Liturgia - piękno i zakorzenienie

Ołtarzem pierwotnie był drewniany stół. Od IV wieku zaczęto wykonywać ołtarze z metalu lub kamienia. W epoce Karolingów ołtarz powoli zatracał kształt stołu, przyjmując kształt sarkofagu. Epoka romańska zapoczątkowała nadbudowywanie górnej części ołtarza (tzw. retabulun). Rozwinęła się ona w gotyku przyjmując kształt szafy z obrazem lub figurami w środku i z otwierającymi się skrzydłami, pokrytymi płaskorzeźbami (tzw. tryptyki i poliptyki). W renesansie nadbudowa ta stała się wielopiętrowa, z kolumnami, barok zaś i rokoko podkreśliły dodatkowo pion i dodały bogatą ornamentykę.

Wraz z rozwojem kultu świętych zaczęto w ołtarzach umieszczać ich relikwie (od IX wieku), co w konsekwencji powodowało, że składany na ołtarzu pocałunek był również oddaniem czci także świętym.

Pocałunek był również rozumiany jako pozdrowienie Kościoła przez celebransa. Wskazują na to m.in. towarzyszące temu gestowi modlitwy (np. Oramus te Domine – od XI w.). Innocenty III natomiast interpretował pocałunek ołtarza jako pozdrowienie przez Chrystusa (w osobie biskupa) swojej Oblubienicy (relikwie były znakiem Kościoła walczącego, cierpiącego i tryumfującego).

W liturgii bizantyjskiej symbolika ołtarza rozbudowana była o wiele bardziej. Ołtarz był w niej symbolem Chrystusa i Jego królestwem, stołem, wokół którego Chrystus gromadzi swoich wyznawców, tronem Króla i Pana, niebem, królestwem, w którym „Bóg jest wszystkim we wszystkich”, przekształcającym całą świątynię w „niebo na ziemi”. Ponieważ na Wschodzie liturgię traktowano jako wznoszenie się ku rzeczywistości doskonałej (na Zachodzie jako „zstąpienie” Chrystusa) dlatego też i liturgia wejścia prowadząca do ołtarza również była symbolem wznoszenia się ku rzeczywistością ostatecznym.

Dzisiaj również ołtarz zajmuje szczególne miejsce w liturgii – jest znakiem Chrystusa, centrum zgromadzenia wiernych i miejscem, na którym dokonują się wydarzenia zbawcze. We współczesnej liturgii zasadniczo przewidziane są dwa pocałunki ołtarza: na rozpoczęcie i na zakończenie Mszy św. Poza tym możliwe jest również ucałowanie ołtarza na początku i końcu uroczystych Jutrzni i Nieszporów.

Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego podaje obecnie obowiązujące przepisy dotyczące ołtarza. Oto niektóre z nich: