Franciszek w 50. rocznicę Ministeria quaedam

1. Pięćdziesiąta rocznica listu apostolskiego w formie "Motu Proprio" Ministeria quaedam św. Pawła VI [AAS 64 (1972) 529-534] stwarza nam sposobność do ponownej refleksji nad zagadnieniem posług. W owocnym, ale nie pozbawionym napięć kontekście, który nastąpił po Soborze Watykańskim II, dokument ten dostarczył Kościołowi znaczącej refleksji, która nie tylko zaowocowała odnowieniem reguł dyscyplinarnych dotyczących pierwszej tonsury, niższych święceń i subdiakonatu w Kościele łacińskim - jak stwierdzono w tytule - ale ukazał Kościołowi ważną perspektywę, która miała moc inspirowania dalszych zmian.

2. W świetle tego wyboru i przyczyn, które za nim stoją, należy rozumieć dwa ostatnie listy apostolskie w formie „Motu Proprio”, za pomocą których wystąpiłem na temat ustanowionych posług. Pierwszy, Spiritus Domini, z dnia 10 stycznia 2021 roku, zmienił kanon 230 §1 Kodeksu Prawa Kanonicznego dotyczący dostępu osób płci żeńskiej do ustanowionej posługi lektora i akolity. Drugi, Antiquum ministerium, z 10 maja 2021 roku, ustanowił posługę katechisty. Te dwie interwencje nie powinny być interpretowane jako uchylenie poprzedniej nauki, ale jako dalszy rozwój możliwy dzięki temu, że opiera się na tych samych zasadach - zgodnych z refleksją Soboru Watykańskiego II - które zainspirowały Ministeria quaedam. Najlepszym sposobem na uczczenie dzisiejszej znaczącej rocznicy jest właśnie kontynuowanie pogłębionej refleksji nad posługami, które zainicjował św. Paweł VI.

3. Temat ten ma fundamentalne znaczenie dla życia Kościoła: rzeczywiście, nie ma wspólnoty chrześcijańskiej, która nie pełniłaby  posług. Listy Pawłowe, i nie tylko one, dają o tym obszerne świadectwo. Kiedy - by posłużyć się jednym z wielu możliwych przykładów - apostoł Paweł zwraca się do Kościoła w Koryncie, obraz, jaki rysuje się w jego słowach, to wspólnota bogata w charyzmaty (1Kor 12, 4), posługi (1Kor 12, 5), działania (1Kor 12, 6), przejawy (1Kor 12, 7) i dary Ducha (1Kor 14, 1, 12, 37). Różnorodność używanych terminów opisuje szeroko pojętą posługę, która jest uporządkowana w oparciu o dwa pewne fundamenty: u źródeł każdej posługi jest zawsze Bóg, który przez swojego Ducha Świętego działa wszystko we wszystkich (por. 1Kor 12,4-6); celem każdej posługi jest zawsze dobro wspólne (por. 1Kor 12,7), budowanie wspólnoty (por. 1Kor 14,12). Każda posługa jest powołaniem od Boga dla dobra wspólnoty.

4. Te dwa fundamenty pozwalają wspólnocie chrześcijańskiej organizować różnorodne posługi, które Duch Święty wzbudza w odniesieniu do konkretnej sytuacji, w której ona żyje. Organizacja ta nie jest jedynie faktem funkcjonalnym, ale raczej uważnym rozeznaniem wspólnotowym, wsłuchiwaniem się w to, co Duch podsuwa Kościołowi, w konkretnym miejscu i w obecnej chwili jego życia. Pouczające przykłady tego rozeznania znajdujemy w Dziejach Apostolskich, właśnie w odniesieniu do struktur ministerialnych, a mianowicie grupy Dwunastu, która musiała zadbać o zastąpienie Judasza (Dz 1, 15-26), oraz grupy Siedmiu, która musiała rozwiązać problem napięć we wspólnocie, jakie powstały (Dz 6, 1-6). Każda struktura ministerialna, która rodzi się z tego rozeznania, jest dynamiczna, żywa, elastyczna jak działanie Ducha: musi się w nim coraz głębiej zakorzenić, aby nie ryzykować, że dynamizm zamieni się w zamęt, żywa aktywność w improwizację, a elastyczność w arbitralne i ideologiczne adaptacje.

5. Św. Paweł VI, stosując naukę Soboru, przeprowadził w Ministeria quaedam prawdziwe rozeznanie i wskazał kierunek, w którym należy postępować. W rzeczywistości, przychylając się do próśb dość licznych Ojców soborowych, zrewidował obowiązującą praktykę, dostosowując ją do potrzeb czasu, i uznał możliwość zwracania się przez Konferencje Episkopatów do Stolicy Apostolskiej o ustanowienie tych posług, które w ich regionach uznano za konieczne lub bardzo pożyteczne. Nawet modlitwa święceń biskupich, w części wstawienniczej, wśród głównych zadań biskupa wskazuje na organizowanie posług: „...rozporządzaj posługami Kościoła zgodnie z Twoją wolą...” (Pontificale Romanum, De Ordinatione Episcopi, Presbyterorum et Diaconorum, Editio typica altera, nr 47, s. 25: “...ut distribuat munera secundum præceptum tuum...”).

6. Zasady przypomniane powyżej, dobrze zakorzenione w Ewangelii i wpisane w szerszy kontekst eklezjologii Soboru Watykańskiego II, stanowią wspólny fundament, który pozwala, pobudzony przez wsłuchanie się w konkret życia wspólnot kościelnych, określić, jakie są posługi, które tu i teraz budują Kościół. Eklezjologia komunii, sakramentalność Kościoła, komplementarność powszechnego kapłaństwa i kapłaństwa służebnego, liturgiczna widoczność każdej posługi to zasady doktrynalne, które ożywione działaniem Ducha Świętego sprawiają, że różnorodność posług jest harmonijna.

7. Jeśli Kościół jest ciałem Chrystusa, to cała służba (ministrare) Słowa Wcielonego musi przenikać jego członki, z których każdy - ze względu na swoją niepowtarzalność odpowiadającą na osobiste wezwanie Boga - przejawia rys oblicza Chrystusa Sługi: harmonia ich działania ukazuje światu piękno Tego, który „nie przyszedł, aby Mu służono, lecz aby służyć i dać swoje życie na okup za wielu” (Mk 10, 45). Modlitwa święceń diakonów posiada znamienne wyrażenie opisujące różnorodność w jedności: „Mocą Ducha Świętego ukształtowałeś Kościół, ciało Chrystusa, różnorodne i wielorakie w swoich charyzmatach, wyraziste i zwarte w swoich członkach...” (Pontificale Romanum, De Ordinatione Episcopi, Presbyterorum et Diaconorum, Editio typica altera, nr 207, s. 121: „Cuius corpus, Ecclesiam tuam, cælestium gratiarum varietate suorum distinctam conexam distinctione membrorum, compage mirabili per Spiritum Sanctum unitam ...”).