Choć liturgia jest ciągiem następujących po sobie obrzędów, zrobiliśmy przerwę. Na oddech? Nie. By w ciszy serca przemyśleć na nowo co znaczy prosić o chrzest w wierze Kościoła. Ze wszystkimi jej konsekwencjami. A należy do nich, przypomnijmy, nie tylko wyznanie wiary w Trójcę Świętą i Kościół. Także wyrzeczenie się zła, grzechu i szatana. O to zapyta celebrans bezpośrednio przed najważniejszym momentem celebracji.

Czy chcecie przyjąć chrzest w wierze Kościoła, którą przed chwilą wyznaliśmy?

Formuła chrztu, od momentu, gdy Jezus po raz ostatni ukazał się swoim uczniom, pozostaje niezmienna. „Dana Mi jest wszelka władza na niebie i na ziemi. Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego” (Mt 28,18-19). Nakazowi misyjnemu u świętego Marka towarzyszą obietnice: „Kto uwierzy i przyjmie chrzest, będzie zbawiony; a kto nie uwierzy, będzie potępiony. Tym zaś, którzy uwierzą, te znaki towarzyszyć będą: w imię moje złe duchy będą wyrzucać, nowymi językami mówić będą; węże brać będą do rąk, i jeśliby co zatrutego wypili, nie będzie im szkodzić. Na chorych ręce kłaść będą, i ci odzyskają zdrowie” (Mk 16,15-18).

Pierwszą jest zatem obietnica zbawienia. Pozostałe mają potwierdzić autentyczność głoszonej nauki, ale i wiary przyjmujących chrzest. Jak to wyglądało w praktyce pierwotnego Kościoła.

O ile nie wiemy jak wyglądał chrzest po pierwszej mowie świętego Piotra w dniu Pięćdziesiątnicy, więcej szczegółów znajdziemy w ósmym rozdziale Dziejów Apostolskich. Filip chrzci dworzanina etiopskiego. Krótka katecheza (dziś wielu powiedziało by za krótka) i… „Patrz, woda! Czy istnieje jakaś przeszkoda, abyś mnie ochrzcił?” (Dz 8,37). Opisując wydarzenie święty Łukasz pisze: weszli i wyszli. Co sugeruje chrzest przez zanurzenie. Historycy skłaniają się ku starożytnej tradycji, lokalizującej wydarzenie przy źródle w dzisiejszym Ain-Diruje, 7 kilometrów od Hebronu. Czyli zanurzenie w wodzie żywej. Zgodnie z obietnicą Jezusa: „Strumienie wody żywej popłyną z jego wnętrza” (J 3,38). Autor co prawda zaznacza, że Jezus „mówił o duchu, którego mieli otrzymać wierzący w Niego” (w. 39), ale też musimy mieć świadomość, że w starożytnej tradycji chrzest był udzielany razem z sakramentem bierzmowania.

Miejsce chrztu była tak zwana piscina (łac. piscis – ryba). Zazwyczaj miała 100 cm głębokości, posiadała trzy stopnie, odpowiednie miejsce, odpowiednie miejsce dla pomocnika. Mogła być prostokątna, okrągła, sześciokątna (sześć – apokaliptyczna liczba śmierci), ośmiokątna – z bogatą symboliką, niekiedy – jak w miejscu, gdzie tradycja upatruje chrzest Lidii – miała formę krzyża (zob. B. Nadolski, Leksykon liturgii, s. 1182-1183).

Jeden z pierwszych świadków starożytnej tradycji, Didache – nauka dwunastu apostołów, takie daje zalecenia w związku z chrztem:

„Co do chrztu, to udzielajcie go w taki sposób: Powtórzywszy najpierw wszystko powyższe (czyli katechezę przygotowawczą – przyp. xwl), chrzcijcie w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego w wodzie żywej (tj. płynącej), Jeśli nie masz wody żywej, chrzcij w innej, jeśli nie możesz w zimnej, chrzcij w ciepłej. Jeśli brak ci jednej i drugiej, polej głowę trzy razy w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Przed chrztem powinni pościć i ochrzczony, i udzielający chrztu, a także inni, jeśli mogą. Temu zaś, kto ma być ochrzczony, przykaż, by pościł przez dzień lub dwa dni przedtem” (Pierwsi świadkowie, Kraków 1988, s. 44-45).

Warto zwrócić uwagę, że w katechezie poprzedzającej mówiono o potrzebie chrztu, ale nie wyjaśniano jego znaczenia. To miało miejsce później. Najczęściej – w przypadku dorosłych – w tak zwanym białym tygodniu. Wiele z nich zachowało się do dnia dzisiejszego. Zostawiając refleksję nad nimi na inny czas (wiele z nich jest opublikowanych w serwisie Liturgia) sięgnijmy do pamiętników z końca IV wieku. Ich autorką jest znana z imienia pątniczka – Egeria. W jej opisie ziemi świętej znajdujemy również relację z obchodzonej w Jerozolimie Wielkanocy i następującym po niej tygodniu katechez.

„Gdy nadejdą dni Paschy, przez owe osiem dni, to jest od Paschy aż do oktawy, gdy już dokonano rozesłania, z kościoła z hymnami idą do Anastasis (grota, w której złożono ciało Jezusa). Zaraz ma tam miejsce modlitwa, wierni otrzymują błogosławieństwo, a biskup staje wsparty o kratę, która jest wewnątrz groty Anastasis i objaśnia wszystko, co dotyczy chrztu. W tej godzinie żaden katechumen (kandydat do chrztu) nie ma przystępu do Anastasis – wchodzą tak tylko neofici (nowo ochrzczeni, baranki młode) i wierni, którzy chcą posłuchać tajemnic. Zamyka się więc drzwi, by żaden katechumen nie mógł się tak dostać. Wszystko jest zatem szczegółowo omawiane i wykładane, a tak wielkie podnoszą się głosy zachwytu że dają się słyszeć na zewnątrz kościoła. Kiedy bowiem tajemnice są odsłaniane, nie ma nikogo, kto by nie był poruszony tym, co słyszy” (Do Ziemi Świętej, Kraków 1996, s. 226).

Lektura Dziejów Apostolskich i starożytnych tekstów każe nam zauważyć, że w Kościele, od samego początku, pierwszeństwo dawano doświadczeniu. Wyjaśnianie tego, co się dokonało (tak zwana katecheza mistagogiczna), zostawiano na czas późniejszy. Jej celem nie było nawrócenie. Ono dokonało się przed chrztem. Sama w sobie, co zauważyła Egeria, miała zachwycić neofitę wielkością Bożego wybrania i obdarowania. Czyli miała zaowocować, jak zgodnie zauważają Benedykt XVI i Franciszek, tym, co stoi u początków bycia chrześcijaninem. Czyli zachwytem Bogiem, dającym doświadczyć swojej mocy i miłości poprzez sakramentalne znaki.

Miejscem na pierwsze okrzyki zachwytu z pewnością będzie namaszczenie Krzyżmem. Ale o tym powiemy w kolejnym odcinku cyklu.

WIARA.PL DODANE 31.03.2024

Oto są baranki młode

Baranek na stole, baranki przy stole. Poetycka wizja czy rzeczywistość. A może jedno i drugie. »

więcej »