Formacja liturgiczna czyli mistagogia w liturgii i przez liturgię

To wtajemniczenie w sprawowane misterium liturgii, celem pełnego i owocnego w nim udziału, jest określane przez termin "mistagogia". Oznacza ona otwarcie człowieka na sferę boską i transcendentną, która przewyższa sposób poznania "cielesnego", czyli wyznaczonego przez ludzki rozum przy zgłębianiu prawdy. Ten duchowy ogląd rzeczywistości zbawienia, którego dokonał Chrystus dokonuje się w liturgii przez celebrację Jego misterium. Zakłada on interwencję Ducha Świętego, który prowadzi ucznia Pana do zrozumienia znaków, słów i obrzędów, a przez nie do odkrycia rzeczywistości dokonującego się w liturgii dzieła naszego odkupienia. Tym samym więc chrześcijanin jest prowadzony w liturgii od poznania widzialnych symboli ku wtajemniczeniu w plan Boży (per visibilia ad invisibilia) odczytywany w całej swej głębi w świetle ekonomii zbawienia. "Przez liturgię, Chrystus, nasz Odkupiciel i Arcykapłan, kontynuuje w swoim Kościele, z Kościołem i przez Kościół dzieło naszego odkupienia"(KKK 1069).

Mistagogia liturgiczna wyróżnia się spośród innych wymiarów chrześcijańskiego wychowania, gdyż służy ona doprowadzeniu człowieka do osobowego spotkania z Bogiem obecnym i działającym w sposób szczególny w liturgii Kościoła. Dokonuje się ona przez wprowadzanie wiernych w życie Kościoła oparte na budowaniu osobowej relacji do Chrystusa jako Nauczyciela swego życia, a potwierdzonym codzienną wiernością dla nakazów Jego Ewangelii. Ten proces duchowego wzrostu i wszczepienia uczniów Chrystusa w życie wspólnoty Kościoła powiązany jest organicznie z przygotowaniem do sakramentów oraz otwarciem się na łaskę Bożą jaką dają te znaki wiary. Wśród różnorodności sposobów formacji i bogactwa jej wzorów istnieje wspólny, czyli ogólnokościelny model życia chrześcijańskiego. Ten fundamentalny, czyli ogólnokościelny sposób formacji, polega na doskonaleniu życia chrześcijańskiego, aby człowiek odrodzony na chrzcie, napełniony Duchem Świętym w bierzmowaniu i wzmocniony pokarmem pielgrzymów, tj. Eucharystią, czynnie uczestniczył w sakramentach i mocą ich kształtował całe swe życie ku Bożej chwale i osobistemu uświęceniu. Ten powszechny model formacji, opartej o sakramenty chrześcijańskiego wtajemniczenia: chrztu, bierzmowania i Eucharystii prowadzi do duchowego narodzenia i rozwoju chrześcijańskiego życia wiary oraz odkrycia wspólnego powołania wszystkich uczniów Chrystusa do świętości i misji ewangelizacyjnej wobec świata. Uczy on ucznia Chrystusa współpracować na co dzień z łaską Bożą konieczną do życia według Ducha podczas ziemskiej pielgrzymki (por. KKK 1533), a także wykorzystywać sakramenty leczące: pokuty i pojednania oraz namaszczenia chorych, które Chrystus, "lekarz naszych dusz i ciał", przekazał Kościołowi, by "mocą Ducha Świętego kontynuował Jego dzieło uzdrowienia i zbawienia" (KKK 1421).

Obok fundamentalnego, czyli ogólnego sposobu chrześcijańskiego wtajemniczenia, wyróżnia się szczególną czyli specjalistyczną formację liturgiczną. Jest ona nastawiona na posługę zbawienia wobec innych ludzi przez podjęcie posłannictwa w Kościele w celu budowania Jego wspólnoty. Szczególne zadania tej formacji są zawarte w przygotowaniu i przyjęciu sakramentu święceń lub małżeństwa jako świadomej służby wspólnocie, czy posłannictwu wobec rodziny jako Kościoła Domowego. Ten typ formacji szczegółowej realizowany jest w wychowaniu liturgicznym alumnów w seminariach duchownych i zakonnych, kapłanów, kobiet i mężczyzn wchodzących na drogę życia konsekrowanego, animatorów ruchów eklezjalnych, liderów grup charyzmatycznych i zespołów służby liturgicznej, nupturientów zamierzających zawrzeć sakramentalne małżeństwo oraz innych osób podejmujących różne rodzaje posług w Kościele i odpowiedzialności za formację we wspólnotach eklezjalnych.

Istotne zasady wprowadzenia wiernych w misterium Chrystusa podają księgi związane z przygotowaniem do sprawowania sakramentów inicjacyjnych. Zasady ogólnej formacji liturgicznej zbierają "Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych" (dalej: OCWD). Choć zawarte w nich wskazania odnoszą się w pierwszym rzędzie do katechumenów, to jednak podane tam zasady są pomocne również we wprowadzaniu w inne sakramenty, w posługi liturgiczne i wszystkie aspekty ogólnej formacji liturgicznej. Dokument ten domaga się "stopniowego wtajemniczenia" oraz przeżywania go "w społeczności wiernych" (por. OCWD 4). Te dwie cechy należy uwzględnić w każdym typie formacji liturgicznej. Dzięki nim zyskuje ona charakter prawdziwego wtajemniczenia (mistagogii). Formacja ta może przybrać charakter katechumenatu dla nieochrzczonych albo przemienić się w model wychowania do świadomego życia chrześcijańskiego, tj. "katechumenat pochrzcielny" (por. KKK 1231) dla tych ochrzczonych, którzy przyjęli wprawdzie chrzest, ale nie nauczyli się oddychać pełnymi płucami jako uczniowie Chrystusa i Jego świadkowie wobec ludzi.

Wychowanie do życia sakramentalnego, a także przygotowanie do podejmowania posług przez wiernych i budzenie ich odpowiedzialności za Kościół przez chrześcijańskie świadectwo życia z wiary powinno dokonywać się stopniowo, a w swym znamieniu praktycznym przybrać postać formacji permanentnej. Człowiek może być wprowadzony w tajemnicę, gdy na poszczególnych etapach inicjacji, ukazuje mu się konkretne cele i stawia określone wymagania oraz podaje środki do ich realizacji. Pierwszym etapem tej formacji związanej organicznie z liturgią jest ewangelizacja skierowana do katechumenów przez pierwsze głoszenie Dobrej Nowiny, zaś dla ochrzczonych stanowiąca wezwanie do nawrócenia serca oraz przyjęcia "nowego prawa" jako drogowskazu i źródła zasad postępowania. Dzięki łaskom sakramentów chrześcijanin, przez systematyczną formację, kształtuje w sobie "nowe serce" postępując drogą życia z Chrystusem w posłuszeństwie Duchowi Świętemu. Pierwszą i podstawową formą odpowiedzi na usłyszane Słowo Boże jest modlitwa, której poznanie i praktyka stanowi naczelną wartość i nakaz formacji duchowej. Doświadczenie "autentycznego sensu modlitwy chrześcijańskiej, zgodnie z którym jest ona żywym i osobowym spotkaniem z Ojcem przez Jednorodzonego Syna w mocy uświęcającego Ducha Świętego, dialogiem włączonym w synowską rozmowę, jaką Chrystus prowadzi z Ojcem" stanowi kolejne zadanie wtajemniczenia zarówno katechumenalnego, jak pochrzcielnego. Wreszcie, czas mistagogii prowadzi do wpisania przez sakramenty w "nowe serce" ucznia Pana stałej gotowości do postępowania za Chrystusem. Ma to miejsce gdy "wspólnota razem z nowoochrzczonymi przez rozważanie Ewangelii, uczestnictwo w Eucharystii i uczynki miłosierdzia postępuje w głębszym rozumieniu Misterium Paschalnego i usiłuje coraz lepiej urzeczywistniać je w praktyce życia" (OCWD 37). Ta postać ogólnej formacji może być zastosowana zarówno w wychowaniu sakramentalnym na etapach właściwego katechumenatu oraz katechumenatu pochrzcielnego, a także w przeżyciu innych sakramentów czy przygotowaniu do podjęcia kościelnych posług we wspólnocie. Wszędzie tam czas mistagogii ma ugruntować łaskę przyjętego daru sakramentalnego, ułatwiając zażyłość z Chrystusem i wierność Mu w podejmowanych decyzjach, wyborach i postawach ucznia Zmartwychwstałego Pana.