Świętych Archaniołów Michała, Gabriela i Rafała

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

Czytania mszalne

PIERWSZE CZYTANIE 
Zastępy aniołów służą Bogu

Czytanie z Księgi proroka Daniela

Patrzałem, aż postawiono trony, a Przedwieczny zajął miejsce. Szata Jego była biała jak śnieg, a włosy Jego głowy jakby z czystej wełny. Tron Jego był z ognistych płomieni, jego koła - płonący ogień. Strumień ognia się rozlewał i wypływał od Niego. Tysiąc tysięcy służyło Mu, a dziesięć tysięcy po dziesięć tysięcy stało przed Nim. Sąd zasiadł i otwarto księgi.

Patrzałem w nocnych widzeniach: a oto na obłokach nieba przybywa jakby Syn Człowieczy. Podchodzi do Przedwiecznego i wprowadzają Go przed Niego. Powierzono Mu panowanie, chwałę i władzę królewską, a służyły Mu wszystkie narody, ludy i języki. Panowanie Jego jest wiecznym panowaniem, które nie przeminie, a Jego królestwo nie ulegnie zagładzie.
Dn 7,9-10.13-14 

9-14. Opis sądu w niebie, podczas którego czwarta bestia zostaje potępiona i zgładzona, w całości należy (z wyjątkiem w. 11 a) do pierwotnej warstwy tekstu.

13. ”jakby Syn Człowieczy”: Lub „mający postać człowieka". Obraz, jaki ukazał się w wizji, przypominał ludzką postać, podobnie jak pierwsze cztery obrazy przypominały różne zwierzęta. Tamte wyszły z wielkiej otchłani, tj. z mocy zła; Syn Człowieczy przybywa z góry, „na obłokach nieba", tj. od Boga. Podobnie jak bestie symbolizowały pogańskie królestwa, tak ten, który przybywa w postaci człowieka symbolizuje „świętych Najwyższego" (w. 18). Dlatego w obecnym kontekście przybywający w postaci człowieka nie jest prawdziwą osobą, lecz symbolem. Ponieważ jednak w Dn myśl o „królestwie" zwykle niezauważalnie przeradza się w myśl o „królu", wyobrażenie „Syna Człowieczego" mogło się przesunąć od przenośni językowej, oznaczającej teokratyczne królestwo, do terminu oznaczającego samego mesjańskiego króla. Zmiana ta pojawia się w Księdze Henocha, napisanej sto lub dwieście lat przed czasami Chrystusa (na temat użycia tego określenia przez Jezusa w odniesieniu do siebie.

Katolicki Komentarz Biblijny, prac. zbiorowa,
Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

 7,9. Tron z kołami. Zionące ogniem trony z kołami zostały opisane również w Ezechielowej wizji tronu Bożego (Ez 1,10). Pierwowzory tronów z kołami sięgają końca III tysiąclecia przed Chr. i pojawiają się na pieczęciach cylindrycznych. Były to zwyczajne rydwany lub wozy używane podczas religijnych procesji do przewożenia posągów bóstw. Niektóre odciski pieczęci przedstawiają nawet istoty o złożonej budowie zaprzężone do wozu. Dowodem dalszego wykorzystywania moty­wu tronu z kołami mogą być reliefy z IX i VIII w. przed Chr.

7,10. Otwarto księgi. Na każdym dworze starożyt­nego świata prowadzono rejestr codziennych czyn­ności oraz szczegółowy opis wydarzeń. Czyny bestii/króla zostałyby zapisane i teraz zapis byłby przedstawiony, gdy stanęła/stanął przed bożym trybunałem w celu osądzenia.

7,13-14. Syn człowieczy. Określenie „syn człowie­czy" jest zwyczajnym, powszechnie stosowanym wyrażeniem semickim określającym kogoś lub coś jako człowieka, a przynajmniej jako posiadającego człowieczą postać. W teologii Izraela najwyższy Bóg, Jahwe, jedzie na obłokach. W mitologii kana­nejskiej opisana tutaj rola spełniana jest przez Ela, najwyższego pradawnego boga (zob. komentarz do Dn 7,9), i jego syna, Baala, który dosiada obłoków. W jednym z mitów o Baalu Jamm, symbolizujący morski chaos, zostaje pokonany, zaś Baal - ogło­szony królem i obdarzony wiecznym panowaniem. W starożytnych mitach z obszaru Mezopotamii o konfliktach kosmicznych (np. w Enuma Elisz lub Micie o Anzu) bóstwo (odpowiednio, Marduk i Ni­nurta) zwycięża groźny chaos oraz odzyskuje wła­dzę i panowanie dla bogów. Daniel był kształcony na tego rodzaju literaturze, jego objawienia budu­ją też na tych podobieństwach, chociaż wspólne motywy zostały całkowicie zmienione. W utworach z literatury międzytestamentalnej, np. w Pierwszej Księdze Henocha, oraz w Nowym Testamencie i literaturze wczesnochrześcijańskiej postać syna człowieczego utożsamia się z Mesjaszem.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej,
John H. Walton, Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas,
Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2005 :.

albo:

Michał i jego aniołowie walczą z szatanem

Czytanie z Księgi Apokalipsy świętego Jana Apostoła

Nastąpiła walka na niebie: Michał i jego aniołowie mieli walczyć ze Smokiem. I wystąpił do walki Smok i jego aniołowie, ale nie przemógł, i już się miejsce dla nich w niebie nie znalazło. I został strącony wielki Smok, Wąż Starodawny, który się zwie diabeł i szatan, zwodzący całą zamieszkałą ziemię, został strącony na ziemię, a z nim strąceni zostali jego aniołowie.

I usłyszałem donośny głos mówiący w niebie: „Teraz nastało zbawienie, potęga i królowanie Boga naszego i władza Jego Pomazańca, bo oskarżyciel braci naszych został strącony, ten, co dniem i nocą oskarża ich przed Bogiem naszym. A oni zwyciężyli dzięki krwi Baranka i dzięki słowu swojego świadectwa i nie umiłowali dusz swych aż do śmierci. Dlatego radujcie się, niebiosa oraz ich mieszkańcy”.
Ap 12,7-12a

12,7-17. Walka w niebie. Z kontekstu wynika, że 1260 dni z Ap 12,6 symbolicznie obejmuje okres pomiędzy pierwszym i drugim przyjściem Jezusa: fragment rozpoczyna się wywyższeniem Jezusa (Ap 12,1-6) i nadejściem zbawienia (Ap 12,10), zawiera w sobie okres prześladowań chrześcijan (Ap 12,11-17) i, zważywszy na linię opowieści, którą kreśli Księga Apokalipsy (znaną pierwszym jej czytelnikom), kończy się niewątpliwie powrotem *Chrystusa, który zabija smoka (zob. komentarz do Ap 12,1-6).

12,7-8. Michał, jeden z dwóch aniołów nazwanych po imieniu w *Starym Testamencie, był zaliczany do głównych książąt anielskich i uważany za opiekuńczego anioła Izraela (Dn 10,13.21; 12,1; każdy naród miał własnego anielskiego księcia). We wczesnej literaturze żydowskiej oraz inwokacjach, Michał jest pierwszym księciem zastępów niebieskich i głównym Bożym posłańcem (por. Jud 9). W *Zwojach znad Morza Martwego świat dzieli się na obóz Księcia Światłości oraz obóz Anioła Ciemności. Mityczny język zaczerpnięty z żydowskich opowieści o przedpotopowej bitwie stoczonej w niebie, która doprowadziła do upadku złego księcia i jego aniołów, został tutaj zaadaptowany. Ostateczna bitwa została stoczona i wygrana dzięki śmierci i wywyższeniu Jezusa (J 12,31; 16,11). Ponieważ archanioł Michał był czasami przedstawiany jako obrońca Izraela przed Bogiem, *szatan zaś ogólnie uważany za oskarżyciela Izraela, użyty tutaj obraz wojny może mieć charakter zarówno konfliktu sądowego, jak i zbrojnego.

12,9. Smoka utożsamiono z wężem z Rdz 3, który miał zostać zmiażdżony przez „potomka kobiety" (Rdz 3,15).

12,10. Począwszy od Księgi Hioba, szatan był ukazywany jako oskarżyciel sprawiedliwych, występujący przed sądem Bożym. W tekstach późniejszych jego rola jako kusiciela (który gromadzi niepodważalne, obciążające ludzi dowody) zaczęła odgrywać większą rolę, zawsze jednak zachowywał swoją rolę oskarżyciela. Późniejsze teksty *rabinackie powiadają, że szatan we dnie i w nocy oskarżał Izraela przed Bogiem, z wyjątkiem Dnia *Przebłagania. Werset ten stwierdza, że dokonane przez *Chrystusa dzieło uniemożliwia oskarżanie sprawiedliwych przez szatana.

12,11. „Świadectwo” prawne złożone przez wierzących ma większą wagę przed Bożym tronem od oskarżeń *szatana, zaś przedmiotem ich świadectwa jest dzieło dokonane przez Chrystusa ze względu na nich (Ap 1,2.5.9; 113). Słowa „nie umiłowali dusz swych - aż do śmierci" to wyrażenie podkreślające odwagę wojowników podczas bitwy. Walczyli i zwyciężyli dzięki wierze, gotowi ponieść męczeńską śmierć.

12,12. W wielu żydowskich wyobrażeniach końca świata w czasach ostatecznych szatan/Belial miał zostać uwolniony i wystąpić przeciwko Bożemu ludowi (*Zwoje znad Morza Martwego). Otrzymał władzę od Boga, na określony czas, by dać dowód własnego zła oraz nieprawość swoich zwolenników.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Nowego Testamentu, Craig S. Keener
Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

10. bo oskarżyciel naszych braci został strącony: Hymn w ww. 10-12 służy jako komentarz do opowiadania z ww. 1-9 i 13-17. Smok czy wąż z opowiadania w hymnie jawi Się jako „oskarżyciel” chrześcijan przed Bogiem na niebieskim dworze. Chrześcijanie zostają uniewinnieni tam z powodu śmierci Jezusa (por. 1,5b). Rehabilitacja na dworze niebieskim jest ironiczną odwrotnością potępienia na dworach ziemskich (rzymskim; „dzięki słowu swojego świadectwa", w. 11), prowadzącego do skazania i śmierci (nie umiłowali dusz swych - aż do śmierci", w. 11). Chrześcijanie ci są „resztą jej (Niewiasty) potomstwa” (w. 17), prześladowanego przez Smoka po wzięciu Dziecięcia do nieba (w. 5).

Katolicki Komentarz Biblijny, prac. zbiorowa,
Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: Wobec aniołów psalm zaśpiewam Panu.

Będę Cię sławił, Panie, z całego serca,
bo usłyszałeś słowa ust moich;
Będę śpiewał Ci psalm wobec aniołów,
pokłon Ci oddam w Twoim świętym przybytku.

I będę sławił Twe imię za łaskę Twoją i wierność,
bo ponad wszystko wywyższyłeś Twoje imię i obietnicę.
Wysłuchałeś mnie, kiedy Cię wzywałem,
pomnożyłeś moc mojej duszy.

Wszyscy królowie ziemi będą dziękować Tobie, Panie,
gdy usłyszą słowa ust Twoich,
i będą opiewać drogi Pana:
„Zaprawdę, chwała Pana jest wielka”.
Ps 138,1-5

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ

Alleluja, alleluja, alleluja
Błogosławcie Pana, wszyscy Jego aniołowie,
wszyscy słudzy, pełniący Jego wolę.
Alleluja, alleluja, alleluja

EWANGELIA
Ujrzycie aniołów Bożych

Słowa Ewangelii według świętego Jana

Jezus ujrzał, jak Natanael zbliżał się do Niego, i powiedział o nim: „Patrz, to prawdziwy Izraelita, w którym nie ma podstępu”.

Powiedział do Niego Natanael: „Skąd mnie znasz?”
Odrzekł mu Jezus: „Widziałem cię, zanim cię zawołał Filip, gdy byłeś pod drzewem figowym”.
Odpowiedział Mu Natanael: „Rabbi, Ty jesteś Synem Bożym, Ty jesteś królem Izraela!”
Odparł mu Jezus: „Czy dlatego wierzysz, że powiedziałem ci: «Widziałem cię pod drzewem figowym»? Zobaczysz jeszcze więcej niż to”.

Potem powiedział do niego: „Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Ujrzycie niebiosa otwarte i aniołów Bożych wstępujących i zstępujących na Syna Człowieczego”.
J 1,47-51

47. Jezus stosuje grę słów, nawiązując do Jakuba ze Starego Testamentu, lub „Izraela", który był mężem podstępnym (Rdz 27,35; 31,26).

48. Nauczyciele często nauczali *uczniów pod drzewami, ze względu były na cień, który rzucały. Jednak to, że Jezus wiedział poci jakim drzewem siedział Natanael było przejawem wiedzy nadprzyrodzonej (por. Zuzanna 54, 58). Na temat tej wiedzy zob. komentarz do J 1,42 i 2,24-25.

50-51. Otwarcie się niebios oznaczało ważne objawienie (np. Ez 1,1). Słowa Jezusa są nawiązaniem do Rdz 28,12: Jezus jest nową drogą łączącą niebo i ziemię (por. drabinę Jakuba), po której wchodzą i schodzą aniołowie. Podobnie jak Jakub w dawnych czasach, ten „prawdziwy Izraelita", Natanael (J 1,47), przyjmie nowe objawienie.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Nowego Testamentu, Craig S. Keener
Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

47. prawdziwy Izraelita: Przymiotnik alethos, „prawdziwy", umieszczony przed słowem „Izraelita" odpowiada używanemu gdzie indziej przez Jana słowu alethinos, „prawdziwy, autentyczny". Natanael jest wzorem Izraelity, bowiem przychodzi do Jezusa, zamiast go odrzucić, jak to czynili inni Żydzi, powołujący się na Prawo i Proroków (zob. J 7,15.27.41; 9,29) Słowo dolos, „podstęp", „fałsz", posiada w ST negatywne podteksty religijne (zob. Ps 17,1; 43,1; Prz 12,6); w odniesieniu do proroków może oznaczać niewierność Bogu (Jr 9,5; Za 3,13; odrzucone przez sługę Jahwe w Iz 53,9). Wraz z dodaniem w. 51 „nazwanie” Natanaela może być rozumiane w kontekście tradycji opowiadającej o Praojcu Jakubie, który otrzymał imię „Izrael” - „ten, który widzi Boga” (Rdz 32,28-30). Jednak według Jana nikt „nie widział Boga” z wyjątkiem Syna i tych, którym on go objawił. Przydomkiem podstępny określano patriarchę Jakuba (Rdz 27,35).

48-49. Nie znaleziono satysfakcjonującego odpowiednika reakcji wywołanej przez słowa Jezusa o siedzeniu Natanaela „pod drzewem figowym”. Za najlepszą sugestię można uznać nawiązanie do późniejszej tradycji opowiadającej, że rabini badali Prawo „pod drzewem figowym” (Midr: Rab. Eccl. 5,11).

Ty jesteś Synem Bożym, Ty jesteś Królem Izraela: W ST króla określano mianem „Syna Bożego (zob, 2 Sm 7,14; Ps 89,28;2,7-8 → Teologia św. Jana 89,35-37. Wydaje się, że fragment z 2 Sm ma związek z postacią opisaną w zwojach znad Morza Martwego jako „Odrośl Dawida” (4QFlor 1-2.10), chociaż bez wyraźnego zaznaczenia, że król ten jest postacią mesjańską. Napis umieszczony przez Piłata na krzyżu, „Król Żydowski- (zob. J 19,19), mógł przyczynić się do przedstawiania przez wczesnych chrześcijan Jezusa jako Mesjasza Króla. Czwarta Ewangelia powróci do motywu królewskiego panowania Jezusa w scenie sądu przed Piłatem.

50. Zobaczysz:jeszcze więcej niż to: Obietnica ta odpowiada zaproszeniu: „Chodźcie, a zobaczycie" w w. 39. Metoda podporządkowania miana, które mogło być wyprowadzone z żydowskiej tradycji, „większemu”, które dostępne jest jedynie Janowym wierzącym, często powraca w Czwartej Ewangelii (zob. J 3,12; 4,21-23; 11,40). Niektórzy sądzą, że słowa „więcej niż to” wskazują na znaki chwały Jezusa, które ujrzą uczniowie (zob. J 2,11).

51. aniołów Bożych wstępujących i zstępujących na Syna Człowieczego: Formalny zwrot ,Amen, amen" i przejście w w. 50 od „zobaczysz" (lp.) do „ujrzycie" (Im.) wskazuje, że wypowiedź ta została dodana do opowiadania o Natanaelu w późniejszej wersji Ewangelii. W J 3,12-15 pojawia się podobne przejście od rzeczy ziemskich do rzeczy niebieskich przez aluzję do Syna Człowieczego (→ Teologia św. Jana 89,38-40). Szczególnie bliski temu wersetowi jest J 3,13: „I nikt nie wstąpił do nieba, oprócz Tego, który z nieba zstąpił - Syna Człowieczego”. Werset ten łączy się z tą samą chrystologią: nikt nie może „widzieć Boga” z wyjątkiem Syna. W konsekwencji wizja Jakuba (Rdz 28,11-12) przekształcona została w przyszłą wizję obiecaną wierzącym, w której Jezus stanowi ogniwo łączące niebo z ziemią. J 5,37 odrzuca Mojżeszowe wizje na Synaju. W innych miejscach J sugeruje, że ci, o których Pismo powiada, iż widzieli Boga, w rzeczywistości widzieli Syna (zob. J 8,56.58; 12,41).

Katolicki Komentarz Biblijny, prac. zbiorowa,
Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.