Szata służby liturgicznej w Kościele w Polsce. Próba propozycji.

Współczesne szaty liturgiczne winny być wypadkową dobrze rozumianej tradycji interpretującej istniejące formy szat oraz ich symbolikę, obowiązujących przepisów liturgicznych i aktualnych osiągnięć technologicznych stosowanych w produkcji materiału oraz techniki wytwarzania samej szaty. Te kryteria to swoiste drogi, którymi przemierza proces kształtowania się szat liturgicznych. Dopiero w tym kontekście można ukazać aktualny stan tych spraw, by następnie pokusić się o zasugerowanie pewnych propozycji dotyczących szaty służby liturgicznej.

1. Tradycja Kościoła w zakresie szat liturgicznych

Przekazy biblijne odnośnie do szat liturgicznych są wyjątkowo skąpe. Chrześcijaństwo starożytne generalnie nie znało specjalnych strojów, gdyż o miejscu i roli człowieka w liturgii nie decydowała zewnętrzna szata, lecz zajmowane miejsce pośród zgromadzenia. Zdecydowana większość informacji na ten temat pochodzi z obszaru nauczania pozabiblijnego. Obecność szat liturgicznych ma swoje głębokie korzenie w praktyce noszenia szat zarówno w tradycji rzymskiej, jak i greckiej. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa szaty, które nosił kapłan sprawując czynności liturgiczne, zasadniczo nie różniły się od zwykłego, codziennego stroju. Jednak do sprawowania świętych tajemnic przedstawiciele kleru przywdziewali strój świąteczny, podkreślając w ten sposób odmienną - w stosunku do codzienności - naturę sprawowanej liturgii. Zasadniczo była to tunika z rękawami (tunica talaris), ozdobiona i przepasana dwoma purpurowymi paskami (clavi). Szata ta miała formę fałdowanej narzuty (pallium). Do całości stroju liturgicznego należały też nakładane na nogi sandały.

Od IV w. zasadniczą szatą jest paenula, która stała się wówczas bardzo modna. Była to szata, która okrywała już całe ciało. Stanowi ona pierwotną formę ornatu, którego boki mocniej lub słabiej przykrawano, co miało zapewnić większą swobodę ruchom rąk. Już w V w. zaczęto skracać rzymskie stroje, co pozwalało na łatwe odróżnienie od stroju codziennego i było zarazem oznaką stanu duchownego. Od IX stulecia szaty używane podczas celebracji liturgii były wcześniej poświęcone. W średniowieczu szatom przypisano szczególną symbolikę. Odnosi się ona do Chrystusa, Jego męki albo dyspozycji moralnej człowieka, który miał daną szatę włożyć na siebie.

Najstarszą szatą liturgiczną, o której znaleźć można świadectwa, jest alba. Nazwa odnosi się nie do formy czy kroju szaty, ale odwołuje się do jej białej barwy będącej świadectwem czystości serca. Alba ma swoją, bogatą i ciekawą historię. O tej szacie wzorowanej na rzymskiej tunice wspomina 41. kanon synodu kartagińskiego z 398 r. Natomiast w IX w. papież Leon IV polecił sprawować Eucharystię w specjalnie przygotowanych do liturgii albach. Pod koniec X stulecia pojawiły się alby jedwabne, a w kolejnych dwóch stuleciach ozdabiano je złotymi lub jedwabnymi haftami, które przyszywano z dołu, z tyłu, z przodu oraz na rękawach. W XII w. zdecydowana większość szat liturgicznych była już powszechnie znana. W wiekach XV i XVI wystąpiły pewne tendencje wprowadzania zmian w kroju szat, które ze względów praktycznych zaczęto skracać. W kolejnych stuleciach przyozdabiano je haftem białym lub wycinanym, a od XVII w. ozdabiano tiulem i koronkami. Od czasów późnego średniowiecza alba była szatą zastrzeżoną dla biskupów, prezbiterów, diakonów oraz subdiakonów i