Prawda, której sprzeciwiać się będą

Bardzo mnie to zdumiewa, bo mieszkając w Niemczech, natknąłem się już na rzeczone prawdy wiary w języku niemieckim, czasem tytułowane jako „Grundwahrheiten unseres Glaubens” (czyli „podstawowe prawdy naszej wiary”), czasem w starszych opracowaniach jako „Dinge, die zur Glückseligkeit jedem zu wissen notwendig sind” (czyli „rzeczy, które koniecznie należy wiedzieć dla osiągnięcia zbawienia”). Rezultatem pobieżnego tylko przeszukania Internetu jest np. książka wydana w roku 1795 o zapierającym dech w piersiach tytule Leichtfaßliche katechetische Reden eines Dorfpfarrers an die Landjugend (czyli Łatwo przyswajalne mowy katechetyczne wiejskiego proboszcza do młodzieży wiejskiej). W drugim tomie tego monumentalnego dzieła natknąć się można na następujący fragment:

Autor – franciszkanin Edilbert Menne OFMRef (1750-1828) – zdradza czytelnikowi pięć tajemnic, które nie wynikają z natury, i w kolejnych rozdziałach obszernie je objaśnia i tłumaczy. Dlaczego pięć? Dlatego, że prawdę najpierwszą, „że jest jeden Bóg, poznaliśmy już z natury i znamy, więc tutaj się nią nie zajmujemy” (dosłownie: „tutaj ją zostawiamy”). Te pięć tajemnic nie sprawia wrażenia, jakby były czymś nowym, wymyślonym przez autora, ale są to raczej formuły dobrze znane nie od dziś, autor odwołuje się zresztą do „wielkiego katechizmu dla państw cesarsko-królewskich”. Skoro ja, jako absolutny historyczny laik, jestem w stanie w czasie dosłownie poniżej 5 minut (!) spędzonym w towarzystwie wujka Gugla znaleźć kontrargument obalający hipotezę ks. Pawłowskiego, że „sześć głównych prawd wiary” to tradycja polska, to jestem przekonany, że poważny historyk z odpowiednimi narzędziami, aparatem badawczym i dostępem do źródeł, potrafiłby odnaleźć jeszcze starsze pojawienie się „sześciu głównych prawd wiary”, a być może także ich występowanie w językach innych niż niemiecki (np. czeski, słowacki, węgierski i inne języki używane na terenie Austro-Węgier). Niewiele więcej czasu trzeba zainwestować, by dokopać się do pierwszych wydań „Felbigera”[9] – katechizmu, którego objaśnianiem zajmuje się w swojej książce o. Menne, a który w różnych wersjach (dostosowanych do wieku uczniów) i w kilkudziesięciu wydaniach stosowany był przez bez mała sto lat do nauczania religii w szkołach śląskich i niemieckich, jak również na obszarze Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Na samym początku znajdziemy tam tablicę przeglądową zawartych w nim treści, rozpoczynającą się niczym innym jak właśnie „rzeczami, które koniecznie należy wiedzieć dla osiągnięcia zbawienia” czyli tym, co znamy jako „sześć głównych prawd wiary”:

Kilka stron dalej powtórzone są raz jeszcze, już nie w formie tabelarycznej:

Bardzo więc możliwe, że jest to faktycznie tradycja lokalna, pochodząca pierwotnie z terenów czy też źródeł niemieckojęzycznych i znana na niemałym obszarze XIX-wiecznej Europy, by ostatecznie przez zabór pruski lub austriacki wejść także do polskich opracowań (jak np. odnaleziony przez ks. Pawłowskiego katechizm z roku 1833). Prześledzenie tej drogi to już jednak także zadanie dla historyków, natomiast powtórzę raz jeszcze: twierdzenie o wyłącznie polskiej specyfice „sześciu głównych prawd wiary” jest z całą pewnością nie do utrzymania.