przytoczone cytaty uzupełniają się, a dokonane zmiany nie mają wpływu na sens tekstu.

15-17. Podobnie jak chrześcijaństwo, judaizm przypisywał dzieło natchnienia Pisma "*Duchowi Świętemu", który w większości nurtów starożytnego judaizmu był uważany za Ducha *proroctwa. Autor przytacza ponownie jeden z wcześniejszych cytatów, Jr 31,31-34 (Hbr 8,12; 10,17), co było praktyką powszechnie stosowaną w wyjaśnianiu później przytoczonych tekstów.

18. Jeśli nowe przymierze (Hbr 8,6-13) obejmuje przebaczenie grzechów oraz puszczenie ich w niepamięć (Hbr 8,12; 10,17), wówczas nie ma potrzeby dokonywania 'przebłagania za grzechy. Autor nie nawiązuje tutaj do ofiar za grzechy lub ofiar przebłagania w przyszłej świątyni Ezechiela (Ez 40,39; 42,13; 43,18-27; 44,29). Przypuszczalnie interpretowałby takie ofiary w sposób symboliczny, w kontekście wystarczalności śmierci Chrystusa (Iz 53 itd.).

”Gdzie zaś jest ich odpuszczenie, tam już więcej nie zachodzi potrze ba ofiary za grzechy”: Wniosek wyciągnięty z ostatnich słów proroctwa, że Bóg nie będzie więcej wspominać grzechów. Nie będzie dłużej ich pamiętał, ponieważ zostały wybaczone. Wypełnienie tej obietnicy stało się możliwe dzięki ofierze Jezusa; ofiara za grzech jest już niepotrzebna. WG. Johnsson sprzeciwia się tłumaczeniu gr. słowa afesis jako „przebaczenie”, utrzymując, że to ostatnie „jest kategorią spoza schematu pojęciowego Hbr” (ExpTim 89 [1977-1978] 104-108; przeciwko temu poglądowi zob. L. Goppelt, Theology 2, 257).

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

PSALM RESPONSORYJNY
Ps 110 (109), 1bcde. 2-3 (R.: por. 4b)

Refren: Jesteś kapłanem, tak jak Melchizedek.

Rzekł Pan do Pana mego: *
«Siądź po mojej prawicy,
aż uczynię Twych wrogów *
podnóżkiem stóp Twoich».

Pan rozciągnie moc Twego berła z Syjonu: *
«Panuj wśród swych nieprzyjaciół!
Przy Tobie panowanie w dniu Twego triumfu, †
w blasku świętości, *
z łona jutrzenki zrodziłem Cię jak rosę».

Refren.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ
Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

Chrystus, chociaż był Synem, nauczył się posłuszeństwa przez to, co wycierpiał.
A gdy wszystko wykonał, stał się sprawcą zbawienia wiecznego dla wszystkich, którzy Go słuchają.
Hbr 5, 8-9

Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

EWANGELIA
To jest Ciało moje. To jest moja Krew

Słowa Ewangelii według Świętego Marka

W pierwszy dzień Przaśników, kiedy ofiarowywano Paschę, Jezus, gdy jedli, wziął chleb, odmówił błogosławieństwo, połamał i dał uczniom, mówiąc: «Bierzcie, to jest Ciało moje». Potem wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie, dał im, i pili z niego wszyscy. I rzekł do nich: «To jest moja Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana. Zaprawdę, powiadam wam: Odtąd nie będę już pił napoju z owocu winnego krzewu aż do owego dnia, kiedy pić będę go nowy w królestwie Bożym».
Mk 14, 22-25

14,22. Człowiek będący głową domu zwyczajowo składał przed posiłkiem dziękczynienie za chleb i wino, szczególne błogosławieństwo wypowiadano jednak nad chlebem i winem w czasie wieczerzy paschalnej (chociaż przypuszczalnie nie w takiej formie, jaka została później przyjęta). Żydzi raczej łamali chleb na kawałki, niż kroili. W słowach "to jest Ciało moje" można dopatrywać się nawiązania do tradycyjnej formuły wypowiadanej nad chlebem paschalnym: "To chleb niedoli, który jedli nasi przodkowie, wychodząc z Egiptu". 

14,23. Podczas wieczerzy paschalnej wypijano cztery kielichy czerwonego wina. Jeśli zwyczaj ten obowiązywał jeszcze w I w. po Chr., kielich ten mógł być czwartym, po którym następowało błogosławienie chleba. (Inni uczeni sugerowali, że chodzi tutaj o trzeci kielich. Wydaje się, że pod koniec I w. zwyczaj wypijania czterech kielichów praktykowany był zarówno podczas żydowskich, jak i grecko-rzymskich uczt.) Żaden z biesiadników nie miał własnego kielicha - zwyczajowo podawano sobie z rąk do rąk jedno naczynie. 

14,24. Zawarcie przymierza było przypieczętowywane krwią ofiar. Bóg ocalił swój lud w Egipcie dzięki krwi baranka paschalnego. Słowa "za wielu" stanowią przypuszczalnie aluzję do Iz 53. Rytuał paschalny zawierał wyjaśnienie kielicha, nie interpretowano go jednak jako krwi, bowiem żydowskie prawo i obyczaje sprzeciwiały się idei picia krwi jakiegokolwiek stworzenia - szczególnie zaś ludzkiej. 

14,25. Śluby abstynencji były zjawiskiem powszechnym w palestyńskim judaizmie ("Nie będę jadł tego i tego, dopóki to i to się nie stanie"). Jezus najwyraźniej ślubuje, że nie będzie pił wina, dopóki nie nadejdzie królestwo Boże i przypuszczalnie odmawia wypicia czwartego kielicha. Żydowska tradycja często przedstawiała królestwo jako ucztę, na której według Biblii nie zabraknie wina (Am 9,13). Żydowskie błogosławieństwa wypowiadane nad winem określały wino mianem „owocu winnego krzewu”. 

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,
Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

Wieczerza (14,22-25)

Markowa wersja Ostatniej Wieczerzy (zob. Mt 26,26-29; por. 1 Kor 11,23-25; Łk 22,15-20) łączy chleb i wino spożywane podczas ostatniego posiłku Jezusa i uczniów z jego bliską śmiercią, i interpretuje te wydarzenia w świetle starotestamentowych tradycji ofiarnych (zob. Wj 24,8; Iz 53,12) oraz nadziei związanej z ucztą mesjańską w królestwie Bożym.

22. Bierzcie, to jest Ciało moje: Uczniowie zostają zaproszeni do uczestnictwa w ofiarnej śmierci Jezusa. Tłumaczenie greckich słów jako „to oznacza” czy „to symbolizuje” nie oddaje realizmu słów Jezusa.

23. wziął kielich: Podczas wieczerzy paschalnej chlebem łamano się na początku, zaś z kielicha (zwykle były trzy kielichy) pito w trakcie posiłku. W przedstawionej scenie Jezus wznosi kielich po łamaniu chleba (Por. 1 Kor 11,25; Łk 22,20), co wskazuje, że nie był to oficjalny posiłek paschalny.

24. To jest moja Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana: Słowa „Krew Przymierza" nawiązują do Wj 24,8, w którym Mojżesz przypieczętowuje przymierze, pokrapiając Izraela krwią zwierząt ofiarnych. Określenie „która za wielu będzie wylana" jest aluzją do Iz 53,12 (jeden z fragmentów o cierpiącym Słudze) i nadaje działaniom Jezusa wymiar ofiary. Dwie aluzje do ST charakteryzują śmierć Jezusa jako ofiarę za innych. Zwrot hyper pollon, „za wielu", oparty na hebrajskiej konstrukcji z Iz 53,12, znaczy „za wszystkich", nie zaś jedynie za kilku.

25. aż do owego dnia, kiedy pić go będę nowy w królestwie Bożym: Końcowa wypowiedź Jezusa odnosi Ostatnią Wieczerzę do uczty mesjańskiej (zob. 6,35-44; 8,1-9). Zamiast postrzegać Ostatnią Wieczerzę (i Eucharystię) jako wydarzenie odosobnione, należy łączyć ją z wcześniejszymi posiłkami spożywanymi przez Jezusa z celnikami i grzesznikami (zob. 2,16) oraz z przyszłą ucztą eschatologiczną.

Katolicki Komentarz Biblijny,
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.