Ceremoniarz w historii i we współczesnych dokumentach Kościoła

Funkcję ceremoniarza zaleca Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego (106). Wprowadzenie nie ustanawia tu jakiejś nowej posługi, gdyż właściwe ceremoniarzowi zadania w liturgii spełniane były od dawna. Przyjrzyjmy się więc historycznemu rodowodowi posługi ceremoniarza.

W historii

"Ceremoniarz jest to duchowny, którego urząd zależy na kierowaniu ceremoniami w czasie Mszy św. i przy innych obrzędach Kościoła Katolickiego". Korzeni urzędu ceremoniarza należy szukać w starożytności, skoro już w czasach apostolskich Msza św. odprawiana była z niemałą okazałością. Św. Paweł zaleca, aby w Kościele wszystko odbywało się "godnie i w należytym porządku" (1 Kor 14,40), co - według rozumienia wielu Ojców Kościoła - odnosi się przede wszystkim do obrzędów. Między innymi św. Jan Chryzostom "w I homilii na św. Mateusza pisze, że apostołowie w tych sprawach nawet najdrobniejszych i najmniej znaczących rzeczy nie lekceważyli". Ceremoniarz mógł wtedy posiadać zupełnie inną nazwę albo jego obowiązki połączone były z jakimś innym urzędem, wszakże dla zachowania porządku sprawowanych celebracji, nieodzowną była osoba kierująca ich przebiegiem. Stanowisko to zajmowali duchowni więcej niż inni obeznani z liturgią.

Odkąd uroczystości liturgiczne nabrały pewnej okazałości, posługa "koordynacji czynności" wykonywana była przede wszystkim przez diakona. To on był odpowiedzialny za podział funkcji, kiedy w połowie III w. na skutek liczebnego i terytorialnego rozrostu gmin (głównie w wielkich miastach), zaistniała konieczność ustanowienia "urzędów" i posług o charakterze pomocniczym w stosunku do posługi biskupów, prezbiterów i diakonów: subdiakon, akolita, egzorcysta, lektor, ostiariusz.

Diakoni mieli również zadania związane z troską o ład w zgromadzeniu - informowali zgromadzonych o tym, co mają czynić, pilnowali porządku: wyznaczali wszystkim miejsca i upominali, gdy ktoś usiadł gdzie indziej; stojąc czuwali nad drzwiami mężczyzn (diakon) i kobiet (subdiakon), by nikt nie wyszedł ani nie otwierał drzwi w czasie liturgii eucharystycznej (zadanie to wypełniali także odźwierni - przy drzwiach mężczyzn, i diakonise - przy drzwiach kobiet) oraz by nie wszedł nikt niewtajemniczony; przechadzając się pośród zgromadzonych, zwracali uwagę na ich zachowanie, by nie powstał wśród nich jakiś niepokój: by nikt nie rozmawiał, nie zasypiał, nie śmiał się, nie stroił min, nie dawał znaków; czuwali nad dziećmi, kazali matkom wziąć je na ręce; wzywali do pocałunku pokoju; w odpowiednich momentach nakazywali wstać, klęknąć, a nawet zalecali zachować milczenie; odsyłali katechumenów (później mógł to robić ostiariusz), opętanych, pokutujących, niewierzących, błędnowierców; nakazywali odstąpić nie mającym przyjąć Komunii świętej; odsyłali zgromadzonych słowami "Ite in pace".

W kolejnych wiekach funkcję ceremoniarza (jeszcze wtedy tak nie nazywanego), ze względu na jej dostojność, pełnili archidiakoni z pomocą diakonów i subdiakonów. Nazywano ich w Kościele łacińskim "admonitores, memoriales, rememoratorii lub suggestores, ze względu na ich funkcję przypominania kolejnych czynności obrzędowych w czasie sprawowania liturgii"; w Kościele greckim nosili nazwę hypomimniskon lub hieromnemon. I tak na przykład któryś z nich: daje scholi znak rozpoczęcia śpiewów, nakazuje akolitom zapalić świece, archidiakon daje biskupowi znak do powstania, wyznacza diakona, który ma zaśpiewać "Ite missa est". Daje się zauważyć, że coraz mniej zajmują się zgromadzonymi ludźmi, aż w końcu ich troską stanie się wyłącznie poprawność obrzędów.

Urząd ceremoniarza w sensie ścisłym powstał ok. XV w., gdy liturgię, ukształtowaną (między VIII a XV w.) na wzór ceremoniału dworu cesarskiego, wzbogacono o liczne obrzędy oraz szczegółowe przepisy ich sprawowania. Spełniał go duchowny, którego zwano caeremoniarius lub magister caeremoniarum, mistrzem ceremonii, to jest tym, pod którego kierownictwem mają być sprawowane wszystkie ceremonie. Miał on "czuwać, aby służba Boża była spełniana dostojnie, z godnością i majestatem i by była zachowana w najdrobniejszych szczegółach do obowiązujących przepisów".