Liturgia - piękno i zakorzenienie

POZDROWIENIE OŁTARZA (1)

Ucałowanie

Pocałunek składany na ołtarzu był jednym ze zwyczajów pogańskich, podobnie jak i całowanie progu świątyni. Również rzeźbom bóstw oddawano cześć poprzez przesyłanie im pocałunku na odległość. Innym powszechnie stosowanym pocałunkiem było ucałowanie stołu rodzinnego przed rozpoczęciem posiłku.

Chrześcijanie przejęli ten zwyczaj ucałowania ołtarza na początku Eucharystii. W starożytności ołtarz był dla wiernych przedmiotem czci. Uchodził on bowiem za symbol Chrystusa i Jego ofiary (Ignacy Antiocheński, Cyryl Aleksandryjski, Ambroży). Świętość ołtarza jeszcze mocniej podkreślano w IV wieku przez wprowadzenie zwyczaju poświęcenia względnie konsekrowania go. Również pod koniec IV wieku ucałowania ołtarza stał się już czymś powszechnie praktykowanym. Przyczynił się do tego między innymi św. Ambroży, także traktujący ołtarz jako symbol Chrystusa. Jedne z pierwszych opisów liturgii wspominają o skłonie przed ołtarzem, a następnie jego ucałowaniu przez papieża po krótkiej modlitwie.

Prawie do końca pierwszego tysiąclecia chrześcijaństwa kapłan stał za ołtarzem i odprawiał Mszę twarzą do wiernych. W XI wieku nastąpiło przesunięcie ołtarza do ściany absydy, ze względu na nadbudowę ołtarzową, o której będzie mowa nieco dalej. Od tej pory, aż do Soboru Watykańskiego II kapłani sprawowali Najświętszą Ofiarę odwróceni plecami do ludu.

Pocałunek ołtarza wiązał się zwykle z ucałowaniem Ewangelii, którą zwykle na ołtarzu kładziono. Od XII wieku składano także pocałunek na krzyżu stawianym także na ołtarzu. Pod koniec średniowiecza zamiast krzyża całowano obraz ukrzyżowania, który znajdował się w mszale, po prefacji. Zarówno wspomnianym pocałunkom jak i uczczeniu krzyża towarzyszyły przewidziane formuły modlitewne.

Ucałowanie ołtarza, praktykowane najpierw jedynie na początku Mszy Św. w późniejszym czasie rozszerzono o dwa następne: w Modlitwie eucharystycznej i po odejściu od ołtarza na zakończenie Mszy. Od XI wieku natomiast składanych pocałunków było jeszcze więcej.
Ucałowanie traktowane było, i jest nadal, jako oznaka szacunku oraz czci. Mensa ołtarzowa jest bowiem „miejscem” Ofiary eucharystycznej, a pocałunek – pozdrowieniem Chrystusa. Nawiązywano również do Chrystusa jako Kamienia Węgielnego, a także do symboliki ołtarza w liturgii Apokalipsy św. Jana.