Krzyż na piersi

Order wojenny Virtuti Militari (cnocie żołnierskiej) jest najwyższym polskim odznaczeniem wojskowym, nadawanym za wybitne zasługi wojenne. Poza tym jest to najstarszy order wojskowy na świecie, wśród odznaczeń nadawanych do dzisiaj. Virtuti Militari został ustanowiony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 22 czerwca 1792 roku po zwycięskiej bitwie pod Zieleńcami. Wręczenie pierwszych 15 medali nastąpiło 25 czerwca 1792 roku, a odznaczeni utworzyli pierwszą kapitułę Orderu z Królem jako Wielkim Mistrzem Orderu Virtuti Militari. Wśród odznaczonych byli ks. Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko.

Pierwotnie odznaczenie miało kształt owalny. Na awersie umieszczone były monogramy SAR (Stanislaus Augustus Rex ) na królewskiej koronie, a pod nią dwie wawrzynowe gałązki związane wstążką. Na rewersie widniał napis Virtuti Militari i wawrzyny ze wstążką. Oryginalna sztanca pierwszego orderu znajduje się w Mennicy Warszawskiej. Prawdopodobnie na przełomie sierpnia i września 1792 roku stworzono statut orderu oraz nadano mu formę która z małymi zmianami przetrwała do dziś. Jest to forma krzyża. Awers był emaliowany na czarno. W środku umieszczono na złotej tarczy otoczonej emaliowanymi na zielono liśćmi wawrzynu białego orła – na ramionach widniał napis Virtuti Militari. Na rewersie w środku otoczony liśćmi wawrzynu znak Pogoń (herb Wielkiego Księstwa Litewskiego), a pod nim data 1792. Na ramionach umieszczono napis SARP (Stanislaus Augustus Rex Poloniae). W 1808 roku usunięto Pogoń, a na to miejsce umieszczono napis Rex et Patria (Za króla i ojczyznę). Po odzyskaniu niepodległości, po raz kolejny zmieniła się forma orderu. Usunięto inicjały króla, a wprowadzono dewizę Honor i Ojczyzna. Wstążka orderu ma barwę ciemnoniebieską z czarnymi wąskimi paskami po bokach.

W 1920 roku miało miejsce pierwsze odznaczenie krzyżem za walki niepodległościowe. Najmłodszym kawalerem został, pośmiertnie, 13 letni obrońca Lwowa Antoś Petrykiewicz. Ostatecznie przyznawanie zakończono w 1923 roku. Jest to order wojenny więc przyznaje się go tylko w czasie wojny i kilka lat po wojnie. Kawalerom orderu przysługiwały pewne przywileje, między innym 80% zniżki kolejowej i pensja 300 zł. W okresie do 1939 roku nadano krzyże również dwóm miastom. Były to Lwów i Verdun. Praktykowano również zarówno przed wojną jak i po, nadawanie odznaczeń jednostkom wojskowym za wybitną postawę całego oddziału. Odznaczany był wtedy np. sztandar jednostki. W trakcie II wojny światowej kapituła znajdująca się przy Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie nadała 5573 krzyże. W 1940 roku uhonorowano także Warszawę, a wstęga i order znajdują się do dziś w herbie wielkim Warszawy. W okresie 1943 -1989 wprowadzono pewne zmiany. Przede wszystkim usunięto koronę z orła, i umieszczono napis RP, a od 1952 roku PRL. Poza tym władze komunistyczne nadawały order głównie generałom i marszałkom sowieckim, oraz zasłużonym dla ruchu komunistycznego. W okresie PRL nie przestrzegano również zwyczaju nadawania orderu tylko w czasie wojny. Po 1989 roku przywrócono nazwę, kapitułę, formę i statut Virtuti zgodnie z ustawą z 1933 roku. Trzy razy pozbawiono orderu. Uchylono ustawę nadania odznaczenia Leonidowi Breżniewowi, Iwanowi Sierowowi oraz Wincentemu Romanowskiemu.

Krzyż Virtuti Militari do dziś cieszy się dużym szacunkiem. Jest kojarzony z poświęceniem i bohaterstwem, a także jest symbolem ciągłości historii Wojska Polskiego. Jako najwyższy wyraz szacunku i uznania męstwa, w trakcie kampanii wrześniowej dochodziło do odznaczania żołnierzy na polu bitwy przez dowódców nawet własnym krzyżem zdjętym z piersi. Wymownym symbolem jest również umieszczanie krzyża Virtuti na cmentarzach i mogiłach żołnierskich, np. na Powązkach jako pamięć o bohaterstwie wszystkich poległych żołnierzy.