Psałterzysta w historii i we współczesnych dokumentach Kościoła

2. Psałterzysta we współczesnych dokumentach Kościoła

Szczególną inspiracją dla przywrócenia w Kościele posługi psałterzysty stała się soborowa Konstytucja o liturgii świętej (KL). Pragnienie Soboru, aby "obficie zastawić wiernym stołu Słowa Bożego" (por. KL 51) zrodziło się z odnowionego pojmowania koncepcji prorockiej posługi Kościoła. Konsekwencją tego stało się przywrócenie w Kościele biblijnej koncepcji słowa Bożego, która była żywa w czasach Kościoła starożytnego aż po średniowiecze, a zupełnie zarzucona w czasach nowożytnych. Słowo Boże ma swoją "ekonomię zbawczą", dlatego proklamacja słowa Bożego w odnowionej przez Sobór liturgii otrzymała swoje bardzo ważne miejsce.

Odnowiona liturgia i umiłowanie Pisma Świętego powinny iść w parze. Konsekwencją tego stało się wprowadzenie zrozumiałego języka czytań biblijnych, śpiewów, homilii a także odnowiony układ czytań mszalnych i odpowiedni dobór tekstów. Wszystko z myślą o owocnym i czynnym udziale wiernych w liturgii (por. KL 7; 30). W wyniku tego wydano w 1969 r. nowy układ czytań, w którym ważne miejsce otrzymał psalm responsoryjny. Sobór Watykański II powrócił zatem do pierwotnej formy psalmu responsoryjnego, a odpowiednie komisje pracowały nad właściwym doborem fragmentów psalmów i responsu. W ten sposób psalm responsoryjny otrzymał podwójne znaczenie. Z jednej strony stał się on tekstem kerygmatycznym, jest przecież proklamacją słowa Bożego, a z drugiej strony ma funkcję responsoryjną, ponieważ sprzyja pełniejszemu uczestnictwo wiernych w liturgii. Dialogowy zaś charakter psalmu responsoryjnego ukazuje niezaprzeczalnie dialogowy charakter słowa Bożego, które proklamowane w liturgii domaga się od człowieka przyjęcia i dania odpowiedzi. Niektórzy teolodzy dopatrują się także jego znaczenia medytacyjnego.

Po przywróceniu w liturgii słowa psalmu responsoryjnego, w naturalny sposób przyszedł czas na przywrócenie posługi psałterzysty. Dokumenty soborowe oraz pierwsze dokumenty posoborowe, m.in. instrukcje, nie mówią jeszcze wprost o funkcji psałterzysty czy psalmisty, a jedynie w sposób pośredni. Konstytucja o liturgii mówi np. o funkcjach liturgicznych zaznaczając, że każda z nich ma być wykonana zgodnie z prawem i sobie właściwym przeznaczeniem. Wśród funkcji liturgicznych wymienia jednak ministrantów, lektorów, komentatorów i członków chóru (por. KL 28-29). Można domniemywać, że w tych funkcjach, szczególnie w wymienionej funkcji lektora czy chórzystów, jest niejako "ukryta" posługa psalmisty czy psałterzysty. Jest to oczywiste w kontekście w Kościoła pierwotnego, gdzie słowo "psałterzysta" też było zamknięte w pojęciu "lektor", będącym pojęciem szerszym zakresowo, a z drugiej strony najczęściej psalmy wykonywały osoby należące właśnie do chóru czy scholi. Konstytucja mówi jednak wyraźnie, że muzycy i śpiewacy, a zwłaszcza chłopcy, powinni otrzymać rzetelne wykształcenie muzyczne (KL 115).

Po uchwaleniu Konstytucji o liturgii wydano instrukcje szczegółowe. I tak w 1967 r. ukazała się Instrukcja o muzyce świętej Musicam sacram (MS), która również wśród funkcji liturgicznych nie wspomina psałterzysty. Ponownie mówi o ministrantach, lektorach, komentatorach oraz o zespole śpiewaków, jako o tych, którzy powinni być uprzywilejowani ze względu na ważność spełnianych funkcji. Mowa jest też o potrzebie ich gruntownego wykształcenia liturgicznego i muzycznego (MS 13; 24). Ważna rzeczą jest fakt, że w zespole śpiewaków mogą być i mężczyźni i kobiety (MS 22), co jeszcze w motu proprio św. Piusa X o muzyce świętej z roku 1903 było nie do pomyślenia. Było wówczas powiedziane, że głosy wysokie miały być wykonywane przez chłopców. Stanowisko to zostało złagodzone 5 lat później, w 1908 r. orzeczeniem Kongregacji Świętych Obrzędów, ale tylko w odniesieniu do chórów mieszanych. Chór ściśle liturgiczny mogli tworzyć nadal tylko mężczyźni. Tak było jeszcze u początku XX w.

Wyraźne odwołanie się do funkcji psałterzysty spotykamy dopiero we wprowadzeniach do wydań typicznych mszału i lekcjonarza mszalnego. Koniecznością staje się zatem krótka prezentacja treści odnoszących się tam do funkcji psałterzysty.

Biorąc pod uwagę Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego (dalej: OWMR), które ukazało się w 2002 r. w związku z III wydaniem typicznym tej księgi, a które odnośnie do funkcji psałterzysty zawiera treści spójne z poprzednimi wydaniami, warto zwrócić uwagę na następujące zagadnienia.