Lektor: historia i współczesność

Zniesienie święceń niższych i ustanowienie posługi (ministerium) lektora

W ramach reformy i odnowy liturgii po Vaticanum II w duchu Konstytucji o liturgii świętej, papież Paweł VI wydał Motu proprio Ministeria quaedam (15 VIII 1972 r.), które znosi święcenia niższe i na ich miejsce wprowadza dwie posługi (ministeria): lektora i akolity, które nie są już zastrzeżone dla kandydatów do święceń. Jednocześnie została zniesiona tonsura, a włączenie do stanu duchownego związane zostało ze święceniami diakonatu. Posługi lektora i akolity pozostając obowiązkowymi dla kandydatów do sakramentu święceń, mogą być powierzone także świeckim mężczyznom (viris laicis). Jest to uzasadnione tym, że na mocy uczestnictwa w kapłaństwie wspólnym każdy wierny jest zdolny do wypełniania zleconej mu przez Kościół posługi w liturgii. Wprowadzenie w posługę lektora dokonuje się nie przez święcenia (ordinatio), lecz przez ustanowienie (institutio). Według Ministeria quaedam lektorat jest ustanowiony "dla wypełnienia funkcji czytania słowa Bożego w zgromadzeniu liturgicznym, co też stanowi treść właściwej mu funkcji". Posługa lektora jest zastrzeżona tylko dla mężczyzn, których wiek i przymioty określają Konferencje Biskupów. Kandydaci do diakonatu i prezbiteratu zobowiązani są do przyjęcia posługi lektora, jeśli wcześniej jej nie przyjęli, powinni wypełniać ją przez pewien czas, aby lepiej przygotować się do posługi słowa i ołtarza. Zlecenie posługi nie daje prawa do utrzymania lub wynagrodzenia ze strony Kościoła.

W Polsce dotąd obowiązuje zmodyfikowana instrukcja w sprawie posług oraz święceń udzielanych w seminariach duchownych (4 V 1982 r.). Według niej "Lektorami i akolitami w sensie dokumentu Ministeria quaedam są ustanawiani w Polsce alumni, przygotowujący się w Seminariach Duchownych do kapłaństwa. Należy odróżnić od nich tych, którzy po odpowiednim przygotowaniu otrzymują upoważnienie do czytania słowa Bożego i pełnienia rozmaitych posług przy ołtarzu w czasie świętej liturgii. Konferencja Episkopatu może określić warunki dla powierzenia posług lektoratu i akolitatu także świeckim wiernym, którzy nie zamierzają przyjąć sakramentu kapłaństwa" (nr 25). Dla alumnów posługa lektora jest stopniem na drodze do sakramentu święceń (nr 4), aby "stopniowo poprzez studium i praktykę przygotowali się do podwójnej służby kapłańskiej, jaką jest posługa słowa i służba ołtarzowi" (nr 6). Kandydaci do lektoratu składają prośbę do biskupa o udzielenie im tej posługi, wyraźnie deklarując "wolę służenia Bogu oraz ludowi chrześcijańskiemu" (nr 8). Liturgicznego obrzędu ustanowienia w posłudze lektora czy akolity dokonuje biskup ordynariusz lub przełożony wyższy w kleryckich instytutach doskonałości (nr 9). Instrukcja ta zgodnie z Ministeria quaedam wylicza następujące zadania lektora: czytanie słowa Bożego w zgromadzeniu liturgicznym; wykonywanie psalmu międzylekcyjnego w braku psałterzysty; wypowiadanie intencji w modlitwie powszechnej w braku kantora czy diakona; kierowanie śpiewem oraz czynnym uczestnictwem wiernych podczas zgromadzenia liturgicznego; przygotowanie wiernych do godnego przyjęcia sakramentów; czuwanie nad przygotowaniem wiernych wyznaczonych do czytania Pisma św. w czasie zgromadzenia liturgicznego, aby mogli dobrze spełniać swą funkcję (nr 11). Właściwe wypełnianie posługi lektora wymaga "szczególnego umiłowania Pisma św. przez częste jego czytanie i rozważanie", aby przez to stawać się coraz doskonalszym uczniem Chrystusa (nr 12).

Zapowiedź tej instrukcji, że Konferencja Episkopatu "może określić warunki dla powierzenia posług lektoratu i akolitatu także wiernym świeckim, którzy nie zamierzają przyjąć sakramentu kapłaństwa" (nr 25), jak dotąd nie doczekała się realizacji. Oznacza to, że w Polsce lektorami w sensie Ministeria quaedam są jedynie alumni seminariów duchownych. Co więcej instrukcja ta wyraźnie stanowi, że ich uprawnienia wynikające z przyjęcia posługi akolitatu i lektoratu "ulegają zawieszeniu z chwilą przerwania przez nich studiów seminaryjnych […] chyba że ordynariusz inaczej postanowi" (nr 26).

Problemem posług pełnionych w liturgii przez świeckich zajmował się następnie Synod Biskupów w 1987 r. W posynodalnej adhortacji Christifideles laici Jan Paweł II zaznacza, że biskupi "wiele uwagi poświęcili urzędom lektoratu i akolitatu". Mają one "własną autonomię i stałość i mogą być powierzane także świeckim, ale tylko mężczyznom" (nr 23; por. KPK kan. 230§1). Biskupi wyrażali także życzenie, aby dokonać rewizji Ministeria quaedam, uwzględniając potrzeby Kościołów lokalnych oraz określić kryteria wyboru świeckich do tych posług (tamże). Jak dotąd Stolica Apostolska nie wydała żadnych nowych wskazań odnośnie do ustanawiania na stałe lektorów, nie będących kandydatami do święceń.

Według liturgii ustanowienia lektorów, na mocy "szczególnego urzędu", mają we wspólnocie ludu Bożego pomagać w głoszeniu wiary, która ma swoje korzenie w słowie Bożym, czytać słowo Boże w zgromadzeniu liturgicznym, wychowywać w wierze dzieci i dorosłych, przygotowując ich do godnego przyjęcia sakramentów, głosić orędzie zbawienia ludziom, którzy go jeszcze nie znają. Posłuszni Duchowi Świętemu powinni sami przyjmować i pilnie rozważać przekazywane słowo Boże oraz znajdować w nim radość i moc, codziennym życiem głosząc Jezusa Chrystusa, Zbawiciela świata. W modlitwie ustanowienia biskup prosi Boga o Jego błogosławieństwo w posłudze lektorów, aby nieustannie rozważając słowo Boże, "zostali przez nie ukształtowani i wiernie przekazywali je swoim braciom". Podając im księgę Pisma Świętego biskup mówi: "wiernie przekazuj słowo Boże, aby coraz mocniej działało w sercach ludzkich".