Formacja liturgiczna czyli mistagogia w liturgii i przez liturgię

OCENA SYTUACJI W ZAKRESIE FORMACJI LITURGICZNEJ

Sytuacja religijno-moralna w Polsce z symptomami postępującej dechrystianizacji, wzrostem indyferentyzmu religijnego i zmniejszającej się liczby ludzi wierzących, którzy identyfikują się z Kościołem (ok. 35%) stanowi wyzwanie dla szukania otwartego modelu duszpasterstwa i przyjętej w nim formacji liturgicznej. Odczytując znaki czasu i wskazując na potrzebę permanentnej formacji w liturgi i przez liturgię należy przezwyciężać czysto rubrycystyczne i legalistyczne podejście do kultu Bożego, a akcentować jego charakter mistagogiczny, prowadzący wiernych do zrozumienia natury sprawowanych misteriów. Wystrzegając się małoduszności i rytualizmu członkowie Mistycznego Ciała Chrystusa winni pamiętać, że reforma liturgii została wkomponowana w eklezjalną koncepcję odnowy i charyzmatycznej przemiany całego Kościoła . Zakłada to nie tylko zmianę obrzędowego modelu liturgii, ale stworzenie z niej pomostu między wewnętrznym, czyli mistagogicznym udziałem w Bożych tajemnicach, a odnową życia chrześcijańskiego. Uczestnictwo w liturgii, zwłaszcza sakramentalnej, polega na wszczepieniu w nowe życie Chrystusa Zmartwychwstałego przez pełnię otwarcia się na Jego Ducha. W sprawowanej świadomie tajemnicy liturgicznej otrzymuje chrześcijanin duchową formę życia, zadatek nowej egzystencji oraz zdolność do stałego wzrostu i przemiany na wzór pełni jaką jest sam Chrystus.

Reforma liturgii przyjęta "w duchu posłuszeństwa i z radosnym zapałem" przez Kościół w Polsce została już zasadniczo zrealizowana na płaszczyźnie rubrycystyczno-obrzędowej z niewątpliwymi znamionami ożywienia zewnętrznego uczestnictwa wiernych. Ale także tu sytuacja z minionego czasu, gdy Kościół był zamknięty w murach świątyń i sal katechetycznych przy formacji dorosłych, młodzieży i dzieci, utrwaliła legalistyczne podejście do liturgii i duszpasterstwa u duchownych i świeckich. Ujawnia się ono nadal w stagnacji, skostnieniu i rytualizacji przeciętnych typów celebracji w kościołach parafialnych. Ten stan rzeczy potwierdza przyjęcie fałszywej przesłanki pastoralnej, że samo duszpasterstwo w Polsce jest masowe, tj. nastawione na tłumy, a w nikłym stopniu otwarte na formację personalną. Doprowadziło to do tego, iż w licznych zgromadzeniach religijnych dominowały w liturgii czynniki emocjonalnego i zewnętrznego oddziaływania, np. polityczne akcenty w homiliach, eksponowanie emblematów i samych przedstawicielstw grup zawodowych, uroczyste powitania uczestników celebracji, popisy chórów i orkiestr czy śpiew popularnych pieśni kościelnych nie mających jednak związku z treścią celebracji liturgicznej. I choć te uroczyste celebracje okazjonalne, pielgrzymkowe lub jubileuszowe spełniały swoją funkcję w zakresie manifestacji wiary, przekazu informacji społeczno-religijnych czy dostarczaniu poczucia siły ludzi wierzących, nie miały one jednak istotnego znaczenia dla liturgicznej formacji wewnętrznej laikatu, a także w nikłym stopniu oddziaływały na podnoszenie formacyjnego stylu celebracji parafialnych. W tych ostatnich bowiem występuje nadal brak spoistości zgromadzenia liturgicznego z nagminną cechą jego feminizacji, nieczytelności znaków, dostępu świeckich do spełniania posług liturgicznych, a przeważa upadek kultury muzycznej, nikły udział mężczyzn, nie mówiąc o dostrzegalnych także u celebransów symptomach rutyny i pośpiechu. Te objawy skostnienia zauważa zwłaszcza młodzież, dystansując się od niedzielnego udziału we Mszy świętej. Niepokojącym jest także załamanie się w wielkich miastach uczestnictwa w Najśw. Ofierze znacznej części dzieci, mimo iż większość tej populacji korzysta nadal z nauczania religii w szkole. Dlatego formacja liturgiczna młodej generacji Polaków jest ciągle problemem otwartym. Organizatorami form sprawowania świętych misteriów i inspiratorami samej formacji mają być duchowni "przeniknięci duchem liturgii", którzy zaproszą do tych celebracji zaangażowanych ludzi świeckich i przedstawicieli młodego pokolenia. Przede wszystkim należy kształtować odpowiedni klimat dla interioryzacji sprawowania liturgii i realizacji jej postulatów, następnie winno się tworzyć stosowną świadomość o konieczności kształtowania żywej liturgii z udziałem całej wspólnoty i wreszcie zmierzać do szeregu działań nad wypracowaniem nowych modeli sprawowania liturgii, uwzględniających duchową sytuację jej uczestników. Dla organizatora i mistagoga liturgii oznacza to integralną pracę nad formacją kręgów laikatu, które mogłyby wspomagać duchownych w sprawowaniu świętych misteriów. Zakłada to poznanie możliwości pastoralnych i sposobów celebracji uwzględniających współczesne zasady mistagogii liturgicznej, duchowości, psychologii religii i teorii komunikacji form kultowych i ludowej pobożności (initiatio, eruditio, devotio et afflatus sacrae liturgiae). Ma to uwidocznić się w integracji wokół liturgii wszystkich działań duszpasterskich, przejawiających się w wewnętrznej łączności między kultem Kościoła a katechezą, formacją religijną i przepowiadaniem.