Szacunek, delikatność, dyskrecja

Spowiadanie z VI przykazania

Szczególną delikatność poleca Jan Paweł II spowiednikom przy omawianiu spraw związanych z ludzką seksualnością: „Należy przy tym zawsze kłaść ogromny nacisk na potrzebę wielkiej delikatności w traktowaniu spraw związanych z szóstym przykazaniem Dekalogu”. W Kodeksie Prawa Kanonicznego czytamy natomiast: „Kapłan w stawianiu pytań powinien postępować roztropnie i dyskretnie, uwzględniając stan i wiek penitenta" (979).

Biorąc pod uwagę właśnie wiek, a także klimat medialny wokół pedofilii księży, ze szczególną rozwagą spowiednik winien rozmawiać o problemach szóstego przykazania z dziećmi i dorastającą młodzieżą. Szczegółowe pouczania i uwagi należałoby przenieść na czas katechezy. Nieroztropność i niezręczność spowiednika w zadawaniu pytań w tej materii najmłodszym może łatwo posłużyć do oskarżenia o dwuznaczną ciekawość. Jeden ze znanych profesorów teologii moralnej w Polsce mówi kiedyś wprost: „Jeżeli nie jest to konieczne, nie należy w tej materii zadawać dzieciom i młodzieży pytań w konfesjonale”.

Problemowi delikatności i dyskrecji przy spowiedzi w zakresie szóstego przykazania wiele miejsca poświęca dokument Papieskiej Rady ds. Rodziny Vademecum dla spowiedników. Czytamy między innymi: „Kiedy przystępuje do konfesjonału penitent okazjonalny, który spowiada się po długim czasie i znajduje się w sytuacji ogólnie ciężkiej [moralnie - poważnie nieprawidłowej], zanim postawi się pytania bezpośrednie i konkretne na temat odpowiedzialnego rodzicielstwa i w ogóle czystości, należy najpierw omówić te problemy w świetle wiary”.

Jan Paweł II przestrzega ponadto, aby nie czynić z konfesjonału ambony i nie robić penitentom konferencji. „Chociaż formacja sumienia wymaga wyjaśnienia istotnej treści Bożych przykazań, sakrament pokuty nie jest i nie powinien być okazją do tłumaczenia tajemnic życia”. W sytuacji zaś, kiedy zadawanie pytań wydają się być konieczne dla określenia integralności spowiedzi, winny być stawiane z wyczuciem i stosowną dyskrecją. Każde zbędne pytanie w materii szóstego przykazania może być odebrane przez penitenta jako ingerencja w jego osobiste sprawy, a przez to bardzo raniące.

Aby uniknąć zbędnego stawiania pytań przy konfesjonale należałoby przed spowiedzią pouczać wiernych, jak przygotowywać się do spowiedzi oraz w jaki sposób wyznawać swoje grzech. Takie pouczenia chroni penitenta przed zadawaniem mu trudnych pytań przez spowiednika. Proste nazywanie ciężkich grzechów konfesjonale (podając ich jakość i liczbę) pozwoliłoby uniknąć sytuacji przykrych zarówno dla spowiadającego się jak i dla samego kapłana.

„Spowiednik nie powinien nigdy okazywać zaskoczenia słuchając wyznania grzechów penitenta” - mówi Papież. Winien pohamować swoje zdziwienie także wówczas, gdyby grzechy penitenta „były wyjątkowe poważne i - jeśli tak można powiedzieć – niesłychane”. Jan Paweł II zachęca także, aby kapłan nigdy „nie stwarzał wrażenia, że potępia grzesznika, a nie jego grzech”.

Każde nasze, kapłańskie zachowanie w konfesjonale, które byłoby naznaczone jakąkolwiek niedelikatnością, poniżaniem i upokarzaniem penitentów winniśmy traktować jako nasz poważny grzech, gdyż w ten sposób stajemy się anty-świadectwem miłosierdzia Bożego, a dla osób słabej wiary przeszkodą w drodze do nawrócenia i pojednania się z Bogiem. Gdy ktoś z nas uświadomi sobie taki grzech winien wyznać go przed własnym spowiednikiem czyniąc jednocześnie mocne postanowienie poprawy. A gdy jako spowiednicy mamy wrażenie, że wierni spowiadają się powierzchownie lub też są nieprzygotowani do spowiedzi, winniśmy najpierw sobie robić rachunek sumienia i pytać siebie: „Co zrobiłem, aby wierni spowiadali się głębiej, pełniej; by wyrażali się przy spowiedzi jaśniej?”

Postawa cierpliwości

Bardzo ważnym warunkiem dobrego spowiadania jest niewątpliwie ofiarowanie penitentowi odpowiedniej ilości czasu. Pośpiech jest jednym z większych grzechów, jaki wszyscy - spowiednicy jak i penitenci - popełniamy przeciwko sakramentowi pokuty. Pośpiech penitentów w przygotowywaniu się do spowiedzi i w samym wyznaniu grzechów, jak też pośpiech spowiedników staje się powodem powierzchowności w przeżywaniu i sprawowaniu tego sakramentu. Jeżeli spowiedź ma być przeżyta głęboko, wymaga ona czasu - tak od penitenta jak i od spowiednika.

Książa nie powinni żałować czasu na konfesjonał. Obok sprawowania Eucharystii spowiedź jest jedną z najcenniejszych kapłańskich posług. Doświadczenie duszpasterskie pokazuje, że w kościołach, gdzie księża "siedzą w konfesjonale", wierni spowiadają się częściej, chętniej i głębiej. Ksiądz w konfesjonale jest znakiem Boga, który czeka na grzesznika i gotów jest mu przebaczyć jego nieprawości "w każdej chwili". Hojność w ofiarowaniu czasu penitentowi jest znakiem hojności Bożego miłosierdzia.
Nieobecność zaś księży w konfesjonale sprawia, iż wierni nie proszą o spowiedź. Jeżeli duszpasterze parafialni nie mają dość czasu na spowiadanie, jest to znak, że ich posługa sprawowana jest bez duchowego rozeznania.

Ojciec Święty zachęca spowiedników do cierpliwego słuchania penitentów: spowiednik „nigdy nie powinien okazywać zniecierpliwienia lub pośpiechu, zawstydzając penitenta natarczywymi ponagleniami”. Delikatne zwrócenie uwagi penitentowi jest możliwe tylko w sytuacji wyjątkowej, kiedy jego „wyznanie grzechów przeradza się w wielomówstwo”.

Jan Paweł II napomina wszystkich spowiedników: „Jeśli chodzi o postawę zewnętrzną, spowiednik powinien być pogodny i unikać gestów wyrażających zdziwienie, dezaprobatę czy ironię”. Cierpliwość i wyrozumiałość zaleca Papież spowiednikom zwłaszcza wobec ludzi „dręczonych przez skrupuły”. Niewątpliwie szczególną refleksję należałoby podjąć nad spowiadaniem dzieci. Pośpiech i formalizm w spowiadaniu najmłodszych wiernych przyczynia się później w niemałym stopniu do formalizmu w korzystaniu z sakramentu pojednania młodzieży i osób dorosłych.