Według prawosławia

Obraz małżeństwa

Stworzenie człowieka, instytucja małżeństwa i założenie Kościoła edenicznego zjednoczone są w jednym akcie stwórczym Boga, co wskazuje na ich ścisłe pokrewieństwo. Tym tłumaczy się używanie przez Biblię terminologii małżeńskiej, gdy dotyka ona tajemnicy stosunków między Bogiem a ludźmi (oblubienica, małżonka, gody Barankowe).
„Niedobrze być człowiekowi samemu” - głosi tekst święty, gdyż samotna egzystencja nie odzwierciedla Boga. Rodzaj ludzki jest „dobry” jedynie w zjednoczeniu tego, co męskie, z tym, co niewieście - twierdzi św. Ambroży. Jedynie ludzka diada Adama - Ewy, mężczyzny - kobiety odzwierciedla tę wielość w Bogu, który będąc „Jeden”, mówi o sobie „My” (Rdz 1,26). „Gdy mąż i żona jednoczą się w małżeństwie, nie tworzą obrazu czegoś ziemskiego, ale obraz samego Boga” -zapewnia św. Jan Chryzostom. Mężczyzna i kobieta jednoczą się w trzecim pierwiastku - w Bogu, tak jak Boska i ludzka natura łączą się w hipostazę Słowa, jak Ojciec i Syn jednoczą się w Duchu. Przez jedność w wielości wyraża się dogmat trynitarny, który jest prawdą życia tak kościelnego, jak małżeńskiego. „Gdzie są dwaj albo trzej w imię moje, tam ja jestem w pośrodku nich” (Mt 18,20). Klemens Aleksandryjski odnosi te słowa do małżeństwa. Dzięki tej głębokiej grze wartości archetypicznych małżeństwo jest też parabolą przyszłego wieku. „Kto nie jest związany węzłem małżeńskim, nie posiada w sobie pełni bytu, lecz jedynie połowę.” „Mężczyzna i kobieta nie są dwojgiem, lecz jedną istotą” - powtarza niestrudzenie św. Jan Chryzostom. To przywrócony obraz jedności już nie par („nie będą się żenić w Królestwie Bożym” i „będą jako aniołowie”), ale tego, co męskie, z tym, co niewieście, w pełni scalonej w człowieku Królestwa: odnowiony Adam, noszący Ewę w swym boku. Św. Jan Chryzostom nazywa rodzinę „ekklesia mikra”, mając na myśli Kościół domowy św. Pawła; jest to idea komórki organicznej Kościoła jako profetycznego obrazu Królestwa.

Pierwszy cel małżeństwa

Koncepcja prawosławna jest dogłębnie personalistyczna. Stan małżeński jest powołaniem szczególnym dla osiągnięcia pełni bytu w Bogu. „Miłość zmienia samą substancję rzeczy” - mówi św. Jan Chryzostom i dodaje: „tylko miłość czyni z dwojga istot jedną”. Tylko miłość poznaje Miłość. „Tylko miłość łączy byty w Bogu i łączy je z innymi.” Miłość staje się formą łaski danej do przezwyciężenia grzesznego stanu separacji i egocentrycznego odosobnienia. Objawienie głosi, że ta sama jest natura miłości, którą Bóg przejawia wobec swego stworzenia, którą człowiek okazuje Bogu i którą żyje w głębi serca, gdy jest ono czyste i otwarte ku innym istotom ludzkim. Wyraźnie mówi o tym Pieśń nad Pieśniami: „Pochodnie jej to pochodnie ognia i płomieni” (8,6). Typ miłości małżeńskiej jest w istocie swej pneumatoforyczny. Materią sakramentu jest miłość wzajemna, która ma swój cel sama w sobie, gdyż dar Ducha Świętego czyni z niej niezniszczalne zjednoczenie miłosne, co pozwala św. Janowi Chryzostomowi na sformułowanie wspaniałej definicji: „Małżeństwo jest sakramentem miłości”.
Wobec „prolis est essentialissimum in matrimonio” i „Matrimonii finis primarius est procreatio atque educatio polis”, doktryna prawosławna potwierdza raz jeszcze, że pierwszym znaczeniem lub celem ostatecznym małżeństwa jest miłość małżeńska, owa pełnia jedności małżeńskiej, która czyni z nich „kościół domowy”. Być może, iż małżeństwo potrzebne jest społeczeństwu, niemniej jednak jego własna autonomiczna wartość pozostaje po królewsku w nim samym. Pseudo-Dionizy pisze: „Ateńczycy nazwali małżeństwo „tedos”, gdyż to ono czyni człowieka królem życia”. Dzieci przynoszą nową jakość macierzyństwa i ojcostwa, ale jest to wylew pełni, która pozostaje w sobie. Również różnica płci, przenikająca całość ludzkiej istoty, znacznie przewyższa pierwiastek seksualny w ścisłym tego słowa znaczeniu, ma swą głęboką wartość, niezależnie od rozmnażania, które przychodzi jedynie jako następstwo.