Znak obecności Chrystusa. Zgromadzenie liturgiczne i jego przewodniczący.

2. Przewodniczący zgromadzenia liturgicznego

Teologiczna refleksja nad posługami w Kościele (ministeriami) w sposób szczególny rozwinęła się w okresie posoborowym, co wiąże się zwłaszcza z pogłębioną eklezjologią, ukazaną w Konstytucji dogmatycznej o Kościele. Niewątpliwy wpływ na rozwój teologii posług wywarł również przeżywany w ostatnich dziesięcioleciach kryzys kapłaństwa ministerialnego oraz dowartościowanie posług ludzi świeckich, nie wyłączając kobiet. Możemy zauważyć przejście od potrydenckiej dualistycznej koncepcji hierarchia - wierni do teologii Vaticanum II, streszczającej się w trzech pojęciach-relacjach: jedyne i najwyższe kapłaństwo Chrystusa, które realizuje się w kapłaństwie służebnym oraz kapłaństwie powszechnym wiernych. Wynika z tego, iż właśnie to jedyne kapłaństwo służebne Chrystusa staje się normą i wzorem każdej posługi (służby) w Kościele.

Wśród posług, jakie od najdawniejszych czasów sprawuje się w Kościele, "pierwsze miejsce, jak świadczy tradycja, zajmuje urząd (munus) tych, którzy ustanowieni biskupami, dzięki sukcesji sięgającej początków, rozporządzają latoroślami wyrosłymi z nasienia apostolskiego" (KK 20). Soborowa eklezjologia z naciskiem podkreśla, że Kościół to zgromadzenie rozproszonych przez grzech dzieci, które Bóg ponownie zgromadza, aby stał się "ludem świętym, zjednoczonym i zorganizowanym pod zwierzchnictwem biskupów" (KL 26). Biskup jest bezpośrednią i widzialną zasadą jedności i wzajemnej więzi. Dlatego nie ma Kościoła bez prawowitego biskupa, jak też nie istnieje pojęcie biskupa poza Kościołem.

Soborowa Konstytucja liturgiczna uważa kapłana (prezbitera) za przedstawiciela biskupa w sprawowanej - zwłaszcza w parafiach - liturgii. Uzasadnia to faktem, iż "biskup w swoim Kościele nie może osobiście zawsze i wszędzie przewodniczyć całej owczarni, dlatego powinien koniecznie utworzyć (...) parafie, lokalnie zorganizowane pod przewodnictwem duszpasterza, zastępującego biskupa. One bowiem w pewien sposób przedstawiają widzialny Kościół ustanowiony na całej ziemi" (KL 42). Dokument domaga się ponadto, aby "w umysłach i praktyce wiernych oraz duchowieństwa życie liturgiczne parafii i jego związek z biskupem zostały pogłębione" (tamże). Natomiast Konstytucja dogmatyczna o Kościele nazywa kapłanów pomocnikami biskupa (n. 20, 21), a Dekret o posłudze i życiu kapłanów stwierdza, iż prezbiterów "konsekruje Bóg przez posługę biskupa, aby stawszy się w specjalny sposób uczestnikami kapłaństwa Chrystusowego, w sprawowaniu świętych czynności działali jako słudzy Tego, który w liturgii wykonuje stale dla nas swój urząd kapłański przez swego Ducha" (n. 5).

Również najstarsze pisma patrystyczne kapłana wymieniają zawsze w kontekście kolegium prezbiterów zjednoczonych z biskupem. Pomijamy tu dyskusję nad faktem, iż prezbiterzy niektórych kolegiów są nazywani także episkopoi. To zagadnienie było przedmiotem licznych badań. Giuseppe d�Ercole, znawca problematyki, twierdzi, że najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem jest przyjęcie faktu istnienia dwóch typów kolegiów prezbiterów (starszych): jednego złożonego z biskupów i prezbiterów i drugiego złożonego tylko z prezbiterów. Św. Ignacy Antiocheński pisze wyraźnie o presbyterium w Magnezji, że jest ono godną koroną duchową swego biskupa, a kolegium w Efezie jest związane z biskupem jak struny z cytrą, i stanowi ono z biskupem i diakonami tak doskonałą jedność, jak jeden ołtarz. Według niego kolegium prezbiterów, któremu prawie zawsze przewodniczy biskup, sprawuje liturgię, zwłaszcza Eucharystię, "nikomu nie wolno czynić niczego bez biskupa. Tylko ta liturgia eucharystyczna jest autentyczna, jaką sprawuje biskup lub ten, kogo on do tego upoważni".

Prezbiterium lokalnego Kościoła z biskupem ściśle wiąże świadectwo wspomnianego już Hipolita Rzymskiego, który w Traditio apostolica stwierdza, iż w święceniach kapłańskich prezbiterzy razem z biskupem wkładają ręce "z racji wspólnego i podobnego ducha kapłaństwa" (propter communem et similem cleri spiritum). O jedności prezbiterów z biskupem świadczy również rzymski zwyczaj tzw. kościołów stacyjnych, a jeszcze bardziej zwyczaj tzw. fermentum, stosowany aż do IX wieku. Polegał on na tym, że cząstkę konsekrowanego przez papieża chleba (sancta) prezbiterzy - kardynałowie wkładali do kielicha podczas sprawowania Eucharystii w swoich kościołach tytularnych w podrzymskich miejscowościach. Zachował się m.in. opis przekazania fermentum w Wigilię paschalną z VIII wieku. Był to znak sakramentalnej jedności biskupa z prezbiterami i całym Kościołem lokalnym, w myśl słów: "Ponieważ jeden jest chleb, przeto my, liczni, tworzymy jedno Ciało. Wszyscy bowiem bierzemy z tego samego chleba" (1 Kor 10,17). Do dziś wpuszczany do kielicha kawałek hostii, w sposób symboliczny, wskazuje nadal na jedność biskupa z prezbiterium lokalnego Kościoła.

Na mocy sakramentu kapłaństwa, w oparciu o teksty obrzędu święceń, prezbiterzy, na podobieństwo Chrystusa, Najwyższego i Wiekuistego Kapłana (Hbr 5,1-10; 7,24; 9,11-28) wyświęcani są, aby: 1) głosić Ewangelię i zwiastować wszystkim słowo Boże; 2) być pasterzami wiernych; 3) sprawować kult Boży jako prawdziwi kapłani Nowego Testamentu; 4) uczestniczyć w swoim stopniu święceń w urzędzie jedynego Pośrednika, Chrystusa (1 Tm 2,5); 5) swój święty urząd (munus sacrum) sprawować przede wszystkim w liturgii, a zwłaszcza w Eucharystii i pozostałych sakramentach; 6) działać w zastępstwie (in persona) Chrystusa i głosić Jego misteria; 7) łączyć modlitwy wiernych z ofiarą Tego, który jest ich Głową; 7) uobecniać we Mszy świętej, "aż do przyjścia Pańskiego (por. 1 Kor 11,26) jedyną Ofiarę Nowego Testamentu, mianowicie Chrystusa, ofiarującego się raz jeden Ojcu na ofiarę niepokalaną (por. Hbr 9,11-28), oraz przydzielać owoce tej ofiary" (KK 28).