Znak obecności Chrystusa. Zgromadzenie liturgiczne i jego przewodniczący.

Soborowa eklezjologia w swoich dociekaniach poszła jednak o krok dalej. Czerpie ona przede wszystkim z nauki Ojców Kościoła. Już badania patrystyczne o. Henri de Lubac wykazały, że pojęcie Corpus mysticum oznacza przede wszystkim Eucharystię, i że idea Kościoła jako Ciała Chrystusowego była nierozłącznie związana z ideą Eucharystii. Tak powstała eklezjologia eucharystyczna, którą częściej nazywa się eklezjologią communio. Według J. Ratzingera właśnie "ta eklezjologia communio stała się w istocie głównym elementem nauki Soboru Watykańskiego II o Kościele, stała się tą nową, a zarazem absolutnie pierwotną rzeczą, którą Sobór chciał dać nam w darze". Eklezjologia eucharystyczna widzi w Ostatniej Wieczerzy właściwy akt założenia Kościoła. Tylko w tym kontekście chrystologicznym należy mówić o Kościele jako ludzie Bożym, do którego należą wszyscy ochrzczeni. Eklezjologia soborowa zakłada łączne traktowanie Kościoła jako sakramentu i ludu Bożego. Jezus daje >swoim< w darze "liturgię swej śmierci i zmartwychwstania, a tym samym święto życia". Znak Przymierza z Synaju staje się rzeczywistością, staje się wspólnotą krwi i życia między Bogiem a człowiekiem. Wieczerza Pańska jest antycypacją Krzyża i Zmartwychwstania. Według Ojców Kościoła w tym samym dniu, kiedy została odprawiona Ostatnia Wieczerza i kiedy z otwartego boku Chrystusa wypłynęła krew i woda, narodził się Kościół. W tym samym dniu, gdyż według biblijnego liczenia czasu czwartkowy wieczór należał już do piątku.

Nie należy zapominać, iż sprawowana przez zgromadzenie liturgia jest czynnością "całego Chrystusa" (Głowy i członków), a więc "liturgię celebruje cała wspólnota, Ciało Chrystusa zjednoczone ze swoją Głową". Jedność ciała nie eliminuje różnorodności członków. Chrystus dla wzrostu i dobra swego Kościoła ustanowił "rozmaite posługi" (KK 18). Dlatego swoje miejsce i zadania w Kościele mają również ludzie świeccy, którzy zostali "wcieleni przez chrzest w Chrystusa" i stali się "na swój sposób uczestnikami kapłańskiego, prorockiego i królewskiego urzędu Chrystusowego, ze swej strony sprawują właściwe całemu ludowi chrześcijańskiemu posłannictwo w Kościele i w świecie" (KK 31). Wszyscy też ochrzczeni, niezależnie od pełnionych urzędów i posług, z racji chrztu są "równi co do godności i działania, na skutek czego każdy, zgodnie z własną pozycją i zadaniem, współpracuje w budowaniu Ciała Chrystusowego".

Hierarchiczną strukturę zgromadzenia liturgicznego ustanowił sam Chrystus. To On sam "jest źródłem każdej posługi w Kościele. On ją ustanowił, wyposażył we władzę, wyznaczył posłanie, ukierunkowanie i cel" (KKK 874). Podobnie precyzuje to również dokument soborowy: " Chrystus Pan dla pasterzowania Ludowi Bożemu i ustawicznego ludu tego pomnażania ustanowił w Kościele swym rozmaite posługi święte, które mają na celu dobro duchowe całego Ciała. Wyposażeni bowiem we władzę świętą szafarze służą swoim braciom, aby wszyscy, którzy są z Ludu Bożego (...) osiągnęli zbawienie" (KK 18).

Hierarchiczna cecha Kościoła, który objawia się w zgromadzeniu liturgicznym, ma równocześnie charakter służebny, nazywany także diakonijnym. Wszystkie elementy strukturalne Kościoła wyrażają się w biblijno - patrystycznych pojęciach: martyria, leiturgia, diakonia. Są one następstwem realizacji potrójnej misji Chrystusa: profetycznej (charyzmatycznej), kapłańskiej i pasterskiej. Dokonuje się to mocą Ducha Świętego, co wyraźnie stwierdza św. Paweł: "Różne są dary łaski (charismata), lecz ten sam Duch; różne są też rodzaje posługiwania (diakonia), ale jeden pan; różne są wreszcie działania (energemata), lecz ten sam Bóg, sprawca wszystkiego we wszystkich" (1 Kor 12, 4). Dlatego "ustanowił Bóg w Kościele najpierw Apostołów, po wtóre proroków, po trzecie nauczycieli, a następnie tych, co mają dar czynienia cudów, wspierania pomocą, rządzenia oraz przemawiania rozmaitymi językami" (1 Kor 12,28). Wszystkie te dary i posługi mają służyć budowaniu Kościoła - Ciała Chrystusowego: "Każdemu zaś z nas została dana łaska według miary daru Chrystusowego. (...) I On ustanowił jednych Apostołami, innych prorokami, innych ewangelistami, innych pasterzami i nauczycielami dla przysposobienia świętych do wykonywania posługi, celem budowania Ciała Chrystusowego" (Ef 4,7-12). Różnorodność posług w Kościele jest zatem szczególnym darem Ducha Świętego, który sprawia, że Kościół wzrasta jako zgromadzenie i staje się Kościołem - Wspólnotą służebną.