SZCZEPAN

Jeden z liderów wczesnego Kościoła jerozolimskiego. Historię o nim podaje się w Dz 6,1-8,2. Inne wzmianki o nim w NT mają związek z tą historią (Dz 11,19; 22,10). Według Dz 6,1-6 w Kościele jerozolimskim doszło do sporu między hellenistami (prawdopodobnie judeochrześcijanami z diaspory, których pierwszym językiem był język grecki) a „Hebrajczykami" (palestyńskimi judeochrześcijanami mówiącymi po aramejsku). W celu zakończenia tych nieporozumień wybrano do rozdawania jałmużny siedmiu hellenistów, wśród nich Szczepana. Z tego też powodu Szczepan uchodzi w Dziejach Apostolskich za czołową postać, reprezentującą bardzo ważny element w pierwotnym Kościele jerozolimskim - hellenistów.

Dzieje Apostolskie przedstawiają Szczepana jako człowieka odważnego, mądrego, pełnego wiary i napełnionego Duchem Świętym (Dz 6,5.8.10). Zwraca się też uwagę na przeżycia ekstatyczne, których doznawał w swoim krótkim życiu chrześcijańskim. Szczepan wiedziony mocą Ducha Świętego stanął do rozprawy z hellenistami-Żydami, którzy nie wierzyli w Jezusa jako Mesjasza. Ci zaś zwrócili na działalność Szczepana uwagę Sanhedrynu (Dz 6,11-15).

Wydaje się, że opozycja przeciwko Szczepanowi miała swe źródło zasadniczo we wnioskach, jakie wyprowadzał on z wiary w Jezusa jako Mesjasza: Jeśli Jezus jest Mesjaszem, to kult świątynny utracił swoją skuteczność, a Prawo Mojżeszowe powinno się ujmować w zupełnie innym świetle (Dz 6,11-14; por. Mt 24,2; Mk 13,2; Łk 21,6). Oponenci Szczepana zdawali sobie sprawę, że tego rodzaju wnioski podważą prawomocność religijnych praktyk związanych z kultem świątynnym.

Mowa Szczepana w Dz 7,2-53 została przedstawiona jako mowa obrończa jego pozycji. Uważa się ją jednak także za wzór wczesnej apologetyki chrześcijańskiej wobec judaizmu hellenistycznego. Zasadniczym jej celem jest wykazanie, że Izrael nigdy nie był skory do zaakceptowania nowych czynów Boga, zmierzających do wypełniania Jego obietnic. Po udzieleniu obietnic Abrahamowi (ww. 2-8) Izrael stale buntował się przeciwko słowom Jego natchnionych przywódców (ww. 9-43) i był bardzo skory do zamykania obecności i działania Bożego w takich miejscach, jak świątynia, zamiast starać się dostrzec Boga w rozstrzygających wydarzeniach historii, jak ostatnio wywyższenie Jezusa w Jerozolimie (ww. 44-53). Jeszcze raz Izrael znalazł się w niebezpieczeństwie niedostrzeżenia nowego wyrazu działania Bożego. Ci, którzy słuchali mowy Szczepana, zawrzeli gniewem na jego słowa i ukamienowali go, bez przesłuchania go przez żydowskie czy rzymskie władze (ww. 54-58).

Widać wyraźnie, że autor Dziejów Apostolskich chciał ukazać bliską paralelę między śmiercią Szczepana a śmiercią Jezusa (por. Łk 23,34; Dz.7,60). Szczepan i Jezus, obydwaj napełnieni Duchem Świętym, umarli niesprawiedliwie, ze słowami przebaczenia na ustach.

Dzieje Apostolskie nie tylko dostrzegają związek między Szczepanem, zwłaszcza w jego śmierci, a Jezusem, lecz także wiążą jego postać z przyszłością, wspominając o Szawle (tj. Pawle), który był obecny przy kamieniowaniu i się na nie zgadzał (Dz7,58; 8,1; 22,20). Śmierć Szczepana i późniejsze rozproszenie hellenistów, którzy uwierzyli w Jezusa jako Mesjasza, zdecydowały o podjęciu przez Filipa działalności misyjnej w Samarii i w innych miejscach (Dz 8,4-40), a ostatecznie o jej rozszerzeniu przez Pawła na wschodnie obszary cesarstwa rzymskiego (por. Dz 11,19).

Chociaż historia Szczepana wydaje się tylko epizodem w Dziejach Apostolskich, autor był świadomy niezwykłej roli teologicznej i historycznej, jaką odegrali wcześni helleniści przebywający w Jerozolimie, których czołową postacią był Szczepan. Zob. też: Hebrajczycy; Helleniści; Męczennik; Paweł; Prześladowanie; Prawo; Sanhedryn; Świątynia; Tora.
(EB)