Okno nadziei - ikona ukrzyżowania

Baranek ukrzyżowany przed założeniem świata wkracza w historię, by być ukrzyżowanym pod Poncjuszem Piłatem. Można śmiało zapytać: po co Jezus umarł na krzyżu?

Śmierć na krzyżu była tak wielkim upokorzeniem i hańbą dla pierwszych chrześcijan, że w zasadzie nie wykonywano przedstawień krzyża, ani bez ciała Jezusa ani z ciałem. Stopniowo jednak rozwinęła się świadomość, ze właśnie w tym ogołoceniu Chrystusa jest Jego zwycięstwo nad złem. Krzyż stał się wyrazem tajemnicy chrześcijaństwa, czyli zwycięstwa przez upadek, chwały przez upokorzenie, życia przez śmierć.

Około 1000 r. p.n.e. Fenicjanie i inne ludy semickie Syrii i Palestyny zaczęły używać pisanego znaku w formie krzyża. Nadały mu nazwę taw, co oznacza „znak”. Został on ostatnią spółgłoską hebrajskiego alfabetu i ma kształt litery T. Kiedy chrześcijanie zaczęli oznaczać krzyż używali właśnie tej litery, jako symbolu.

We wczesnym chrześcijaństwie przedstawiano ukrzyżowanie, jako zdarzenie historyczne, wraz z innymi uczestniczącymi osobami. Ale bizantyjskie dążenie do prostoty stopniowo doprowadziło do redukcji postaci towarzyszących Chrystusowi.

Syryjski sposób wyrazu o wschodnich wpływach przedstawiał Chrystusa, jako zwycięzcę. To Kyrios, Boska moc, wyniesiona ponad to, co stworzone. Śmierć nie jest wydarzeniem statycznym, ale dynamicznym pokonywaniem śmierci przez śmierć.

Bizantyjski środki wyrazu nieco się różną. Jest żywy. Osoby uczestniczą w Męce. Nie ma jednak naturalistycznych przedstawień, skłaniających do współczucia. Chrystus jest żywy, odziany niepodlegający cierpieniu, błogosławiony, chociaż ukrzyżowany.

Około X w. zaczęto Chrystusa przedstawiać, jako nagiego z pochyloną głową. Mimo protestów papieża Leona IX, powoli zaczął wykształcać się klasyczny typ ikony ukrzyżowania. W rezultacie znamy wiele rodzajów ikony ukrzyżowania, ale tak naprawdę są to warianty tego samego obrazu.

W ruskim krzyżu umieszczana jest dodatkowa, poprzeczna belka, która jest podpórką i miejscem przybicia stóp Ukrzyżowanego. Jest ona nawiązaniem do krzyża św. Andrzeja, który ma kształt litery X, ponieważ św. Andrzej został ukrzyżowany z rozpostartymi rękami i nogami. Dodatkowa belka ma także nawiązywać do teologii Wschodu, w której myślą przewodnią jest wyobrażenie krzyża, jako drabiny do Nieba. Górna część wznosi się do Nieba symbolizowanego przez aniołów.

Na ikonach ruskich jest już więcej naturalizmu. Chrystus jest pokorny i łagodny. Pod wpływem ruskiej duchowości akcentującej bardziej przemienienie niż cierpienie kompozycja ikony ukrzyżowania nabrała charakterystycznych cech.