Znak obecności Chrystusa. Zgromadzenie liturgiczne i jego przewodniczący.

Wydaje się, że jedynie słusznym sposobem będzie wzajemna komplementarność, która doprowadzi do bardziej integralnego ujęcia teologii misterium Eucharystii. Trudno tutaj omówić szczegółowo istotne elementy obu teologii Eucharystii, ich różnice, a zwłaszcza konsekwencje w duchowości i w życiu religijnym wiernych. Jest faktem, iż powoli dochodzimy do w miarę integralnej i zgodnej z pierwotną tradycją Kościoła, wizji Eucharystii. Znaczne postępy na tej drodze poczynił nowy Katechizm Kościoła katolickiego (nn. 1322-1419). W naszej refleksji pragniemy jedynie głębiej spojrzeć na teologię zgromadzenia eucharystycznego.

b) Zgromadzenie liturgiczne znakiem obecności Chrystusa

Dowartościowanie zgromadzenia liturgicznego pod względem teologicznym, a co za tym idzie - również liturgicznym i pastoralnym, należy zaliczyć do zasadniczych osiągnięć posoborowej odnowy w Kościele.

Udział w zgromadzeniu liturgicznym, zwłaszcza eucharystycznym, zaczęto uważać za element konstytutywny życia chrześcijańskiego, a samo zgromadzenie jako podmiot sprawowanej liturgii. Uczestnictwo stało się też bardziej świadome i czynne.

Stało się czymś oczywistym, że zgromadzenie liturgiczne stanowi podstawowy znak teologiczny, który powinien być poprawnie odczytany, a nie w sposób dowolny lub alegoryczny, jak czyniono to ze szkodą dla właściwego rozumienia liturgii w minionych wiekach. Podstawą teologicznej interpretacji każdego znaku liturgicznego, w tym również znaku zgromadzenia liturgicznego, muszą być teksty biblijne i patrystyczne. Nie wystarczy już dziś jedynie prawne określenie zgromadzenia liturgicznego, jako grupy ludzi ochrzczonych, zebranych w imię Chrystusa (Mt 18, 20) celem sprawowania liturgii, w oparciu o zatwierdzone przez kompetentną władzę kościelną księgi liturgiczne. Określenie to musi być uzupełnione istotnymi elementami teologicznymi, na nowo przypomnianymi na Soborze Watykańskim II. Podstawową treść teologiczną zgromadzenia liturgicznego można sprowadzić do następujących wymiarów: chrystologicznego, pneumatologicznego i eklezjalnego.

Jeśli chodzi o wymiar chrystologiczny, to w formach pobożnościowych od wieków średnich prawie zapomniano o fundamentalnej prawdzie, iż również w zgromadzeniu liturgicznym obecny jest Chrystus, cały: Głowa i członki. Prawie cała wówczas uwaga koncentrowała się przede wszystkim na realnej obecności pod postaciami eucharystycznymi, co znalazło swój wyraz w mocno rozbudowanych formach kultu i pobożności eucharystycznej, zarówno podczas, jak i poza Mszą Świętą. W tym samym jednak czasie zaczęła zanikać świadomość wielorakiej obecności Chrystusa w celebrowanej liturgii. Przedsoborowe oficjalne dokumenty Kościoła nie poświęcają specjalnej uwagi obecności Chrystusa w zgromadzeniu liturgicznym. W encyklice Mediator Dei obecność, "gdzie są dwaj albo trzej zebrani w imię moje" (Mt 18,20) wymieniona jest na ostatnim miejscu, i to w odniesieniu do zgromadzenia, które zbiera się głównie na modlitwę godzin. Więcej uwagi zgromadzeniu liturgicznemu poświęcają dociekania teologiczne, w których jest ono na nowo odkrywane i teologicznie pogłębiane. Najdalej idące były stwierdzenia Aimon-Marie Roguet, który pisał o realnej obecności Chrystusa w zgromadzeniu liturgicznym, bez której nie byłoby Jego realnej obecności również w Eucharystii.

O sposobach obecności Chrystusa w liturgii soborowa Konstytucja liturgiczna mówi w artykule 7, i to w kontekście teologii zgromadzenia, stwierdzając w poprzedzającym artykule, iż "w dzień Zesłania Ducha Świętego Kościół ukazał się światu" jako zgromadzenie tych, "którzy przyjęli mowę Piotra, >zostali ochrzczeni< i >trwali w nauce Apostołów i we wspólnocie, w łamaniu chleba i w modlitwie (...) chwaląc Boga< (Dz 2,41-42.47). Od tego czasu Kościół nigdy nie zaprzestawał zbierać się na odprawianie paschalnego misterium, czytając to, >co było o Nim we wszystkich pismach< (Łk 24,37), sprawując Eucharystię" (KL 6).