SYNAGOGA

Słowo pochodzenia greckiego, które znaczy "zbieranie rzeczy" lub "zgromadzenie ludzi" Synagoga żydowska jest zarówno zgromadzeniem Żydów, którzy się modlą, czytają Pismo Święte, słuchają nauczania i napomnień opartych na Biblii. jak i miejscem, gdzie wspólnota ta się gromadzi. Synagoga rozwinęła się w judaizmie rabinackim, stała się miejscem studiowania Biblii, komentarzy do niej i materiałów talmudycznych. Początki synagogi nie są jasne, ale z pewnością powstała do I w. po Chr. zarówno w Palestynie, jak i diasporze,

Ewangelie poświadczają istnienie synagog w I w. po Chr. w Palestynie. W synagogach Jezus nauczał i dyskutował z przywódcami i wspólnotami żydowskimi (np, Mt 4,23; 9,25; Mk l, 21; 3,1-6; Łk 4,16-28; 13,10). Synagoga była miejscem modlitwy, czytania Pisma Świętego, głoszenia kazań i nauczania. Nie jest pewne, czy liczne wzmianki o synagodze w Ewangeliach odzwierciedlają sytuację z czasów Jezusa czy z czasów po zburzeniu świątyni (70 r. po Chr.), kiedy ostatecznie spisano cztery Ewangelie. Józef Flawiusz, historyk z I w. po Chr., mówi o istnieniu kilku synagog na północy Ziemi Świętej. Synagogi z pewnością były też liczne w diasporze. Filon, pisarz żydowski (ok. 25 przed Chr. - 40 po Chr.) żyjący w Egipcie, wspomina o kilku synagogach w Aleksandrii. W różnych miejscach cesarstwa rzymskiego znaleziono inskrypcje wskazujące na obecność na nich wspólnot żydowskich. Dzieje Apostolskie podają, że Paweł w czasie swych podróży misyjnych nauczał w synagogach (np. Dz 18,4; 19,8).

Pochodzenie: Pochodzenie synagogi nie jest pewne, ale istnieje wiele teorii na ten temat. Wielu uczonych sugerowało, że synagoga powstała na wygnaniu babilońskim w odpowiedzi na utratę świątyni, która była centrum żydowskiego życia religijnego. Chociaż sugestia ta wydaje się zasadna, nie ma żadnych bezpośrednich dowodów istnienia w tym czasie synagog, a czytane fragmenty biblijne są mało przekonujące (Ez 11,16; 14,1). Poza tym ani Księga Ezdrasza, ani Księga Nehemiasza nie wspominają o synagogach ani też nie wzmiankuje się o zburzeniu jakiejś synagogi w okresie wojen machabejskich. Publiczne czytanie Tory zostało opisane w Ne 8 i wspomina się o nim w 1 Mch 3,48, ale zgromadzenia te miały charakter nadzwyczajny; nie wiemy, czy odbywały się regularnie. Niektórzy uczeni sugerują, że kryzys hellenistyczny w II w. przed Chr., w czasie którego doszło do konfliktu wśród Żydów w kwestii przystosowania się do kultury otoczenia lub pozostania wiernym tradycji, doprowadził do powstania synagogi jako formy oporu przeciw kulturze greckiej i jej zwyczajom. Ponieważ w I w. po Chr. synagoga istniała już w rozwiniętej postaci, jest rzeczą prawdopodobną, że została powołana do życia w ciągu dwóch poprzednich wieków, ale nie ma na to żadnych bezpośrednich dowodów. Jeśli chodzi o diasporę, niektóre inskrypcje egipskie z III i II w. przed Chr. wspominają o "miejscu modlitwy' (gr. pmseuche), ale nie wiemy, co faktycznie działo się w tych domach modlimy, i nie jest pewne, czy może chodzić w tym przypadku o synagogi.

Na Wyspie Delos, położonej na Morzu Egejskim, znaleziono budynek, który został utożsamiony z synagogą żydowską. Budynek ten nie ma jednak żadnych wyraźnych symboli żydowskich czy cech charakterystycznych, które pozwoliłyby go jednoznacznie Zidentyfikować jako synagogę. Przeznaczenie jakiegoś budynku wyłącznie na cele religijne zakłada pewien poziom zamożności i rozwoju wspólnoty. Tylko na czterech stanowiskach archeologicznych w Palestynie zidentyfikowano pomieszczenia albo budynki jako synagogi, a mianowicie w Masadzie, Herodium, Magdali i Gamali. Wyniki tych odkryć mają charakter wstępny i nie we wszystkich przypadkach identyfikacja jest pewna, zwłaszcza w Masadzie i Herodium. Istniejące budynki zostały przystosowane na sale zgromadzeń, lecz nie jest pewne, czy były one synagogami. We wszystkich przypadkach budynki czy pomieszczenia są stosunkowo małe, niczym nie ozdobione i bardzo różniące się planem przestrzeni.

Budowle: W III w. po Chr. na terenie Palestyny i w diasporze pojawiło się wiele budynków, które można bez wątpienia uznać za synagogi. Fakt ten ma związek z rozwojem judaizmu rabinackiego, który po zburzeniu świątyni w 70 r. po Chr. stopniowo zdominował judaizm i przywiązywał wielką wagę do synagog i szkół jako ośrodków modlitwy i studiów. Budynki synagog często zdobiły mozaiki i płaskorzeźby oraz wznoszono je w trzech stylach: bazyliki, domu typu szerokiego i budowli z apsydą. Bazylika była formą zapożyczoną z architektury grecko-rzymskiej. Swoim wejściem często zwracała się w kierunku Jerozolimy. Jej wewnętrzna przestrzeń była prostokątna i podzielona wzdłuż dłuższej osi dwoma rzędami kolumn na nawę główną i dwie nawy boczne. Gdy wspólnota w czasie modlitwy zwraca się w kierunku Jerozolimy, tym samym zwracała się w stronę wejścia i w konsekwencji trudno było wyznaczyć stałe miejsce dla arki, w której przechowywano zwoje Pisma Świętego, i bema (gr., "platforma"; podwyższenie, gdzie siedział lub stał przewodzący wspólnocie). W tym samym czasie zaczęto wznosić synagogi w stylu domu typu szerokiego, którego jedna dłuższa ściana była zwrócona w kierunku Jerozolimy, tak że można było umieścić wzdłuż niej na stałe arkę i bema. Później zaczęto budować synagogi z apsydą (dużą półkolistą niszą) w ścianie zwróconej w stronę Jerozolimy oraz z wejściem w ścianie przeciwległej. W apsydzie znajdowało się miejsce na arkę i bema. W diasporze synagogi budowano w podobnym stylu, chociaż czasami Żydzi przejmowali budynki wybudowane wcześniej i przystosowywali je do swoich celów. W tych wszystkich przypadkach plan budowy, orientacja i architektura znacznie się różniły. Niektóre z synagog diaspory wyróżniają się wielkością bądź pięknem, np. w Sardes (Turcja), Dura (Syria), Stobi (Macedonia) i Ostii (Włochy).

Funkcja: Można tylko snuć domysły na temat funkcji synagogi, organizacji wspólnoty i przebiegu jej spotkań w synagodze. Przed zniszczeniem świątyni synagogi w Palestynie mogły być jedną z wielu rodzimych organizacji w żydowskich wioskach i miastach. Ludzie mogli gromadzić się na czytanie Pisma Świętego i modlitwę w domach albo na zewnątrz budynków, co nie wymagało żadnej organizacji. W diasporze, gdzie Żydzi byli mniejszością w miastach, w których mieszkali, synagoga mogła funkcjonować jako centrum wspólnoty, a prze-łożeni synagogi mogli być przywódcami wspólnoty uznanymi przez władze świeckie. W synagogach nauczano dzieci i młodzież, zatrzymywali się goście i organizowano wspólne posiłki.

Liturgia: Wersje modlitw żydowskich, zachowanych dzięki tradycji, wskazują, że liturgia synagogalna nie posługiwała się stałymi tekstami, lecz zróżnicowanymi pod względem treści i leksyki, w zależności od miejsca i czasu. Z pewnością czytano Pismo Święte, chociaż prawdopodobnie nie według później wprowadzonego cyklu trzyletniego i jednorocznego. Czytano przede wszystkim Pięcioksiąg, ale także Proroków. Istnienie wielu targumów (tłumaczeń Biblii hebrajskiej na będący w użyciu język aramejski) oraz wersji Septuaginty (greckiego tłumaczenia Biblii) wskazuje na wagę, jaką przywiązywano do rozumienia tych starożytnych tekstów. Filon, Józef Flawiusz i NT podają, że w synagogach tłumaczono ludowi Biblię. Możliwe, że odmawiano także dwie najważniejsze modlitwy judaizmu, chociaż niekoniecznie ich tekst był do końca ustalony. Pierwszą z nich jest Szema, składająca się z trzech fragmentów biblijnych (Pwt 6,4-9; 11,13-21; Lb 15,37-41) oraz dodanych do nich błogosławieństw. Drugą jest "Modlitwa", nazywana także Amida lub Osiemnaście Błogosławieństw; ten zbiór błogosławieństw zmieniał się na przestrzeni czasu w zakresie tekstu i liczby błogosławieństw, lecz w tradycji rabinackiej uchodzi za bardzo stary.
(EB - za zgodą Wydawnictwa "Vocatio" :.)