Lektor: historia i współczesność

Ministerium et munus lektora w świetle nowego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego z 2002 r.

Wprowadzenie do Mszału obok terminu ministerium często posługuje się także terminem munus, stosując przy tym jego bliższe określenie jako munus liturgicum. Najpierw określa munera populi Dei (nry 95-97). W celebracji Mszy św. wierni jako społeczność święta uczestnicząca w kapłaństwie ofiaruje Bogu Ojcu Chrystusa nie tylko przez ręce kapłana, ale także razem z nim, uczestnicząc pobożnie w całej akcji liturgicznej przez słuchanie słowa Bożego, modlitwy i śpiewy, te same gesty i postawy ciała oraz przyjmując Komunię św. W modlitwie powszechnej wierni jako lud Boży odpowiadają na słowo Boże oraz wypełniają swój urząd kapłaństwa chrzcielnego (nr 69). Dlatego powinni uczestniczyć w liturgii pełni radości i gotowości przyjęcia jakiejkolwiek szczególnej posługi lub funkcji liturgicznej dla dobra całego zgromadzenia (nr 97). Własną funkcję w liturgii (munus) ma lektor, który powinien wypełniać ją także wtedy, gdy są ministri ordinati (nry 99; 194-198).

Termin ministerium w znaczeniu podstawowym oznacza "służbę", służenie komuś. Najstarsze znaczenie tego terminu wskazuje na "wykonywanie czynności niższych od funkcji kapłańskiej". W rozumieniu KPK ministerium odnosi się do czynności i całości praw oraz obowiązków związanych ze zleceniem na stałe (stabiliter) danej osobie określonej posługi we wspólnocie Kościoła (kan. 230). W KPK wyliczone są jedynie dwie posługi (ministeria), które mogą na stałe być udzielone (collatio) świeckim mężczyznom (viri laici): są nimi posługa lektora i posługa akolity (kan. 230§1).

Termin munus, z nielicznymi wyjątkami, prawie zawsze oznacza określone zadanie do wykonania, czyli konkretną funkcję. Wszyscy świeccy (laici) mogą być czasowo wyznaczeni do wypełniania funkcji lektora (munus lectoris), komentatora, kantora lub innych, zgodnie z przepisami prawa (kan. 230 § 2). Czyli obok posług stałego lektora i akolity (ministerium), których można udzielić jedynie mężczyznom, istnieją liczne funkcje (munera) liturgiczne, które na mocy zlecenia (ex deputatione) mogą spełniać wszyscy świeccy, mężczyźni i kobiety (por. kan. 230 § 2 i § 3).

Dla zachowania właściwego sensu powyższych terminów używanych w dokumentach Kościoła należałoby na język polski tłumaczyć je w następujący sposób: każde ministerium wynikające ze święceń lub z ustanowienia na stałe i wypełniane przez daną osobę jest "posługą liturgiczną", munus zaś jest określoną "funkcją", którą może wypełniać każdy wierny świecki, mężczyzna lub kobieta, jeśli zostanie im zlecona na pewien czas lub jednorazowo przez proboszcza lub rektora kościoła, a nawet każdego przewodniczącego liturgii (por. OWMR nr 107). W sensie szerszym termin ministerium może oznaczać także "posługiwanie" duchownych lub świeckich w znaczeniu świętej służby (servitium).

Funkcje liturgiczne (munus liturgicum) pełnią także nadzwyczajny szafarz Komunii św. (nr 100), wierny wykonujący czytania z braku ustanowionego lektora (nr 100), psałterzysta (nr 102), schola (nr 312) i organista (nr 103); kantor lub dyrygent chóru (nr 104), kościelny (zakrystian), komentator, zbierający dary na tacę (kolektę) i porządkowi (nr 105). Wprowadzenie podaje także ważną zasadę: liturgica munera, które nie należą jako własne do kapłana lub diakona, mogą być zlecone przez proboszcza lub rektora kościoła odpowiednim świeckim (laicis idoneis), przez błogosławieństwo liturgiczne lub czasowe zlecenie (nr 107).

W nowym OWMR są wyróżnione dwie posługi (ministeria) z ustanowienia: lektor i akolita (ministri instituti). Zostały one zaliczone do "szczególnych funkcji" (nr 98). Powierzenie wiernym świeckim tych "posług liturgicznych" dokonuje przez uroczyste ustanowienie według obrzędu zawartego w księgach liturgicznych. Wprowadzenie do Mszału najpierw ogólnie mówi o posługiwaniu ustanowionych akolitów i lektorów (nry 98; 99) a następnie szczegółowo określa sposób wypełniania każdej posługi (akolity nry 187-193; lektora nry 194-198). W czasie liturgii mszalnej pełnią oni własne ministerium przy ołtarzu i na ambonie, które z natury rzeczy do nich należy i dlatego nie powinni wypełniać go wyświęceni szafarze. Jeśli nie ma ustanowionych akolity lub lektora ich funkcje (munera) mogą wypełniać upoważnieni świeccy (deputentur alii laici). Wynika stąd, że w liturgii mogą posługiwać dwa rodzaje lektorów: ustanowieni na stałe pełnią posługę lektora i wyznaczeni jednorazowo lub czasowo do czytania słowa Bożego, którzy pełnią funkcję lektora.

Zarówno lektorzy ustanowieni na stałe, jak i wyznaczeni do funkcji lektora pełnią posługę własną lub zastępczą. "Lektor jest ustanowiony do wykonywania czytań z Pisma Świętego, z wyjątkiem Ewangelii. Może on podawać intencje modlitwy powszechnej, a gdy nie ma psałterzysty, może również wykonać psalm między czytaniami. W celebracji eucharystycznej lektor ma właściwą mu funkcję (por. nry 194-198), którą on sam winien pełnić" (nr 99). Dotyczy to także liturgii sakramentów świętych, sakramentaliów (błogosławieństw) oraz czytań w czasie Liturgii Godzin. Ściśle własną funkcją lektora jest tylko wykonywanie tych czytań w czasie celebracji liturgicznych, które poprzedzają Ewangelię. Wszystkie inne czynności wykonywane przez niego są funkcjami zastępczymi.