Liturgia - piękno i zakorzenienie

Również na Zachodzie (Kartagina, Abitena, Aptunga) powstają podobne miejsca. W Rzymie istniały tak zwane „tituli” - „kościoły tytularne” Ich nazwa wywodzi się od drewnianej bądź kamiennej tabliczki z nazwiskiem właściciela domu. Były one darowane wspólnocie chrześcijańskiej przez właściciela i służyły jako miejsca sprawowania Eucharystii. Szacuje się, że za czasów Dioklecjana takich „tituli” było około 15-20, a w V w. ok. 25. Sprawowano także Eucharystię w domach prywatnych, mieszkalnych czy handlowych oraz salach w termach.

Edykt mediolański umożliwił rozwój budownictwa sakralnego. Powstały bazyliki, kościoły w grodach, monastyczne, kaplice zamkowe itp.

CZĘSTOTLIWOŚĆ

W tekstach przekazanych nam przez Ewangelistów nie ma słów Chrystusa, które określałyby częstotliwość sprawowania Eucharystii. Dzieje Apostolskie, opisując życie pierwszych chrześcijan sugerują (2,42; 20,7-12), że była ona odprawiana co tydzień. Justyn w połowie II w. podaje (Apologia I 67,3-7), że Eucharystia i niedziela były ze sobą nierozłącznie związane. Poza tym odprawiano Msze okazjonalnie – przy grobach podczas pogrzebów, pogrzebów okazji rocznicy śmierci itp. Cyprian z Kartaginy wspomina o codziennej Mszy dla uwięzionych (In Ephesios 57,3).

Z biegiem czasu również sobota stawała się dniem sprawowania Eucharystii. Stało się to powszechną praktyką (poza Rzymem i Aleksandrią) w IV w. Natomiast w Afryce dniami odprawiania Mszy były również środa i piątek. Wspomina o tym już Tertulian (De oratione 9), a więc zaczęto to praktykować najpóźniej za jego czasów.

Po edykcie mediolańskim do Mszy wspólnotowych i okazjonalnych doszły również te sprawowane w zakonach (jednocześnie zabroniono - na synodach w Laodycei 360-390 i Kartaginie 390 – odprawiania Mszy w domach prywatnych)

Częstotliwość sprawowania Eucharystii była różna w poszczególnych regionach. Pod koniec IV w. była odprawiana codziennie w Mediolanie, Akwilei, Hiszpanii i Afryce Północnej, a w V wieku również w Aleksandrii. W pozostałych regionach praktyka codziennego celebrowania Eucharystii upowszechniała się stopniowo i niekiedy bardzo długo – bo aż do XVIII wieku. Przekonanie zaś, że dobry kapłan sprawuje Mszę św. codziennie utarło się dopiero w wieku XIX.

PORA

Pierwsi chrześcijanie najprawdopodobniej sprawowali Eucharystię w połączeniu z agapą, którą – jako główny posiłek – spożywano wieczorem. Na taką praktykę wskazywałyby fragmenty z Pisma Świętego (J 20,19; Dz 20,1nn), pism Tertuliana (De fuga 14; Ad uxorem 2,4) oraz Municjusza Feliksa (Octavius 8,4 – 9,4). Była to tak zwana liturgia wigilijna, poprzedzona czuwaniem.

Z biegiem czasu, na skutek powiązania Mszy niedzielnej już nie ze śmiercią Chrystusa, lecz z Jego zmartwychwstaniem, zaczęto sprawować Eucharystię w godzinach rannych. Praktyka liturgii wigilijnej pozostała jedynie w przypadku Wigilii Paschalnej, Pięćdziesiątnicy, Bożego Narodzenia i niedziel związanych z dniami kwartalnymi. Jedynie w wyjątkowych wypadkach (np. braku wolności religijnej) zezwalano na odprawianie Mszy wieczornej.