Liturgia - piękno i zakorzenienie

2. Środowisko greckie

Już w czasach Chrystusa i Apostołów rozpoczął się proces zakorzeniania się chrześcijaństwa w świecie helleńskim. Fakt ten zarówno legitymował i uprawomocniał przechodzenie Dobrej nowiny od Żydów do Greków, jak i strzegł ją przed zafałszowaniem.

W liturgii i nauce o Eucharystii wpływy greckie uwidaczniają się również w używanych pojęciach jak i w ich rozumieniu. Dla przykładu:

W języku hebrajskim zarówno mięso jak i ciało ludzkie, pokrewieństwo, człowieka jako istotę stworzoną i przemijalną – określane są jednym terminem: „basar”. Nowy Testament natomiast używa dwóch słów greckich: „sarx” – które w odniesieniu do człowieka podkreśla jego ziemskość, cielesność, doczesność i przemijalność; oraz „soma” – które wskazuje bardziej na osobowy charakter człowieka. Autorzy biblijni mówiąc o Ciele eucharystycznym używali słowa „soma”, mówiąc zaś o Wcieleniu Chrystusa stosowali określenie „sarx”.

Podobnie hebrajskie „berit” – przymierze, ma w języku greckim dwa odpowiedniki: „ditheke” i „syntheke”. Użycie tego pierwszego w odniesieniu do Eucharystii jako Nowego Przymierza świadczy o tym, że nie pojmowano go jako kontraktu partnerskiego, ale jako dar i wyraz miłości Boga do ludzi.
Głównymi ośrodkami myśli helleńskiej były:

Aleksandria (Klemens Aleksandryjski, Orygenes, Atanazy, Cyryl Aleksandryjski) – gdzie do wyjaśniania obecności Ciała i Krwi Chrystusa pod postaciami chleba i wina stosowano filozofię platońską, a w tym co stanowi zewnętrzną formę Eucharystii poszukiwano sensu duchowego i rzeczywistości duchowej.

Antiochia (Efrem Syryjczyk, Jan Chryzostom, Teodor z Mopsvestii) – mniej shellenizowana, bardziej skłaniająca się ku filozofii Arystotelesa niż Platona; nauka o Eucharystii cechuje się spojrzeniem „oddolnym”, kładącym nacisk na prawdziwość Ciała Chrystusa, realizm śmierci na krzyżu i moc zbawczą Jego Krwi.

3. Środowisko rzymskie

Palestyna za czasów Jezusa była częścią Imperium Rzymskiego, a Żydzi żyjący w diasporze mieli również swoje skupiska również w Rzymie i innych miastach cesarstwa. Wprawdzie we wschodniej części imperium dominowała kultura helleńska to jednak wpływy łacińskie były również widoczne. Świadczy o tym chociażby trójjęzyczny napis na krzyżu Jezusa. Kulturę łacińską można więc uznać za trzecią obok semickiej i helleńskiej, która miała znaczący wpływ na rozwój liturgii i nauki o Eucharystii. Głównymi ośrodkami łacińskiego chrześcijaństwa poza stolicą były: Mediolan, północna Afryka, Półwysep Iberyjski i Galia. O Eucharystii na tych terenach dowiadujemy się z pism m.in. Tertuliana, Cypriana z Kartaginy, Ambrożego z Mediolany, Augustyna z Hippony i Fulgencjusz z Ruspe. Ich nauka, jak również powstający rzymski ryt celebracji eucharystycznej są co do istoty tożsame z wielkimi tradycjami liturgicznymi powstałymi na Wschodzie.

Łacińska nauka o Eucharystii rozwinęła te wątki, które na Wschodzie budziły mniejsze zainteresowanie. Wypracowano na przykład ideę Eucharystii jako sakramentu, opowiedziano się za mocą przemieniającą chleb w Ciało i wino w Krew ustanawiających Eucharystię słów Chrystusa, podkreślono rolę kapłana jako „alter Christus” w Eucharystii. Wejście zaś barbarzyńców do Kościoła na Zachodzie w V w. przyczyniło się do rozumienia Eucharystii jako ofiary.