Formacja liturgiczna czyli mistagogia w liturgii i przez liturgię

Ta postać duchowej formacji liturgicznej, stanowiąca wyzwanie dla obecnego etapu realizacji liturgii, jest nazywana w kerygmie Jana Pawła II duszpasterstwem lub apostolatem liturgicznym, pogłębionym wychowaniem do pełni życia chrześcijańskiego, nową formacją lub mistagogią sakramentalną. Jej zadaniem jest odkrywanie całego formacyjnego i mistagogicznego bogactwa liturgii Kościoła. Zarówno kerygmat papieski, jak i nauczanie synodalne Kościoła w Polsce uznają ten cel na priorytetowy, stwierdzając: "Najpilniejszym zadaniem jest formacja biblijna i liturgiczna Ludu Bożego, pasterzy i wiernych". Już Konstytucja o Liturgii zwróciła uwagę, że ta formacja mistagogiczna ma rozpocząć się najpierw od duszpasterzy, którzy "przeniknięci duchem i mocą liturgii" mają stać się jej prawdziwymi "nauczycielami" (por. KL 14). "To szeroko zakrojone dzieło powinno rozpoczynać się w seminariach i domach formacyjnych i być kontynuowane przez całe życie kapłańskie. Taka sama formacja dostosowana do ich stanu, jest niezbędna także dla ludzi świeckich" - dodaje Ojciec Święty.

Podstawowym fundamentem tego procesu pogłębienia i odnowy jest odkrycie waloru teologicznego i mistagogicznego tekstów, formuł, znaków i obrzędów liturgicznych oraz odwoływanie się do sposobów celebracji jako naturalnego środowiska dla ewangelizacji, formacji i kształtowania współczesnej duchowości kościelnej. Mimo bowiem wprowadzenia do życia kultowego Kościoła języków ojczystych i przeredagowania ksiąg liturgicznych oraz sposobów celebracji sakramentalnych, liturgia pozostaje nadal tajemniczym misterium, wymagającym specjalnej mistagogii i katechezy jej uczestników. Stosowane w niej sformułowania modlitewne (euchologijne), lektury, formuły, symbole i obrzędy winny być odczytane przez wiernych z uwzględnieniem ich waloru duchowego i kerygmatycznego. Stanowią one bowiem zwerbalizowane świadectwa przeżycia Chrystusowej tajemnicy zbawienia w oparciu o medytowane Słowo Boże przez ludzi wiary i charyzmy, którzy w przestrzenno-czasowym doświadczeniu współczesnego kultu mają prawo odkryć misterium Boga zbawiającego człowieka. Dzięki odnowionej liturgii ożywiony wiarą uczeń Pana ma doświadczyć udziału w zbawczym planie Boga, zrealizowanym przez Chrystusa a przedłużającym się w uświęcającej przemianie Ducha Świętego, który prowadzi nas do kochającego Ojca.

Podniesione tu zadanie realizacji ducha liturgii wymaga podjęcia całej gamy wyzwań, jakie stawia sobie formacja duchownych i świeckich. Trzeba przyznać, że Kościół posoborowy wydał już liczne dokumenty określające zasady mistagogicznej formacji kapłanów, a także instruktywne wskazania, odnoszące się do duchowego wychowania wiernych świeckich przez liturgię, do liturgii i w liturgii. Troskę o stałą formację liturgiczną wiernych świeckich podzielają także zalecenia pastoralne dokumentów roboczych II Polskiego Synodu Plenarnego. Akcentują one potrzebę katechezy mistagogicznej dla przyjmujących określone sakramenty, członków ich rodzin, a także całej wspólnoty lokalnej, podają przykłady ożywienia sprawowanego kultu z uwzględnieniem aktywnego udziału Ludu Bożego, a nawet wymieniają nadzwyczajne działania formacyjne w parafiach, np. tygodnie liturgiczne.

MISTAGOGIA LITURGICZNA

Misterium liturgii stanowi przedłużenie bosko-ludzkiej struktury Słowa Wcielonego. Jest ono wydarzeniem nadprzyrodzonym, uobecniającym dzieło paschalne Zmartwychwstałego Pana, ale jednocześnie jako zjawisko społeczne podlega prawu zmiany i aktualizacji do realiów życia wspólnoty kościelnej. To założenie niesie dla wspólnoty uczniów Pana określone konsekwencje, iż dla Kościoła niebezpiecznym byłoby zatrzymanie się na ceremonialnej, jurydycznej i rytualnej stronie liturgii, bez równoczesnego dostrzeżenia jej zbawczego, duchowego i formacyjnego waloru, wyznaczonego przez dynamiczny klimat dokonującego się w tym misterium dialogu wiary człowieka z Bogiem, powiązanego z aktualnym doświadczeniem spotkania z Chrystusem Zmartwychwstałym. Stąd liturgia jako misterium wiary, ośrodek i źródło zbawienia wymaga ze swej natury inicjacji i zrozumienia zawartego w niej wezwania Bożego. Dlatego "wiele należy jeszcze zrobić, by kapłanom i wiernym dopomóc w zgłębieniu obrzędów i tekstów liturgicznych" a zwłaszcza "w zainicjowaniu na wzór Ojców Kościoła katechezy mistagogicznej sakramentów". To wnikliwe zgłębianie liturgii, sprawowanej według aktualnych ksiąg i przeżywanej zarówno jako fakt porządku duchowego oraz braterskie doświadczenie wspólnoty, zakłada "pogłębione wychowanie, aby odkryć całe bogactwo, które zawiera w sobie nowa liturgia". Pełnemu i czynnemu udziałowi w liturgii ma towarzyszyć katecheza związana ze sprawowaniem tego misterium, w którym zarówno duszpasterze, jak wierni, wnikając w duchowy sens tekstów biblijnych, formuł kultowych, celebracji, znaków i świętych czynności mają być przeniknięci duchem i mocą liturgii. "Katecheza liturgiczna ma na celu wprowadzenie w misterium Chrystusa (jest mistagogią), przechodząc od tego, co widzialne, do tego, co niewidzialne, od znaku do tego, co on oznacza, od sakramentów do misteriów" (KKK 1075).