Gorzkie Żale

Ból pojednania

Kazania pasyjne 2003

Dając możliwość zapoznania się z ubiegłorocznymi rozważaniami, proponujemy w tym roku w ramach kazań pasyjnych spojrzenie na cierpienie z innej strony. Zatytułowaliśmy cykl rozważań pasyjnych „Ból pojednania”. Ich głównym wątkiem będzie sakrament pokuty i pojednania.

Płacz

Bez tego „aktu penitenta” nie ma ważnej spowiedzi. Bez niego po prostu nie ma sakramentu pokuty i pojednania. Ksiądz, spowiadający człowieka właśnie tego jednego szuka, a jeśli jest dobrym spowiednikiem, potrafi nawet bardzo zatwardziałego grzesznika do niego doprowadzić. Ta wielka wartość, ten warunek, który człowiek klękający u kratek konfesjonału musi spełnić, aby odejść z rozgrzeszeniem, to żal za grzechy.

Czym jest żal? Trud zdefiniowania podjął przed wiekami Sobór Trydencki. Jest to „ból duszy i znienawidzenie popełnionego grzechu z postanowieniem niegrzeszenia w przyszłości”. Jeśli człowiek żałuje, to cierpi.

Znakomity teolog ks. Andrzej Zuberbier tłumaczył, że przez żal za grzechy rozumie się wewnętrzny, duchowy smutek z powodu popełnionego zła i jakby odwrócenie się od niego, połączone z postanowieniem, by odtąd nie grzeszyć.

Dzisiaj słowo żal raczej kojarzy się z żałowaniem czegoś, co straciliśmy. Dlatego coraz częściej okazuje się, że ludzie pragnący przystąpić do spowiedzi, mają problemy z żalem za grzechy. Jak to „za grzechy”? – pytają. Żałować mogę zmarnowanej szansy, zniszczonego samochodu, ukradzionych pieniędzy. Ale grzechów?

Faktycznie. Grzechów nie ma sensu żałować. Raczej straconego dobro, utraconej z powodu grzechów łaski. Chociaż niejedne spowiednik spotkał penitentów, którzy żałowali grzechów. Żałowali, że nie uczynili jeszcze więcej zła. Że zmarnowali okazję do zrobienia komuś krzywdy, odpowiedzenia złem na zło, osiągnięcia korzyści za cenę popełnienia czegoś niegodnego z przykazaniami...

Z powodu niejasności związanych ze słowem „żal” wielu teologów proponuje inne określenie – „skrucha”, skrucha serca. Lepiej wyraża ono w zrozumiałym dla współczesnego człowieka języku istotę żalu za grzechy – poczucie popełnionego zła i wolę, by go więcej nie czynić.

Niektórzy mylą żal za grzechy z niezadowoleniem z siebie, które zwykle pojawia się u człowieka, gdy zrobi coś nie tak, gdy coś zaniedba, zawali, gdy coś mu się nie uda. Takie niezadowolenie zwykle wynika z niezgodności tego, co człowiek zrobił z wyobrażeniem, jakie ma o sobie. Jest niezadowolony, bo okazało się, że wcale nie jest takim ideałem, takim geniuszem, takim pracusiem, takim wzorem, za jaki sam się uważa, za jaki chciałby uchodzić w oczach innych. Takie niezadowolenie nie ma nic wspólnego. Wręcz przeciwnie. Jest przejawem pychy.

Skrucha, to smutek wynikający nie tylko z oceny postępowania jako złego, ale z przekonania, głębokiego przeświadczenia, że to złe postępowanie skrzywdziło i zasmuciło innych. Przede wszystkim Boga, a także innych ludzi, zarówno tych bliskich, jak i dalekich. Skrucha rozumiana jako żal za grzechy zawsze skierowana jest ku Bogu, któremu okazało się nieposłuszeństwo. Jest cierpieniem wywołanym faktem, że na Bożą miłość człowiek nie odpowiedział miłością. Żal za grzechy kieruje się również zawsze ku temu człowiekowi, który został skrzywdzony, którego trzeba przeprosić i starać się wyrządzone mu zło naprawić.

Adrienne von Speyr zwraca uwagę na jeszcze jedną niezwykle ważną kwestię. Według niej skrucha oznacza, że jesteśmy przerażeni wielkością naszego, spowodowanego grzechem oddalenia od Boga. W żalu nie ma miejsca na usprawiedliwianie się i zasłanianie okolicznościami lub motywacją. Nie należy też śpieszyć się z dobrymi postanowieniami. Musimy naszej winie spojrzeć prosto w oczy i nie ugiąć się przed nią. Właściwie ocenić jej zasięg. Jej miarą nie może być tylko spowodowane przez nas zło, ale również to dobro, które na ziemi Syn tworzył nieustannie wobec Ojca, stała postawa Jego miłości, której grzechy ludzi nie są w stanie zniszczyć, ani nawet pomniejszyć.

Żal za grzechy powinien być bolesny. Jeśli skrucha człowieka ma być chrześcijańska, nie może być wyłącznie sprawą intelektu. Jesteśmy zaginionymi owcami. Ból powinien się pojawić w naszym sercu, tam gdzie ono miało kochać, a stało się inaczej. Człowiek nie może modlić się albo odprawiać rozmyślania, jeśli przed chwilą kogoś ciężko obraził, jego rozmyślanie nie przyniosłoby wtedy żadnych owoców. Duch niczego by mu nie objawił, co najwyżej odesłałby go do jego brata, w celu pojednania się. Modlitwa i rozmyślanie nie mogą być dziełem samego umysłu, musi się zaangażować cały człowiek. Podobnie cały człowiek musi żałować. Nie wystarczy pomyśleć „żałuję”. Nie wystarczy powiedzieć „żałuję”. Trzeba odczuć cierpienie. Inaczej będzie to tylko gra pozorów, która nie prowadzi do przebaczenia. Człowiek, który naprawdę nie żałuje, nawet jeśli wykrzyczy swe winy na rynku nie uzyska ich przebaczenia. Kto naprawdę chce iść do spowiedzi, znajduje się już w objęciach łaski. Mimo że jej nie odczuwa, ona już dokonuje w nim swego dzieła. I uzdalnia do prawdziwego żalu. Człowiek uświadamia sobie, że zgrzeszył nie gdzieś „za plecami Boga”, ale właśnie przed Nim, bez pardonu odrzucając jego miłość.

Przeżywana wobec Boga skrucha może mieć różne motywy, podobnie jak różne są powody, dla których nieposłuszne dziecko przychodzi przeprosić tatę lub mamę. Może wynikać z miłości albo ze strachu. Ze względu na prawdziwe przyczyny istnieją dwa rodzaje żalu za grzechy – żal doskonały i żal niedoskonały. Aby uzyskać rozgrzeszenie wystarczy ten drugi.
Katechizm Kościoła Katolickiego wyjaśnia, że żal jest nazywany „żalem doskonałym” gdy wypływa „z miłości do Boga miłowanego nade wszystko”. Taki żal przynosi odpuszczenie grzechów powszednich nawet bez potrzeby ich wyznania podczas spowiedzi. Przynosi on także przebaczenie grzechów śmiertelnych, jeśli zawiera mocne postanowienie przystąpienia do spowiedzi sakramentalnej, gdy tylko będzie to.

Trzeba wiedzieć, że także żal nazywany „niedoskonałym” jest darem Bożym, poruszeniem Ducha Świętego. Rodzi się on z rozważania brzydoty grzechu lub lęku przed wiecznym potępieniem i innymi karami, które grożą grzesznikowi (żal ze strachu). Takie poruszenie sumienia może zapoczątkować wewnętrzną ewolucję, która pod działaniem łaski może zakończyć się rozgrzeszeniem sakramentalnym. Żal niedoskonały nie przynosi jednak przebaczenia grzechów ciężkich, ale przygotowuje do niego w sakramencie pokuty.

Zdarza się, że ktoś przy spowiedzi nie przeżywa prawdziwej skruchy, gdyż myśli o dniu jutrzejszym, o tym że będzie on taki sam jak wczorajszy, temu brak pełnej wiary. Taki człowiek w rzeczywistości kieruje swój wzrok nie na Boga i Jego moc, lecz na siebie samego i własną niemoc. Dla takich Adrienne von Speyr ma następującą opowieść:

Pewien człowiek ma ogród, w którym zasadził sześć drzew, posiał grządkę kwiatów i jeszcze coś. Pewnego razu, przed pójściem na spoczynek, mówi sobie: ależ to życie jest nudne! Dzień w dzień to samo. W lecie dni są z pewnością dłuższe niż zimą, ale jakaż to w końcu różnica? A kiedy rano znowu spogląda przez okno, widzi ogród i wesoło kwitnące na grządce tulipany. Ale on myśli tylko: co za nuda, znowu tulipany, z roku na rok to samo! A kilka miesięcy później wygląda z tego samego okna i widzi wszystko pokryte białą powłoką śniegu. To też zna. A za jakiś czas, po ulewnym deszczu, widzi że ścieżki ogrodu są zalane wodą, ale zasadzone przezeń drzewa przyjęły się. Gdy patrzy kilka lat później, spostrzega już tylko cztery: jedno powalił piorun, drugie zmarzło przez jego niedbalstwo. Dwa inne źle rosną, bo przy sadzeniu niedostatecznie je nawoził. Dwa tylko są zdrowe... Czego się nie nauczył od pór roku, człowiek musi się uczyć od drzew: że mianowicie Bóg nieustannie przemienia świat człowieka, że cechuje go tak niewiarygodna pełnia i różnorodność, iż nigdy jedna wiosna nie jest podobna do drugiej.

Dopiero, gdy się to zrozumie i rzeczywiście żałuje, można się skupić na kolejnym warunku spowiedzi – postanowieniu poprawy.

Na zakończenie pieśń JEZU CHRYSTE, PANIE MIŁY. Posłuchaj